Samvinnan - 01.10.1981, Blaðsíða 20

Gunnar Stefánsson bókmenntafræðingur
skrifar um
Steingrím Thorsteinsson
Svofrjáls vertu móðir-
Þú, vorgyÖja, svífur úr suðrænum geim
á sólgeisla vængjunum breiðum
til ísalands fannþöktu fjallanna heint
að fossttm ogdimmbláum heiðum;
égsÉ Itvat í skýjutn þú brunará braut,
ó, ber þú mitt Ijóðheim í ættjarðar skaut.
Svo frjáls vertu, móðir, sent vindurá vog,
sem vötn þín meðstraiimunum þungu,
sem bimins þíns bragandi norðljósa log
og Ijóðin á skáldanna tungu
ogaldrei, aldrei bindi þigbönd,
nema bláfjötur ægis við klettótta strönd.
Nú et liðið á aðra öld síðan þetta kvæði
birtist Islendingum fyrst. Það var árið
1870 og Ijóðið barst þjóðinni frá
Kaupinannahtifn eins og fleira gott á
nítjándu öld. Alla stund síðan hefut Vor-
hvöt Steingríms Thorsteinssonar verið í
Uppkast Steingríms að Svanasöng á heiði.
hópi helstu ættjarðarljóða vorra og um
langt skeið var skáldið meðal fremstu
þjóðskálda. Ljóðið er ort á því skeiði sjálf-
stæðisbaráttunnar þegar ávaxtanna af
starfi Jóns Sigurðssonar er tekið að gæta
að marki og ný stjórnarskrá innan seiling-
ar. Skáldið var handgengið forsetanum,
raunar eitt helsta hirðskáld hans, og í
sóknarriti foringjans, Nýjunt félagsritum,
leit kvæðið fyrst dagsins ljós. Þetta var á
þeirri tíð þegar listir og stjórnmálastarf
áttu árekstralausasamleið. Táknræn stað-
festing þess varð að eitt af helstu skáldum
þjóðarinnar, Hannes Hafstein, skyldi
síðar taka við ráðherraembætti fyrstur ís-
lendin ga.
í vor var liálf önnur öld liðin síðan
Steingrímur Thorsteinsson fæddist. A
þessu ári er rétt öld síðan fyrsta útgáfa
ljóðmælasafns hans kom út. Enn er þess
að geta að snemma árs var tveggja alda af-
niæli föður hans, Bjarna Thorsteinssonar
amtmanns, sem var meðal helstu frömuða
þjóðarinnar í stjórnmálum og menntalífi
um sína daga. Lengst af embættistíð sinni
var Bjarni amtmaður í vesturamti og sal á
Arnarstapa á Snæfellsnesi. Þar fæddist
sonur hans, Steingrímur, 19. maí 1831.
Móðir skáldsins og kona amtmanns var
Þórunn Hannesdóttir, Finnssonar bisk-
ups í Skálholti. Föðurfrændi Steingríms
og um leið stjúpfaðir móður hans var ann-
ar biskup, og eftir honum var skáldið
heitið: það var Steingrímur Jónsson bisk-
up í Laugarnesi.
• Tuttuguára útivist
Steingrímur Thorsteinsson, eða
Bjarnason eins og hann nefndist í æsku,
ólsl upp við hin bestu skilyrði í hvívetna.
Ætterni hans og uppeldi var með þeim
hætti að sjálfgert mátti teljast að liann
gengi menntaveg, með því líka að gáfur
hans reyndust í betra lagi. Hann nam
undir handleiðslu heimiliskennara, og var
síðan sendur í Lærða skólann í Reykjavík
fimmtán ára gamall og var í hópi fyrstu
nemenda þar. Skólavist hans reyndist ekki
misfellulaus því að hann varð einn af for-
sprökkum uppreisnarinnar gegn
Sveinbirni rektor Egilssyni, pereatsins
fræga. Hlaut Steingrímur kárínur fyrir og
fékk fyrir náð að ljúka stúdentspróft á til-
settum tíma. \’ar það vorið 1851, skömmu
áður en þjóðfundurinn var haldinn í húsi
skólans. Og þetta sama sumar sigldi hann
til Kattpmannahafnar og skvldi nema lög-
fræði.
Þegar hér var kontið sögu var
Steingrímur tekinn að fást við skáldskap.
Aður en hann hélt utan hafði hann birt
nokkur ljóð án höfundarnafns. Þá hafði
hann einnig, sem að líkum lætur, kynnst
ástinni. og unnusta hans sat heima á
Fróni. Sumarið eftir kom hún til Hafnar
og slitnaði þá upp úr ástum þetrra, fyrir
brigðlyndi hennar, að þ\ í er Steingrímur
taldi. Það varð tilefni biturlegra ljóða og
annarra angurværra um skilnað elskend-
anna. Af fyrra taginu er einna listrænast
Nafniðsem svo hefst:
20