Neisti - 23.04.1979, Blaðsíða 2

Auðvaldið ber ábyrgð á ofveiðinni
Frumvarp til laga
um húsaleigusamninga
Það dylst fáum, sem á annað borð
vilja vita um ástand fiskistofnanna við
landið, að það er ískyggilegt. Þorsk-
stofninn, sem er langmikilvægasti fisk-
stofninn er ofveiddur, þannig að sú
hætta er fyrir hendi, að hann nái sér
ekki á strik aftur. Ef svo færi, þá þýðir
lítið að miða við afleiðingar þess að
sfldarstofninn var þurrkaður út á síðasta
áratug, en það leiddi til umfangsmik-
illa kjaraskerðinga, atvinnuleysis og
landflótta. Viðkomubrestur í þorsk-
stofninum hefði enn geigvænlegri af-
leiðingar.
Núverandi stefna
Þegar deilurnar vegna útfærslu land-
helginnar í 200 mílur stóðu sem hæst
var vitnað til þess að þessi útfærsla
landhelginnar væri nauðsynleg til að
vernda fiskistofnana. En jafnskjótt og
landhelgismálið var komið í höfn
gleymdust allar „svartar skýrslur", sem
áður hafði verið hampað. M.a.s. fjár-
festingar í fiskveiðum aukast aftur og
árið 1977 eru íjárfestingar í fiskveið-
um orðnar svipaðar og þær voru á
vinstristjórnarárunum 1972-74! Og
ofveiðin hélt áfram, þannig að nú þarf
að gera mikið stærra átak til að koma
fiskistofnunum í viðunandi horf.
Nú hefur sjávarútvegsráðherra á-
kveðið að stöðva netaveiði fyrir
sunnan land og vestan frá 1. maí, og
togarana á að stöðva í 70 daga í sumar.
En þrátt fyrir þessa miklu stöðvun er
varfasamt að það markmið, sem
sjávarútvegsráðherra hefur sett um
280-290 þús. tonna þorskafla á þessu
ári, muni standast. Og það jafnvel þótt
gripið verði til enn frekari aðgerða í
haust. Aflinn fyrstu fjóra mánuði
ársins var kominn upp í heil 150 þús.
tonn! Þrátt fyrir þessi bönn á þorsk-
veiði (og þrátt fyrir ísinn fyrir norðan
og austan. Þegar allt kemur til alls, er
hafísinn eini raunverulegi verndarinn,
sem þorskurinn hefur átt.), þá er ekki
útilokað að þorskaflinn fari jafnvel
upp í 330 þús. tonn eins og í fyrra.
Markmið sjávarútvegsráðherra, er
ekki ýkja hátt, ef miðað er við ástand
þorskstofnsins. Það munart.d. nokkru
á þessu markmiði og þeim hámarks-
afla upp á 250 þús. tonn, sem Haf-
rannsóknarstofnun ráðlagði.
Hryggningarstofn þorsksins (7 ára
fiskur og eldri) er nú um 200 þús. tonn.
Til samanburðar er hægt að geta þess
að fiskifræðingar telja æskilegt að
hrygningarstofninn sé um 600 þús.
tonn. Árið 1970 er talið að hrygning-
arstofninn hafi verið um 670 þús. tonn.
Það sem meira er: Þegar hrygningar-
stofn þorsksins er kominn niður í 200
þús. tonn, eða minna, þá telja fiski-
fræðingar hættuna á viðkomubresti
verulega. Þegar hrygningarstofninn er
orðinn svo lítill, þá þarf ekki mis-
heppnað klak í mörg ár til að stofninn
hrynji.
Sjávarútvegsráðherra hefur sagt að
ákvörðun hans um hámarksafla í ár
miðist við að hrygningarstofninn verði
kominn upp í 400 þús. tonn árið 1983.
Þessi stefna felur það í sér að hrygn-
ingarstofninn verði enn við hættu-
mörkin, 200 þús. tonn, allt fram til
ársins 1982. Stækkun hrygningar-
stofnsins á að byggjast nær eingöngu á
árgangnum frá 1976, en það er síðasti
sterki árgangurinn sem vitað er um.
Þessi stefna byggist á því að þessi ár-
gangur verði verndaður. Hún felur það
í sér að aflinn minnki enn frekar á
næstu árum og verði t.d. um 250 þús.
tonn á ári árin 1983 og 1984. Það
verður fyrst árið 1988, sem aflinn má
aftur aukast upp í það sama og hann
var í fyrra. (Hér er miðað við meðal-
talsviðkomu á næstu árum!) Það er
síðan eftir að sjá hvort auðveldara
verður að takmarka þorskaflann við
250 þús. tonn árið 1983, helduren það
er í dag. . .
Efnahagsleg áhrif
Þegar litið ertil þorskstofnsins, þáer
ástandið slæmt, hvort sem við lítum til
skemmri eða lengri tíma. Þegar horf-
urnar varðandi loðnuveiðarnar eru
teknar með inn í myndina, þá verður
hún biksvört!
Minnkun þorskaflans úr 330 þús.
tonnum í fyrra og í 290 þús. tonn í ár,
þýðir minnkun tekna af útfluttum
sjávarafurðum um 6% miðað við árið
1978. Minnkun loðnuaflans um helm-
ing þýðir 12% minnkun tekna af
útfluttum sjávarafurðum. Samtals er
hér um að ræða um 18% minnkun á
tekjum af útfluttum sjávarafurðum,
eða 13% af öllum tekjum af útfluttum
vörum. Þessar tölur, sem eru mjög
lauslega áætlaðar, sýna að efnahagsleg
áhrif ofveiðinnar eru nú þegar orðin
geigvænleg.
Það eru vissir möguleikar á að bæta
þessa aflaminnkun á þorski og loðnu
upp að einhverju leyti, með því að auka
sókn í karfa, ufsa, ýsu og jafnvel
kolmunna. Að hvaða leyti þessir
möguleikar verða nýttir fer þó alveg
eftir duttlungum útgerðarmanna (og
markaðarins) sem að undanförnu hafa
verið mjög tregir til að sækja meir í t.d.
karfa og ufsa. Það er einnig ljóst að
íslenskir útgerðarmenn hafa verið
mjög seinir á sér varðandi kolmunn-
ann. Þótt vissir möguleikar séu þarna
fyrir hendi, þá eru allar ástæður til að
spá því að sá samdráttur í afla, sem
nauðsynlegt er að framkvæma (ef ekki
á að koma til ennfrekari samdráttar
síðar), muni leiða til minnkunar þjóð-
artekna og atvinnuleysis á næstu
mánuðum.
Það alvarlegasta í núverandi ástandi
er þó ekki þessi minnkun þjóðartekna
og horfur á atvinnuleysi. Það alvarleg-
asta er að auðvaldsskipulagið hefur
svo ákaflega takmarkaða möguleika á
að ná þeim markmiðum varðandi físki-
vefnd, sem forystumenn borgarastétt-
arinnar kunna að setja sér. Þessi stað-
reynd sést vel á viðbrögðum hinna
einstöku útgerðarmanna í dag.
Ofveiðin og auðvaldið
Afli á hverja rúmlest fiskiskipaflot-
ans, eða hverja milljón króna í íjárfest-
ingu, er í dag mikið minni en hann var
fyrir 20 árum síðan. Þrátt fyrir allar
tæknibyltingarnar í fiskveiðitækni og
aflmeiri vélar (eða kannski einmitt
vegna þessara atriða). Út frá athugun á
sambandi á milli afla og sóknar fiski-
skipanna hafa borgaralegir sérfræð-
ingar reiknað út, að fiskiskipastóllinn
sé 30-50% of stór. Það er þessi
offjárfesting og ofveiðin, sem bera
ábyrgð á taprekstri útgerðarinnar. Til-
kostnaðurinn við að afla eins tonns af
þorski, er mikið meiri en hann þyrfti að
vera. Þrátt fyrir þetta eygja margir út-
gerðarmenn og stjórnmálamenn þá
einu leið (auk kjaraskerðinga auðvit-
að) til að auka hagnað útgerðarinnar,
að auka enn aflann og þar með of-
veiðina. Þarna kemur það fram í
sjávarútvegi, að gróðahagsmunir hins
einstaka atvinnurekenda eru í raun í
mótsögn við það markmið að auka
arðinn af framleiðslunni sem mest. Það
sama gildir reyndar almennt í mark-
aðsskipulaginu, þótt ástæðurnar séu
ekki alltaf þær sömu. í sjávarútvegi eru
ástæðurnar það augljósar, að jafnvel
borgaralegir hagfræðingar viðurkenna
þær! Auðvaldsskipulagið hefur í sér
falda stöðuga tilhneigingu til ofveiði.
Gróðasókn hins einstaka útgerðar-
manns leiðir til minnkandi arðsemi
fyrir hvern og einn og hrdn fiskistofna.
Borgaralegir sérfræðingar hafa sýnt
fram á að i raun borgar sig betur, að
taka lán - og það á allháum vöxtum -
til að bæta sjómönnum og verkafólki í
fiskvinnslu (og útgerðarmönnum og
fiskvinnslueigendum- sem þeir reikna
auðvitað með) upp það tekjutap, sem
það yrði fyrir vegna minni afla á næstu
árum. Það yrði síðan hægt að endur-
greiða lánin aftur með vöxtum síðar,
vegna þess að afköstin í fiskveiðunum
mundu aukast það mikið þegar stofn-
arnir stækkuðu. Það er þannig hægt -
m.a.s. með aðferðum hinnar borgara-
legu hagfræði - að sýna fram á að
minnkun aflans í dag þyrfti ekki að
leiða til kjaraskerðinga. í skynsam-
lega skipulögðu samfélagi þyrfti
minnkun aflans ekki að leiða til annars
en þess að sjómenn og verkafólk fengi
aukinn frítíma, sem það svo mjög
þarfnast. (Til lengri tíma litið ykjust
tekjurnar auðvitað hægar en í því til-
felli þar sem engin ofveiði og offjár-
festing væri). Vandamálið er að auð-
valdsskipulagið hefur enga möguleika
á að framkvæma slíka langtímaáætlun,
né deila tekjum og atvinnu það jafnt,
að ekki komi til hatrammra deilna milli
landshluta og stétta. Það er af þessum
ástæðum, sem möguleikar stjórnvalda
í auðvaldsskipulagi, til að ná árangri í
fiskverndunarmálum eru litlir.
Það er af þessum ástæðum, sem
barátta fyrir sósíalisma - fyrir þjóðnýt-
ingu fiskiskipanna og fiskvinnslunnar
og gerð áætlana fyrir rekstur þessarar
mikilvægu atvinnugreinar - verður að
vera hluti af allri raunhæfri baráttu
gegn ofveiði auðvaldsins.
ÁD.
Kosningar
í félagi
sjúkraliða
Á aðalfundi félags sjúkraliða 21.
apríl var kosið um formann félags-
ins. Sigríður Kristinsdóttir var
kosin formaður með 239 atkvæð-
um en fráfarandi formaður, Ingi-
björg Agnarsdóttir hlaut 123 at-
kvæði.
Neisti spurði Sigríði um hvað
hefði einkanlega verið tekist á.
Sagði Sigríður að þessu væri best
svarað með þeirri stefnuskrá sem
hún kynnti í ræðu á fundinum. En
helstu atriði hennar eru: Efling
félagslegs starfs Efling starfs trún-
aðarmanna með því að stjórn
félagsins haldi reglulega fundi með
trúnaðarmönnum minnst á tveggja
mánaða fresti. Starfrækt verði
launamálaráð þar sem fulltrúar úr
hópi trúnaðarmanna undirbúi
kröfugerð og fylgi henni eftir við
gerð samninga. Efla þarf sjálfstætt
starf félagsins gagnvart Starfs-
mannafélagi ríkisstofnana og Starfs-
mannafélagi Reykjavíkurborgar,
en félagar í Félagi sjúkraliða eru
einnig í þeim félögum. Halda ber
félagsfundi minnst fjórum sinnum á
ári og eins félagsmálanámsskeið til
að félagarnir geti kynnst og eflt um
leið félagsþroska sinn. Útgáfa
fréttabréfs til eflingar tengsla við
félagana úti á landi. Unnið skal að
því að setja í lög reglur um há-
markstíma til setu í stjórn. Og svo
almennt að hvetja félagsmenn til að
taka virkari þátt í starfssemi félags-
ins.
Þessi stefnuskrá miðar að því að
bæta úr því sem helst hefur bjátað á
í starfsemi okkar félags. Markmið-
ið er að gera félagið hæfara til að
vera stéttarfélag sjúkraliða og bæta
þau hraksmánarlega lágu laun sem
við búum nú við“, sagði Sigríðurað
lokum.
R.
Frá því Leigjendasamtökin voru
stofnuð sl. vor hafa samtökin starfað
stöðugt, þótt etv. hafi minna fariðfyrir
starfi þeirra útá við en æskilegt hefði
verið.
Samtökin opnuðu skrifstofu síðla
sumars og hefur mikið af tíma
einstakra stjórnarmanna farið í það að
tryggja fjárhagslegan grundvöll skrif-
stofunnar. Skrifstofan er að Bók-
hlöðustíg 7, opin frá kl. 1-5 alla virka
daga. Síminn er 27609. Mjög mikið er
leitað til skrifstofunnar varðandi upp-
lýsingar og ráðgjöf. Leigjendasamtök-
in fengu 200 þús. kr. styrkveitingu frá
Alþingi (en það er sama upphæð og
Húseigendafélagið fær!) og 700 þús.
kr. frá Reykjavíkurborg.
Frumvarpið
Meginverkefni Leigjendasamták-
anna í vetur hefur falist í að undirbúa
lagasetningu um húsaleigusamninga.
Loks hefur verið lagt fram á Alþingi
stjórnarfrumvarp þar um og er það
mikið að tilhlutan Leigjendasamtak-
anna. Fulltrúi samtakanna í nefnd
þeirri er samdi frumvarpið var Ragnar
Aðalsteinsson, hrl., en aðrir nefndar-
menn voru Páll S. Pálsson frá
húseigendum og Sigurður E. Guð-
mundsson, tilnefndur af félagsmála-
ráðherra.
Frumvarpið fjallar fyrst og fremst
um réttindi og skyldur leigutaka og
leigusala, en ekki um upphæð húsa-
leigu eða hvemig hún skuli útreiknuð.
Nefndin er undirbjó frumvarpið um
húsaleigulög hefur nú fengið það verk-
efni að semja sérstakt frumvarp er taki
til húsaleigu.
Helstu atriði í framkomnu frum-
varpi eru:
Allir Ieigumálar skulu
gerðir skriflega; á samnings-
blöð útgefin eða viðurkennd af félags-
málaráðuneyti. Séu samningar ekki
skriflegir skal alfarið fara eftir lögun-
um.
Samningar geta hvortveggja verið
tímabundnir eða ótímabundnir. Hér
tíðkast mjög tímabundnir samningar
og hefur það skapað mikið öryggis-
leysi fyrir leigjendur. í frumvarpinu er
kveðið á um, að við tímabundinn
samning hafi leigutakinn forleigurétt
að húsnæðinu við lok leigutíma, nema
leigusali taki húsnæðið til eigin nota
fyrir sig eða fjölskyldu sína, og verður
hann þá að gera skriflega grein fyrir
því. Einnig er leigusala skylt að senda
skriflega tilkynningu, með ákveðnum
fyrirvara, um uppsögn leigusamnings,
þótt hann sé tímabundinn, annars
breytist hann í ótímabundinn samning.
Allir skilmálar upphaflegs samn-
ings, ss. upphæð leigu, gilda í fram-
lengdum samningi, að viðbættum
leyfilegum hækkunum á þúsaleigu.
Algengast mun í dag, að uppundir
helmingur húsaleigu sé svikinn undan
skatti, enda er leigan eingöngu fram-
talsskyld hjá húseiganda en ekki frá-
dráttarbær hjá leigutaka. Frumvarpið
gerir ráð fyrir því, að ótímabundnum
samningum, skuli leigusali þurfa að
sanna hverju sinni hver umsamin leiga
er. Við getum hugsað okkur t.d. að
leiga sé kr. 60 þúsund, en leigutaki fái
einungis kvittun fyrir 30 þúsund kr.
leigu. I slíku tilviku getur leigjandinn
farið að greiða kr. 30 þúsund, og greitt
leiguna td. í gegnum banka með gíró-
seðli. Það væri leigusalans að sanna
það að leigan hefði í raun verið kr. 30
þúsund.
U ppsagnarfrestur skal
lengjast eftir því sem leigutími hefur
verið lengri.
Uttekt á útleigðu húsnæði skal
gerð möguleg við upphaf og lok leigu-
tímans - óski annar hvor aðili þess.
Viðhald húsnæðis hefur mikið
til verið á herðum leigutaka framtil
þessa. Frumvarpið kveður á um að
Íeigusali skuli annast viðhald húsnæð-
is, þannig að það rýrni ekki á leigu-
tíma - (mála, veggfóðra, viðhald á
gólfum osfrv.), sérstök ákvæði eru um
rúðubrot. Sé um að ræða leigu í fjöl-
býlishúsi, greiðir leigjandinn einungis
sameiginlega greiðslu af rafmagni og
hita, en hvorki sameiginlegar fram-
kvæmdir, viðhald né fasteignagjöld
einsog nú mun mjög tíðkað.
Greiðsla á húsaleigu:
Gert er ráð fyrir að krefja megi fyrir-
framgreiðslu fyrir 1/4 af umsömdum
leigutíma. Frumvarpið gerir ennfrem-
ur ráð fyrir að síðar á leigutíma megi
krefja 3ja mánaða fyrirframgreiðslu.
Þetta atriði gagnrýndu Leigjendasam-
tökin mjög í umsögn sinni um
frumvarpið, enda mjög óeðlilegt að
hægt sé að krefja fyrirframgreiðslu
oftar en við upphaf samnings. Einnig
kveður frumvarpið svo á, að leigusali
geti farið fram á greiðslu tryggingar-
fjár, er samsvari alltað 3ja mánaða
húsaleigu - en þá er ekki hægt að
krefjast fyrirframgreiðslu jafnhliða
nema fyrir 1 mánuð. Leigutaki getur
sett bankaábyrgð fyrir tryggingarfé.
Tryggingar eru einungis hægt að
krefjast við upphaf leigutíma.
Leigumiðlun: Tilað reka
leigumiðlun þarf löggildingu og verða
sett nánari skilyrði fyrir því, hverjirgeti
stundað slíkt. Gert er ráð fyrir, að
leigusalinn greiði leigumiðlun fyrir að
koma á leigusamningi - er það vissu-
lega mikil bót frá því sem nú er, þótt
Leigjendasamtökin hefðu fremur kos-
ið að sá háttur yrði tekinn upp, að öll
miðlun á húsnæði - hvort heldur til
sölu eða leigu - yrðu sett undir sama
hattinn og væri í höndum viðkomandi
sveitarfélags.
Verði frumvarpið samþykkt á yfir-
standandi þingi munu lögin endanlega
taka gildi um næstu áramót. Minna má
á, að í félagsmálapakkanum marg-
fræga frá því í desember sl. var gert ráð
fyrir réttindabótum til handa leigjend-
um er samsvöruðu o. 1% vísitölustigi.
Ekki sakaði þótt það færi að sjá dags-
ins ljós - einsog reyndar annað í þeim
pakka, er nokkuð erfiðlega hefur
gengið að opna.
í lok frumvarpsins er ákvæði þarað
lútandi, að félagsmálaráðuneytið skuli
kynna efni laganna. Þetta er mikilvægt
atriði, en þó er ljóst að þarna mun fyrst
og fremst koma til kasta Leigjenda-
samtakanna. Það mun koma í þeirra
hlut að kynna fyrir leigjendum þau
nýmæli sem í lögunum felast.
Vissulega hefði ýmislegt mátt fara
betur í þessu frumvarpi, en þar eru þó
mikilvæg atriði sem tryggja lágmarks-
réttindi leigjenda, miðað við það sem
nú er.
Til þess að lögin verði í framkvæmd
einsog til er ætlast og tryggi rétt leigj-
enda sem allra best þá þarf vissulega
sterk og öflug Leigjendasamtök, og
þau verða ekki sterk nema leigjendur
sjálfir sjái til þess. Nokkuð hefur orðið
vart hræðslu hjá leigjendum við að
ganga í eða starfa með Leigjendasam-
tökunum. Vonandi mun væntanleg
lagasetning um réttindi leigjenda verða
til þess að bæta þann þátt nokkuð.
Verum þess minnug, að það er
einkum undir okkur komið, leigjend-
um sjálfum, hvort væntanleg lög verða
einungis pappírsgagn eða raunveruleg
réttindabót fyrir okkur.