Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.03.1924, Blaðsíða 71

Tímarit íslenskra samvinnufélaga.
65
félaganna litu fremur niður á kaupfélögin. Álitu þau eins
og nokkurskonar viðbót við lánsfélögin, en að þau hefðu
litla sjálfstæða þýðingu. Kaupfélögin áttu að kenna þeim
fátæku að spara, svo að þeir hefðu eitthvað að leggja í
lánsfélögin. Að lokum kom þar 1902, að þýsku kaupfélögin
slitu félagsskapnum við lánsfélögin, mynduðu samband
með sér og settu upp heildsölu í Hamborg, sem síðar hefir
vaxið mjög og er nú eitt hið þýðingannesta samvínnu-
fyrirtæki í heimi. Reyndist hér sem oftar, að þjóðverjum
lætur vel að koma á stórfeldu skipulagi. þýsku kaupfélögin
hafa nokkur séreinkenni. þeim er með landslögum bannað
að versla við utanfélagsmenn. En samþyktir félaganna
banna að láta félagsmenn fá rentu af höfuðstól sínum.
þar er Danmörk forustulandið, og á það
Norðurlönd. við þó víðar sé leitað. Fyrsta félagið mynd-
aði sr. Sonne í Thisted 1866, og voru eink-
um verkamenn í þeim samtökum. En síðar fór svo, að
það varð bændastéttin danska, sem mest hefir látið eftir
sig liggja í samvinnumálum. þeir hafa kaupfélög í hverri
sveit og þorpi um alt landið. Síðar mynduðu þeir með sam-
vinnu sláturfélögin, smjörbúin og eggj asölulélögin. Kaup-
félögin eru nú um 1500. Tala félagsmanna 250 þús. Heild
sala þeirra, Fællesforeningen, hefir yfir 100 miljón króna
veltu og er sambærileg við risafyrirtæki stóni landanna.
Næst Danmörku kemur Finnland. Höfuðforvígismað-
ur samvinnunnar þar í landi er próf. Honnes Gebhard.
Kaupfélögin ná þar líka til allra stétta, bæði í sveitum og
bæjum. Félagið ,,Elanto“ í Helsingfors er stærst af öllum
samvinnufélögum á Norðurlöndum.
I Svíþjóð byrjaði samvinna lítið eitt um 1850. Síðar
komu áhrif frá Englandi og þýskalandi. En fram undir
aldamót gekk alt býsna erfiðlega fyrir kaupfélögunum.
Réttarstaða þeirra var ákaflega óviss. Engin samvinnulög
til, og helsta úrræðið fyrir félögin var að láta skrásetja
sig eins og hlutafélög. 1897 gengu í gildi hin fyrstu lög
um samvinnufélög í Svíþjóð og 1899 myndaðist samvinnu-
heildsalan — Kooperativa förbundet. I þessu sambandi eru
5