Samvinnan - 01.03.1986, Blaðsíða 66
Náðargjöf
frá
kónginum
Segja má, að í
Skriðu og
Fornhaga hafi
verið rekinn
búnaðarskóli um
margra áratuga
skeið.
fyrir alvöru hin glæsilega búskapar-
saga, er reis svo hátt og af þeim krafti
að fátt er til samanburðar í íslenskum
landbúnaði fyrri alda. Sem að líkum
lætur hafði orðstír Þorláks borist um
héraðið og trúlega víðar, er hér var
komið. Hefur Hörgdælum ekki þótt
lítill fengur að fá slíkan bónda í sveit
sína. Um það vitna ekki síst ummæli
sóknarprestsins, séra Jóns Þorláksson-
ar skálds á Bægisá, sem gefur Þorláki
þá einkunn að hann sé „merkilegur
maður“ strax fyrsta árið í Skriðu. Var
sr. Jón nýlega tekinn við kallinu er
þetta var og má geta þess að með þeim
Þorláki og sr. Jóni myndaðist náinn
vinskapur, sem entist meðan báðir
lifðu. Flutti Þorlákur oftsinnis mat-
björg heim til prests er að honum svarf
í fátæktinni. Má reyndar segja að
Þorlákur hafi haldið lífinu í séra Jóni
um all langt skeið. Og það má einnig
segja í annarri merkingu, því að sr.
Jóni látnum voru mörg kvæða hans
aðeins til í'uppskrift Þorláks. Sýnir
það vel framsýni og andlega yfirburði
bóndans í Skriðu, að hann skyldi
samhliða veraldarumstangi af stærstu
gerð, einnig hirða um að safna saman
kvæðum sóknarprests síns.
Árið eftir að Þorlákur kom í Skriðu
missti hann Þorgerði konu sína. Þau
eignuðust þrjú börn. Jón f. 1779
bónda á Hallfríðarstöðum, Hallgrím
f. 1780 merkan bónda á Stóru Hám-
undarstöðum á Árskógsströnd og El-
ínu f. 1783 ógifta í heimahúsum.
Þorlákur giftist aftur ári síðar Mar-
grétu Björnsdóttur úr Skagafirði. Var
hún dóttir Björns Guðmundssonar
bónda í Kúskerpi og Stóru Gröf og
konu hans Steinvarar Árnadóttur.
Þótti hún mikilhæf húsfreyja sem og
fyrri konan Þorgerður. Er þess sér-
staklega getið að húsfrú Margrét hafi
verið gáfukona mikil og stillt í lund.
Mun Þorlákur hafa verið stórlyndur
nokkuð, eins og verða vill um athafna-
sama menn, en kona hans vegið þar
upp á móti með stillingu sinni og
kurteisri skynsemi. Var hjónaband
þeirra og hið ágætasta. Margrét var
tíu árum yngri en Þorlákur og aðeins
28 ára, er hún settist í húsfreyjusætið
á hinu rísandi stórbýli í Skriðu, þar
sem fátt var með venjubundnum hætti
og miklar kröfur voru gerðar til fólks,
eins húsbænda sem annarra. Þau Mar-
grét eignuðust mörg börn og urðu sum
víðkunn. Börn þeirra voru: Þorlákur
f. 1792 bóndi á Vöglum á Þelamörk,
Björn f. 1793 bóndi og ræktunarfröm-
uður í Fornhaga, Jón f. 1799 er sigldi
til náms í Kaupmannahöfn og stund-
aði síðan kennslu í jarðrækt og sundi.
Tók hann upp ytra nafnið Kæmesteð,
eftir Friðfinni föðurbróður sínum. Jón
Kernesteð var merkur maður og mikill
brautryðjandi. Sveitungi hans og vinur
Jónas skáld Hallgrímsson frá Steins-
stöðum orti fagurt erfiljóð eftir hann.
Jón Kærnesteð fluttist síðar vestur á
Snæfellsnes og kvæntist þar. Börn átti
hann þar nokkur og er Kærnesteðsætt-
in á íslandi frá honum komin. Næst
barnanna í Skriðu var Margrét f. 1800
húsfreyja á Skipalóni í Hörgárdal, gift
Þorsteini Daníelssyni stórbónda, smið
og útvegsmanni þar. Er af þeim mikil
saga, sem ekki verður sögð hér. Þá var
Friðfinnur f. 1805 er tók við búi í
Skriðu eftir föður sinn. Og yngst var
Halldóra f. 1806 húsfreyja á Hofi í
Hörgárdal, gift Ólafi Thorarensen
lækni þar.
• Eins konar búnaðarskóli
Öll voru börn Þorláks mikilhæft fólk.
Dæturnar þjóðkunnar húsfreyjur á
höfuðbólum og synirnir góðir bændur.
Sumir þeirra urðu forystumenn í hér-
aði og brautryðjendur í ræktun. Má
þar nefna sérstaklega þá Hallgrím á
Hámundarstöðum og Björn í Forn-
haga er tóku fullan þátt í ræktunar-
byltingu föður síns og héldu henni
áfram eftir hans dag. Má nánast segja
að í Skriðu og Fornhaga hafi verið
rekinn búnaðarskóli um margra ára-
tuga skeið, enda sóttust bændur eftir
því að koma börnum sínum, og þá
einkum sonunum til náms og starfa á
þessum bæjum. Friðbjörn sonur
Björns í Fornhaga, sem var giftur
Guðrúnu dóttur hins merka klerks sr.
Gamalíels á Myrká, hélt og áfram
þessu starfi uns hann hvarf til Amer-
íku ásamt bræðrum sínum'tveim, en
Margrét Björnsdóttir giftist Jóni Jóns-
syni bónda á Syðri Bakka en lést
aðeins 26 ára gömul frá tveim ungum
börnum. Var þar með niður fallin sú
mikla ræktunarbylgja í Hörgárdal er
hófst með þangaðkomu Þorláks Hall-
grímssonar vorið 1790. Að vísu hélt
Friðfinnur í Skriðu vel í horfinu og var
dugandi bóndi og all lengi vöruðu
áhrifin meðal afkomenda hans, er
lengi bjuggu í Skriðu, en ekki var það
með þeirri reisn sem áður var. Sama
er að segja um heimili þeirra Þorláks
yngra á Vöglum og ekki síður Hall-
gríms á Hámundarstöðum.
# Jónas Hallgrímsson í Skriðu
Hér var áður nefndur sveitungi Þor-
láks og hans fólks skáldið Jónas Hall-
grímsson. Var hann mjög á líku reki
og yngri börn Þorláks og Margrétar í
Skriðu. Hvaðan skyldi nú Jónasi hafa
66