Samvinnan - 01.03.1986, Blaðsíða 64

Náðargjöf
frá
kónginum
Hann mun vera
einn hinna fyrstu
Islendinga, sem
námu myndlist
erlendis, og
nokkur verka
hans eru enn til.
Jón kom heim frá námi var hann fyrst
hjá föður sínum í Kasthvammi og
kvæntist þar, en árið 1771 er Hallgrím-
ur og Halldóra fóru að Upsum, fluttist
Jón vestur í Skagafjörð og bjó þar
síðan, lengst að Lóni í Viðvíkursveit.
Jón Hallgrímsson mun vera einn hinna
fyrstu íslendinga er námu myndlist
erlendis. Nokkur verka hans eru enn
til, m. a. nokkrar altaristöflur og
málverk. Talið er að hann hafi málað
málverkið af Sigurði Stefánssyni síð-
asta biskupi á Hólum, en það er nú í
Þjóðminjasafni. Síðast en ekki síst
mun Jón málari hafa skreytt innan
dómkirkjunaáHólum. Af Jóni málara
og reyndar af Hallgrími föður hans
einnig er merkur þáttur í Upphafi
Listasögu íslands, eftir Björn Th.
Björnsson. Má því segja að listasaga
íslands á síðari tímum hefjist með
þeim feðgum.
• Virtur borgari í Höfn
Einn sona þeirra Hallgríms og Hall-
dóru hét Friðfinnur. Hann sigldi ungur
til Kaupmannahafnar eins og Jón eldri
bróðir lians, en Friðfinnur fæddist
árið 1746 og var því sjö árum yngri en
Jón. Hann var ekki síður listhneigður
en aðrir í ættinni og þótti frábær
tréskurðarmaður. Hlaut hann ekki
síst frægð mikla fyrir tafl eitt forkunn-
argott, er hann gaf danakonungi og
var lengi haft til sýnis sem sérstök
gersemi. Friðfinnur nam bartskeraiðn
og stundaði þá iðn í Kaupmannahöfn
um langa ævi. Hann kvæntist danskri
konu og varð virtur borgari í kóngsins
Kaupmannahöfn. Hann tók fyrstur
manna upp ættarnafnið Kærnesteð.
Er það nafn dregið af fæðingarstað
hans, Kjarna í Eyjafirði, þar sem nú
er sá frægi Kjarnaskógur. Eftirmæli
eru til um Friðfinn Kærnesteð í ís-
lenskum sagnablöðum V. deild og
vísast þangað þeim sem frekari áhuga
hafa.
# Verðlaun fyrir kálrækt
Er þá komin röðin að yngsta syni
þeirra Halldóru og Hallgríms, þeim
sem ætlunin var að fjalla um hér
sérstaklega. Það er sonurinn Þorlákur
er fæddist að Halldórsstöðum í Lax-
árdal 14. sept. 1754. Hann ólst upp hjá
foreldrum sínum í Laxárdalnum og
fluttist með þeim að Upsum árið 1771.
Var hann síðan um skeið á vist með
séra Gunnari bróður sínum.
Snemma mun Þorláki hafa kippt í
kyn til föður síns og bræðra, hvað
varðaði handlagni og margs konar
áhugamál. Hann kvæntist ungur Þor-
gerði dóttur Jóns hreppstjóra Hálf-
danarsonar á Urðum í Svarfaðardal.
Var hún 6 árum eldri en bóndi hennar,
fædd 1748. Reistu þau bú að Urðum
og bjuggu þar nokkur ár í félagi við
Jón hreppstjóra föður Þorgerðar.
Þröngt mun Þorláki hafa þótt um sig
þar og flutti hann í Böggvisstaði árið
1781 og bjó þar til vors 1790. Á
Böggvisstöðunr var Þorlákur kominn í
nábýli við Gunnar bróður sinn á Ups-
um og föður sinn sem þá var enn á lífi
á Upsum. Þarna á Böggvisstöðunr
fékk Þorlákur aðstöðu til að sýna fyrst
hvað í honum bjó og vantaði ekki að
hann notfærði sér aðstöðuna. Það
tímabil sem Þorlákur bjó á Böggvis-
stöðum var eitt hið erfiðasta sem yfir
þetta land hefur gengið, og er þá
mikið sagt. Sjálf Móðuharðindin fóru
þá sinni grimmu hendi um byggðirnar.
Að þessum harðindum loknum stóð
hinn ungi bóndi á Böggvisstöðum
keikréttur sem ríkasti fjárbóndinn í
sveitinni. Átti hann 4 mjólkandi kýr,
41 kind og tvo hesta, en þá var nær'
enginn bústofn eftir á sumum bæjun-
um.
En Þorláki nægði ekki búskapurinn.
Drift hans og áræði var meira en svo.
Á Böggvisstöðum hóf hann strax út-
gerð og var til þess tekið hve vel skip
hans voru búin. Sótti hann sjálfur
sjóinn með mönnum sínum og þótti
öll hans útgerð og sjómennska til
fyrirmyndar. Hefði áreiðanlega orðið
af honum mikil útgerðar- og sjó-
mennskusaga, hefði hann einbeitt sér
að því sviði um ævina. Einnig mun
hann strax á þessum árum hafa fengist
við smíðar og m. a. hóf hann smíði
fiskiöngla sem líkuðu vel. Varð hann
fyrstur íslenskra manna til að smíða
brúklega öngla, en áður höfðu slík
veiðarfæri öll verið innflutt. Seldi
Þorlákur kaupmönnum öngla sína og
líkuðu þeir svo vel að hann annaði
engan veginn eftirspurn. Varð af þessu
stórkostlegt hagræði fyrir byggðarlag-
ið og myndi Þorláks trúlega minnst
enn í dag fyrir þetta eitt, þótt ekki
kæmi fleira til.
En það kom fleira til. Strax á
Böggvisstöðum var Þorlákur tekinn til
við garðræktina og það svo að hann
fékk verðlaun konungs fyrir kálrækt
þegar árið 1788, en þá hafði hann
ungur maðurinn aðeins stundað bú-
skap um tíu ára skeið og þar af fyrstu
þrjú árin í félagsbúi að Urðum, sem
áður segir.
• Glæsileg búskaparsaga
Vorið 1790 var svo komið að Þorláki
þótti ekki nógsamlega rúmt um sig á
Böggvisstöðum og fluttist hann þetta
vor að Skriðu í Hörgárdal. Hófst nú
64