Neisti - 01.08.1970, Blaðsíða 5

mannlegar þarfir, líka þær kynferðislegu,
sögulega ákvarðaðar og sögulega breyti-
legar. Rofið í samfellu þarfa, sem þeg-
ar hafa 1 ser folgna þrugun, og stökkið
yfir 1 hinn eigindarlega mismun, er ekki
neitt sem fundið hefur verið upp á, held-
ur nokkuð sem liggur í Jproun sjálfra
framleiðsluaflanna. Þroun framleiðslu-
aflanna hefur nu náð þvi stigi, að þau
krefjast nýrra lifandi þarfa, ef þau eiga
að geta 'unnið skilyrðum frelsisins fuilan
rétt.
Hvernig er þetta stig 1 þroun framleiðslu*
aflanna, sem gerir stökkið frá ittnegind til
eigindar mögulegt? Það er fyrst og fremst
tæknivæðing valdsins, sem grefur undan
sjálfum grundvelli þess. Það er stöðugt
minnkandi notkun lfkamlegrar starfsorku
í framleiðslunni (efnislegri framleiðslu)
þar sem "hugsunarvinna" verður æ mik-
ilvægari. Það er hin aukna samþjöppun
af þjoðhagslega nauðsynlegu vinnuafli 1
stétt verkfræðinga, tæknifræðinga, vis-
indamanna o. s.frv.
Eins og þið sjáið er hér aðeins um til-
hneigingar að ræða, tilhneigingar á byrj-
unarstigi, sem munu þroast áfram og
hljota að gera það einmitt vegna þess að
þær byggjast á áframhaldandi viðgangi
auðvaídsskipulagsins. Þegar kapítalism-
inn getur ekki lengur notfært sér þá mögu-
leika, sem liggja 1 framleiðsluöflunum
og skipulagningu þeirra, verður hann til
lengdar osamkeppnisfær v ið þau þjoðfél-
ög sem hafa ekki -af groðanauðsyn og
öðrum ástæðum- stöðvast 1 þessari þro-
un, fyrst og fremst þroun sjálfvirkninn-
ar.
Við verðum samt að bæta hér strax við
að takmörk kapítalismans eru einnig á
hinum endanum þ. e. a. s. 1 fullkomnun
sjálfvirkninnar. Eins og Marx gerði sér
grein fyrir, þegar áður en hann skrifaði
Das Kapital, þá er alger sjálfvirkni hinn-
ar þjóðfélagslega nauðsynlegu vinnu 6-
samrýmanleg viðhaldi kapitalismans.
Þessi tilhneiging er oljost táknuð með
slagorðinu sjálfvirkni þar sem hin nauð-
synlega líkamlega vinna, hin firrta vinna,
verður æ minni þáttur 1 framleiðslukerf-
inu. Hér komum við raunverulega að
"utopiskum" möguleikum, sem við verð-
um að grannskoða til þess að gera okkur
grein fyrir þvi sem um er að ræða.
Þessi tilhneiging leiðir af sér algera til-
traunastarfsemi á félagsle^um grunni
og innan ramma alls þjoðfelagsins. Með
því að utrýma fáta^ktinni leiðir þessi
tilhneiging af sér leik með mannlega og
handanmannlega nátturu, sem verður inni-
hald félagslegs starfs og leiðir af sér
virkt hugmyndaflug sem visindalegt fram-
leiðsluafl. Þetta virka hugmyndaflug sýn-
ir lauslega fram á möguleika frjálsrar
mannlegrar tilveru á grundvelli tilsvar-
andi möguleika 1 þroun framleiðsluafl-
anna. En til þess að þessir tæknilegu
möguleikar verði ekki þrugandi, til þess
að þeir geti gengt sinu frelsandi og frið-
andi hlutverki verða þeir að vera born-
ir fram af þörf fyrir frelsi og frið.
Þegar hin lifandi þörf fyrir afnám vinn-
unnar er ekki fyrir hendi, heldur þvert
á moti þörf fyrir að halda starfinu áfram,
jafnvel þ6 það sé þjóðfélagslega ónauð-
synlegt; þegar hin lifandi þörf fyrir
nautn, þegar þörfin fyrir að geta verið
hamingjusamur með góðri samvizku er
ekki til^heldur þvert a móti, að alls eigi
að njota og neyta i eins ömurlegri um-
lykjandi tilveru og frekast er unnt^ þegar
slíkar lifandi þarfir eru ekki til,eða eru
kvaldar af hinum þrugandi þörfum er ein-
ungis hægt að -vænta þess að hinirrnýju
tæknilegu möguleikar verði 1 raun og
veru á nýjan leik möguleiki til kugunar.
Við þekkjum þegar 1 dag framlög sjálf-
stýrifræðinnar (kvbernetik) og rafeinda-
heilanna tilalgerrar stjórnar a mannlegri
tilveru. Hinar nýju þarfir, sem nu eru
orðnar ákveðið neikvæði ríkjandi þarfa,
má kannski skilgreina sem neikvæði þeirra
þarfa, er bera uppi valdakerfið 1 dag og
sem neikvæði þess gildismats sem þess-
ar þarfir aftur styðjash við; t. d. neikvæði
þarfar lífsbaráttunnar (hun er nauðsynleg,
og allar hugmyndir eða hugarórar 1 þá
átt að hægt sé að losna við baráttuna fyr-
ir tilverunni striða á móti nátturlegum og
félagslegum skilyrðum fyrir tilveru manns-
ins) eða neikvæði þarfarinnar fyrir að hafa
unnið það til að lifa^ neikvæði afkastalög-
málsins, neikvæði samkeppninnar, nei=
kvæði hinnar geigvænlega sterku þarfar
fyrir einsmótun (konformitet), þörfin fyr-
ir að vera ekki öðruvrsi, fyrir að vera
ekki utangarðsmaður, neikvæði hinnar
bruðlandi og eyðileggjandi framleiðslu-
þarfar, sem er órjufanlega tengd eyði-
leggingu, neikvæði hinnar lifsnauðsvnlegu
þarfar fyrir lygilega hvatabælingu. Þessurr
þörfum er neitað í þörfinni fyrir frið,
sem er.eins og þið vitið allt of veþekki
þörf meirihlutans 1 dag, 1 þörfinni fyrir
næði, 1 þörfinni fyrir einkalíf, sem sam-
kvæmt liffræðinni er líkamanum nauð-
synleg; 1 þörfinni fyrir hamingju - og
allt er þetta skilið ekki einungis sem ein-
staklingsbundnar þarfir, heldur sem fram-
leiðandi afl í samfélaginu, sem félagslegar
þarfir, er á afgerandi hátt móta skipulag
og stjórnun framleiðsluaflanna.
Vissar nýjar lifandi þarfir munu þa gera
algera tæknilega umsköpun lifsins í um-
hverfinu möjsulega, og ég held að það
verði fyrst í slíku umsköpuðu lifsum-
hverfi, sem ný form mannlegra samskipta,
ný sambönd milli manna verða möguleg.
Hin tæknilega umsköpun háþróaðs auð-
valdsríkií mun þá fela í sér að fjarlægðar
eru ógnir hinnar kapítalisku iðnvæðingar
og sölumennsku, algjöra endurbyggingu
borganna og endurheimtingu hins nátturu-
lega umhverfis. Ég vona að ég þurfi ekki
að segja ykkur að þegar ég tala um að
fjarlægja ógnir hinnar kapítalisku iðnvæð-
ingar, meina ég ekki rómantiskt afturhvarf
til fortæknilegra tima, heldur þvert á móti
held ég að það verði fyrst þegar hin kapít-
aliska iðnvæðing og tækni hefur verið fjar-
lægð, sem blessun iðnvæðingarinnar og
tækninnar getur komið í ljós og orðið virk.
Hinar nýju eigindir, sem ég hef nu talað
um hafa að minu áliti -eins og ég sagði f
upphafi- ekki komið nógi sterkt fram í
vitundinni um það sem liggur á bak við
hugtak sósíalismans. Hugtakið sósialismi
hefur jafnvel meðal okkar verið skilið í
of ríkum mæli innan rammans um þróun
framleiðsluaflanna og allt of mikið innan
rammans um aukningu á framleiðni vinn-
unnar. Á. þessum forsendum byggði hug-
myndin um hinn visindalega sósialisma
í upphafi og þá var það ekki einungis rétt=
lætanlegt.heldur nauðsynlegt. Nu á timum
verður þetta í það minnsta að
ræðast. Þótt það geti virzt litilvægt verð-
um við nu að taka áhættuna og hömlunar-
laust ræða og ákvarða hinn eigindarlega
rriisrnun á sosíalisku samfélagi sem frjalsu
samfélagi og þeim samfélögum, sem nu
eru. Og einmitt hér, þar sem við leitum
að einhverju slagorði, sem getur lýst þvi
algilda í hinum nýju eigindum sósialisks
samfélags, hefur hugtakið estetisk-erót-
ískar eigindir svo að segja sjálfkrafa
sprottið upp í meðvitundina,að minnsta
kosti hjá mér. Það er e.t.v. einmitt í
samruna þessara hugtaka, þar sem hug-
takið estetík er notað í sinni upphaflegu
merkingu sem þróun næmleikans, sem
lifsform, að eigindir hins nýja samfélags
Þetta er nokkuð sem enn bendir á
að tækni og list, vinna og leikur, geta
farið saman.
Það er engin tilviljun að verk Fourier
koma nu í brennipunktinn á nýjan leik með-
al vinstrisinnaðra menntamanna. Það var
Fourier sem fyrstur manna og aleinn (það
hafa Marx og Engels sjálfir viðurkennt)
gerði eigindarlegan mismun frjáls og ó-
frjáls samfélags sjáanlegan. Hann óttað-
ist ekki að tala um mögulegt samfélag þar
sem vinnan verður leikur; samfélag, þar
S
sem jafnvel hin þjoðfélagslega nauðsyn-
lega vinna getur orðið skipulö gð
sem jafnvel hin þjóðfélagslega nauðsyn-
lega vinna getur orðiðskipulögðí sam-
ræmi við eðlislægar þarfir og hvatir
mannanna.
Leyfið mér að lokum að gera eina athuga-
semd. Ég hef þegar talað um að hin gagn-
rýna kenning, sem ég enn í dag kalla
marxisma, verður aðinnlima í sigalla þa
hugsanlegustu möguleika frelsisins , sem
aðeins hefur verið drepið lauslega á hér
að framan. Hún verður að innlima hinn
hnéyksnanlegaeigindarlega mun, ef hún
ætlar ekki að láta staðar numið við að
lappa uppá ríkjandi ástand. Marxsisminn
verður að taka áhætytuna af því að skil-
greina frelsið þannig að það verði afhjúpað
og viðurkennt sem nokkuð, sem aldrei
hefur áður þekkst. Og einmitt vegna þess að
hinir s.k. útópfskii möguleikar eru ekki
útópískir, heldur ákveðifí sögulegt félags-
legt neikvæði hins ríkjandi, er nauðsyn-
legt að afhjúpa þessa möguleika og þau
öfl sem hindra þá í framkvæmd og af-
neita þeim. Það gerum við með því að
reka raunsæja og skynsamlega and-
spyrnupólitík. Andstaða sem er laus við
allar sjálfsblekkingar er einnig laus við
allan uppgjafaranda, því hann er svik
við möguleika frelsisins og er til við-
halds hinu rikjandi.