Samvinnan - 01.03.1986, Blaðsíða 47

lands og sjávar og launþegar borið gæfu til þess að
standa saman í kaupfélögunum. Þetta hefur orðið til
mikillar gæfu og gert allan reksturinn hagfelldari og
traustari en annars hefði verið mögulegt,“ sagði Ey-
steinn einhverju sinni. Og hann sagði ennfremur: „Það
er að mínum dómi aðalsmerki á íslenskri samvinnu-
hreyfingu að hún hefur ekki skipt sér svipað og víðast
annars staðar í framleiðendafélög og neytendafélög.
Þetta gerir hreyfinguna sterkari og er þrautreynt að það
hefur ekki í för með sér nein vandamál sem erfitt er að
leysa. Kaupfélögin væru ekki þau efnahagslegu virki
byggðarlaganna sem þau hafa reynst ef það hefði orðið
ofan á að kljúfa þau niður. Það sýnir sig að sterkast er
að sem flestir standi saman.“
Svo undarlega bregður við að einmitt þessi samstaða
hefur orðið misvitrum mönnum hneykslunarhella sér-
staklega ásamt með „stærð“ samvinnusamtakanna,
einkum Sambandsins.
„Hvaðan er þetta tal um of stórt Samband og of
voldug kaupfélög komið?“ spyr Eysteinn. „Það er
einfalt að sjá, það er fyrst og fremst frá keppinautunum
og væri fróðlegt að velta því fyrir sér hvað þeim, sem
fyrir þessu tali standa, mundi þykja mátulega lítið
Samband og hæfilega máttlítil kaupfélög."
• Margt fólk, mikil umsvif
En umfang samvinnurekstrar á íslandi er ekkert smá-
ræði. Að því standa líka tugþúsundir félagsmanna,
dreifðir um allt landið í bókstaflegri merkingu.
Viðfangsefni þessara miklu almannasamtaka var í
fyrstu verslunin, en tvíhliða. Frumherjarnir sem margir
voru bændur sáu að leita varð hagkvæmra kjara,
sannvirði var markið, bæði á því sem þeir höfðu að
bjóða og hinu sem kaupa þurfti. - Mörgum hefur hins
vegar sést yfir þetta og háð einhliða kjarabaráttu með
ærnum annmörkum.
Samvinnumenn hafa fært út og eflt starfsemi sína í
tímans rás. Hún nær nú orðið til mjög margra þátta
framleiðslu og þjónustu, þar með er alhliða verslunar-
rekstur.
Fræðslu- og félagsmálastarf er snar þáttur í viðfangs-
efnum samvinnumanna sem til dæmis halda skóla, gefa
út rit, stofna til námskeiða o. s. frv.
Forystumenn félaganna og annað áhugalið hefur gert
sér far um að treysta eftir föngum tengsl hins almenna
félaga við félag sitt og það sem þar er verið að sýsla. Þar
er mikið verk að vinna því deyfð í félagslífi er þekkt
fyrirbæri hér á landi á flestum tímum.
Eysteinn Jónsson gerði glögga grein fyrir þessu í ræðu
á aðalfundi Sambandsins 1977:
• Öflugt félagsstarf er undirstaða sem má treysta
„Öll umsvif samvinnufélaganna verða að byggjast á
öflugu félagsstarfi. Það er eina raunhæfa tryggingin fyrir
því að þau villist ekki af réttri leið. Það er heillandi
viðfangsefni að sameina félagslegt hugsjónastarf og
myndarlega daglega framkvæmd þeirra hugsjóna sem
að haldi mega koma til þess að gera líf manna betra og
fegurra.“
Á fimmtíu ára afmæli Sambandsins 1952 var Eysteinn
fundarstjóri hátíðarfundar, sem haldinn var í Háskóla
íslands. Á miðmyndinni er Vilhjálmur þór, þáverandi
forstjóri, í ræðustóli, og hér að neðan er svipmynd úr veislu
á Hótel Borg, þar sem Eysteinn er ásamt Hermanni
Jónassyni og fleirum.
47