Samvinnan - 01.04.1983, Side 19

snúa versluninni landsmönnum í hag.
Umbætur í verslunarmálum framan af
19. öldinni áttu ekki rætur að rekja til
samtaka meðal laridsmanna, heldur til
aukinna siglinga.
Þó er vitað um a. m. k. tvö dæmi
þess að samtök (óformleg) hafi komist
á um verslunarmál snemma á 19. öld.
Um 1830 tóku bændur á Rangár-
völlum sig saman um afurðasölu og
verslun. undir forystu eins þeirra, við
þann kaupmann í Reykjavík er best
byði kjör.
I Fnjóskadal í S-Þing. var stofnað til
nokkurs konar samtaka um 1810. Þar
var í forystu Kristján Jónsson hrepps-
stjóri á Illugastöðum. Hann hafði unnið
sig upp úr mikilli fátækt, orðið gildur
bóndi og aðal framkvæmdaafl sinnar
sveitar. Hann vildi koma á eftirliti með
ásetningi bænda og þótti það á þeim
tíma ofríki mikið. A þessum tíma sam-
einuðust bændur þar um að selja afurð-
ir sínar og var Kristján í forystu um
það, var nokkurs konar verslunarstjóri.
Sá háttur var hafður á að Kristján
keypti afurðirnar af bændum við tölu-
vert hærra verði en þeir gátu fengið
fyrir þær í kaupstað og bauð kaup-
mönnum síðan vörur sínar falar. Þá
naut hann þess hve mikið magn hann
hafði undir liöndum og fékk þar af
leiðandi það verð sem smábændur gátu
aldrei fengið hver fyrir sig. Þessi sam-
vinna lagðist af þar sem bændur héldu
að Kristján gerði þetta í eigin-
hagsmunaskyni l'yrst og fremst.
• Fyrstu formlegu félögin
Þann 4. nóvember 1844 var haldinn
fundur í Hálshreppi í S.-Þing. til að
ræða um stofnun verslunarfélags. Til
fundarins boðuðu 14 helstu bændur í
Hálshreppi. Skömmu síðar var haldinn
samskonar fundur í Ljósavatnshreppi.
A fundinum 4. nóv. var fyrst lagt
fram frumvarp til fundarskapa. Þetta
19