Samvinnan - 01.03.1986, Blaðsíða 55

Hinn litríki stjórnmálamaöur og fyrrum
forseti Theodore Roosevelt klauf repúblik-
anafiokkinn, stofnaöi eiginn flokk og bauð
sig fram til forseta 1912, en varö aö lúta í
lægra haldi fyrir Wilson.
Svipmynd úr kosningabaráttunni, þegar Wilson
var endurkjörinn 1916 - í miöri fyrri heimsstyrj-
öldinni.
OUTOFW&S?
VWOSTUWSfCB k*
THESHOUROiY? p
WHOEXTENDED I
, MP&CCfLPOST?
iHHS
KMLOffliTS? fjI
lOÖDMW
ÍLSON i
hundrað árum auðsýndum við það,
sem (meginland) Evrópu hefurglatað,
nefnilega sjálfsstjórn og sjálfsaga.
Lýðræði á (meginlandi) Evrópu utan
hins (fjöllum girta) Sviss hefur ávallt
birst í uppreisn sem eyðingarmáttur .
. . Hins vegar hefur lýðræði í Ameríku
og í enskum nýlendum sprottið upp
sem lífvera.“8
Við Princeton-háskóla varð Wilson
prófessor í lögfræði og hagfræði 1890.
Fyrirlestrar hans urðu vinsælir og
hann tók þar saman sex bækur. Og var
honum boðið í fyrirlestrarferðir allt til
miðvesturríkjanna. í kennaraliðinu
þótti hann frjálslyndur, en naut trausts
hinna íhaldsömu. Þegarrektorháskól-
ans, F. L. Patton, baðst lausnar 1902,
var Wilson einróma kjörinn í hans
stað. Þótt háskólar væru öðru fremur
vettvangur ástundunar nytsamra og
fagurra lista og tilsagnar í þeim, að
áliti hans, hlaut hlutur þeirra í samfé-
lagslegri uppbyggingu að verða stór. I
ávarpi sagði hann: „Bandarískir há-
skólar þurfa að vera af sama anda og
alþýða manna. Háskóla í þessu landi
þarf að nýju að byggja upp frá grunni.
Bandaríska þjóðin mun ekki láta nein
sérréttindi viðgangast. Stjórnmála-
flokkar hennar eru að leysast upp . . .
Þjóðin er orðin þreytt á látæði, og ég
bið yður að hyggja að því, sem fram
fer.“9 Stóð hugur hans fljótlega til
umbóta, bæði á kennsluháttum og.
félagslífi stúdenta. Að enskri fyrir-
mynd skyldi umsjón kennara með
stúdentum aukin. („The Proceptorial
System“). Lét háskólaráðið 1905-
1906 svo verða gagnvart stúdentum í
framhaldsnámi. Þá skyldu kennslu-
byggingar og garðar standa svo, að á
milli þeirra yrði ferningur, torg, sem
yrði sameiginlegur reitur þeirra.
(„The Quad Plan“). Átti það sér líka
enska fyrirmynd. Tók háskólaráðið
því ekki alls fjarri haustið 1907. En er
hann hugðist leggja fyrirhuguðu
fræðasetri (postgraduate college) lífs-
reglur, fékk hann mótbyr, ekki síst frá
auðugum styrktarmönnum háskólans.
Sætti hann sig illa við það, og 1910 lék
honum hugur á að færa sig um set.
Tillögur hans höfðu vakið umræður í
öðrum háskólum, og var honum boðin
staða rektors við Háskólann í Minnes-
ota. „Tuttugu árum síðar hrundu Yale
og Harvard í framkvæmd þeim hug-
myndum, sem hann hafði upp
brugðið, þegar þeir reistu kennslu-
byggingar og garða.“10
# Á valdi manna í fyrirúmi
Á fyrirlestraferðum sínum á undan-
gengnum árum hafði Wilson alloft
borið niður í dægurmálum og þá að
hætti hægfara demókrata í suðurríkj-
unum svo sem í ræðu 19. nóvember
1907: „Ég rek fjármálafelmtrið til
ágengni löggjafarvaldsins við járn-
brautirnar." Hann ól með sérpólitísk-
an metnað. í bréfi til eins vina sinna
Bandarískir
háskólar þurfa að
vera af sama anda
og alþýða manna.
55