Neisti - 23.04.1979, Blaðsíða 6

5. tbl. 1979, bls. 6
Skrifrœðið og verkalýðsrUdn
Margir sósíalistar hafa áundanförn-
um árum talið það skyldu sína að
afsaka þessa glæpi skrifræðisins.
Sumir hafa í einlægni trúað áróðri
skrifræðisins um eigið ágæti. Aðrir
hafa lokað augunum fyrir staðreynd-
um í eiginhagsmunaskyni.
f dag er það ljósar en nokkru sinni
fyrr að allar tilraunir til að afsaka eða
fela þá glæpi sem skrifræðið í verka-
lýðsríkjunum hefur framkvæmt- og
framkvæmdir enn á hverjum degi eru í
raun barátta gegn hugsjónum sósíal-
ismans. Hagsmunir hinnar sósíalísku
byltingar eru i andstöðu við hagsmuni
þess skrifræðis sem einokar völdin í
verkalýðsríkjunum. Hin sósíalíska
barátta verður þess vegna að beina&t
gegn kúgun skrifræðisins og fyrir því
frelsi og því lýðræði sem er óhjákvæmi-
legur hluti af sósíalismanum.
En samtímis þvi sem við verðum að
fordæma kúgun skrifræðisins og berj-
áhrif markaðsins höfðu verið stórlega
minnkuð. Hið borgaralega ríkisvald
hafði verið brotið niður og nýtt
ríkisvald, sem byggði á Ráðunum,
stofnunum skipulögðum af verkalýðn-
um, hafði hin pólitísku völd á sinni
hendi. En samtímis skorti þetta
samfélag fjölda mörg einkenni sósíal-
ísks þjóðfélags. Um það voru allir
sammála. Áætlanagerð var engin og
bændurnir ríktu einráðir til sveita.
Ríkisvaldið hafði eftirlit með öllum
meiriháttar fyrirtækjum en bein áhrif
verkafólks á starfsrækslu fyrirtækj-
anna voru lítil. Bein áhrif verkalýðs-
stéttarinnar á starfsemi ríkisvaldsins
voru einnig takmörkuð. Engu að síður
álitu Bolsévikarnir rétt að skilgreina
þetta þjóðfélag sem verkalýðsríki, til
að leggja áherslu á að verkalýðsstéttin
væri ríkjandi stétt í þessu þjóðfélagi.
I byrjun ársins 1921 benti Lenin áað:
„ Verkalýðsríki er sértekning. Það sem
því að verkalýðsstéttin hafði engin yfir-
ráð yfir ríkisvaldinu? Gerði hann sér
ekki grein fyrir þeirri kúgun sem
skrifræðið beitti verkalýðsstéttina?
Trotský, sem sjálfur hafði orðið alló-
þyrmilega fyrir barðinu á kúgun skrif-
ræðisins, getur varla hafa gleymt þess-
um staðreyndum.
í marxískri þjóðfélagsfræði er það
afgerandi hluti af athugun á sérhverju
þjóðfélagi að athuga hvaða stétt er við
völd í þjóðfélaginu. Þessi völd eru
efnahagslega ákvörðuð af skipulagi
framleiðslunnar og stöðu stéttanna í
framleiðslunni. Hin pólitísku og hug-
myndafræðilegu völd ráðandi stéttar
ákvarðast síðar af þessum efnahags-
legu völdum. Fyrir marxista eru þessar
kenningar ómetanleg hjálpartæki við
athugun á þjóðfélögum og þróun
þeirra. En samtímis er nauðsynlegt að
benda á að þessar kenningar gera
okkur aðeins kleift að ákvarða
íslenskrar borgarstéttar styður er í
stjórnarandstöðu og það er varla haft
tilhlýðilegt samráð við hagsmunasam-
tök atvinnurekenda?
Gegn röksemdum af þessu tagi hafa
marxistar ávallt bent á að pólitísk völd
borgarstéttarinnar eru ákvörðuð af
þjóðfélagslegri stöðu þeirra, en ekki
aðeins beinum völdum þeirra. Ef
verkalýðsflokkur í ríkisstjórnarand-
stöðu verndar völd borgarastéttar-
innar og stjórnar með hliðsjón af þeim
lögmálum sem þessi völd borgarstétt-
arinnar ákvarða, þá er ríkisvaldið
valdatæki borgarastéttarinnar, þótt
ríkisstjórnarpólitíkin geti verið í ýms-
um minniháttar atriðum frábrugðin
því sem verið hefði, ef flokkar
borgarstéttarinnar hefðu setið í ríkis-
stjórn. (Oftast er reyndar meiri munur
á aðferðum en markmiðum). Það er
einmitt þess vegna sem núverandi
vinstri stjórn verður að framfylgja
Það eru engar ástæður til að efa, að
allar tilraunir til að breyta þessu
skipulagi yfir í auðvaldsskipulag munu
Það eru engar ástæður til að efa, að
allar tilraunir til að breyta þessu skipu-
lagi yftr í auðvaldsskipulag munu
mæta harðri andstöðu frá verkalýðs-
stéttinni.
Það er í þessari hlutlægu merkingu
sem nauðsynlegt er að skilgreina ríki
eins og Sovétríkin og Kína sem verka-
lýðsríki.
Afætueðli
skrifræðisins
Allar tilraunir til að skilgreina
skrifræðið í verkalýðsríkjunum sem
sérstaka stétt rekast óþyrmilega á þá
staðreynd að þessi þjóðfélagshópur er
bæði sundurlaus, ósjálfstæður og
ómarkviss. í flestum tilfellum hefur
♦
Skrifræðiö er afurð af vanþróun
hinnar sósialisku byltingar
Hernaðarátökin í SA-Asíu; innrás Víetnam inn
í Kapútseu og innrás Kína inn í Víetnam sýndu
enn einu sinni, að ráðamenn þessara ríkja eru
reiðubúnir að fremja hvern þann glæp gegn
hugsjónum sósíalismans og hagsmunum verka-
fólks, sem þjónar hagsmunum þeirra í það og það
skiptið.
Glæpir skrifræðisins í Sovétríkjunum eru nú
orðið hluti af pólitískri meðvitund alls þorra
verkafólks í heimsvaldasinnuðu ríkjum V-Evrópu
og N-Ameríku: skorturinn á lýðréttindum, lög-
regluofsóknir, Gulag fangelsisstofnana fyrir
pólitíska fanga, innrásin í Tékkóslóvakíu 1968 og
stuðningur við afturhaldsstjórnir, t.d. í Argentínu,
eru staðreyndir sem fáir neita. Þeir eru einnig fáir í
dag sem neita því að sams konar skerðing á
lýðréttindum, pólitískar fangelsanir, stuðningur
við afturhaldsstjórnir og samvinna við heims-
valdastefnuna einkenna stefnu kínverska skrif-
ræðisins. Sannanirnar eru alltof margar og
augljósar til þess að hægt sé að neita þeim.
ast gegn gagnbyltingarsinnuðu athæfi
þess, þá verðum við einnig að reyna að
skilja eðli þessara ríkja. Tengsl þessara
ríkja við hina sósíalísku byltingu gerir
það sérstaklega nauðsynlegt fyrir
sósíalista að greina réttilega þessi ríki
og þá þjóðfélagsþróun sem þar á sér
stað. Hvað fór úrskeiðis í þessum
ríkjum, þar sem auðvaldsskipulaginu
hefur verið kollvarpað? Hvernig á að
berjast fyrir áframhaldi sósíalískrar
byltingar í þessum ríkjum? Þetta eru
spurningar, sem sósíalistar verða að
geta svarað.
Stéttareðli
verkalýðsríkja
Á fyrstu árunum eftir Októberbylt-
inguna 1917 skilgreindu Bolsévikarnir
það þjóðfélagsskipulag sem byltingin
hafði skapað sem umbyltingarsam-
félag, þ.e. samfélag sem var statt á milli
kapítalisma og sósíalisma. Borgar-
stéttinni hafði verið útrýmt sem stétt og
við höfum í dag er verkalýðsriki með
þessum sérkennum: f fyrsta lagi er það
ekki verkalýðsstéttin, heldur bœnd-
urnir sem eru fjölmennastir. löðru lagi
er þetta verkalýðsríki með skrifrœðis-
legum afbökunum“. Þessi skilgreining
var almennt viðurkennd innan Bolsé-
vikaflokksins næstu árin þar á eftir.
Þrátt fyrir að þær skrifræðislegu
afbakanir sem Lenin ræddi um yrðu
stöðugt meira áberandi, lýðréttindi
væru skert og bein áhrif verkalýðs-
stéttarinnar á stjórn ríkisins yrðu vart
merkjanleg. Það er fyrst á 4. áratugn-
um sem Trostký hættir að nota þessa
skilgreiningu Lenins og byrjar að skil-
greina Sovétríkin sem skrifræðislega
afbakað verkalýðsríki, þ.e. verkalýðs-
ríki þar sem afmarkaður þjóðfélags-
hópur, skrifræði, hafði einokað hin
pólitísku völd, og stjórnaði landinu í
samræmi við sína hagsmuni. En af
hverju hélt Trotský fast við skilgrein-
inguna á Sovétríkjunum sem verka-
lýðsríki? Gerði hann sér ekki grein fyrir
almennustu og um leið mikilvægustu
einkenni þjóðfélaga. Einmitt vegna
þess hversu almennar þær eru þá er
einnig stórlega varasamt að túlka þær
vélrænt.
Hversu oft hafa ekki borgarlegir
stjórnmálafræðingar ráðist á kenningu
marxismans um stéttareðli ríkisvalds-
ins með einfeldni staðreyndahyggj-
unnar (empírismans) að vopni: Sjáið
þið, segja þeir, þarna eru fulltrúar
verkalýðsstéttarinnar við völd í auð-
valdsríki. Og þarna eru fulltrúar smá-
borgarstéttarinnar í ríkisstjórn. Ríkis-
stjórn Geirs Hallgrímssonar var ríkis-
stjórn atvinnurekenda. Það voru
atvinnurekendur sem skipuðu mörg
ráðherraembættin og stóran hluta þess
þingmeirihluta sem sú stjórn byggði á.
En hvernig er það með núverandi ríkis-
stjórn? Eru ekki 2/3 ráðherranna úr
flokkum sem kenna sig við verkalýð-
inn. Og hvernig er það með ríkisvaldið
sem valdatæki borgarstéttarinnar þeg-
ar sá flokkur sem stór meirihluti
kröfum atvinnurekenda um kjara-
skerðingar, þrátt fyrir loforð um hið
gagnstæða.
Á sama hátt og empírisminn er hald-
laus við athugun á auðvaldsþjóðfélagi,
þá er hann einnig haldlaus við athugun
á verkalýðsríki. Til að ákvarða hvort
eitthvert ríki er verkalýðsríki þá er ekki
nóg að kanna bein pólitísk áhrif verka-
lýðsstéttarinnar. Það er einnig nauð-
synlegt að athuga þá efnahags- og
þjóðfélagsgerð sem einkennir þessi ríki
og þýðingu hennar fyrir stéttir
þjóðfélagsins. Ef við athugum þessa
þætti, þá sjáum við að í verkalýðs-
ríkjunum hafa verið framkvæmdar
þjóðnýtingar á öllum mikilvægustu
framleiðsluiækjunum, áhrif markaðs-
ins hafa verið takmörkuð og áætlana-
gerð komið á fót. Þannig að lögmál
gróðasóknarinnar og upphleðsla auð-
magns sem Marx útskýrði eru ekki í
gildi. Allt eru þetta atriði sem eru
óhjákvæmilega hluti af öllum verka-
lýðsbyltingum:
hann ekki framkvæmt aðgerðir gegn
borgarstéttinni og uppbyggingu áætl-
anagerðar og samyrkjubúskapar mark-
visst, heldur fyrst eftir að þróun bylt-
ingarinnar og stéttabaráttan hafði gert
slíkar aðgerðir að lífsnauðsyn. í Sovét-
ríkjunum reyndi skrifræðið að frið-
mælast við stórbændurna og NEP-
mennina og markaðsöflin á árunum
1923-27. Það var fyrst þegar þessir
frjóangar nýrrar borgarstéttar ógnuðu
tilveru hins nýja þjóðfélagsskipulags
og þar með pólitískum völdum skrif-
ræðisins, sem hafist er handa við upp-
byggingu áætlanagerðar og afnáms
markaðsins. Það sama átti sér stað 1
Kína á árunum 1949-53 og í N- 4
Víetnam á árunum 1954-56. í öllum
þessum tilfellum reyndi skrifræðið
fyrst bandalag við leifar borgarastétt-
arinnar, og byrjar þá fyrst umsköpun
þjóðfélagsins, þegar skemmdarverk
borgarastéttarinnar ógnuðu völdum
þess og lífsafkomu verkalýðsstéttar-
innar.
Tengsl skrifræðisins við hina nýju
framleiðsluhætti sem skapaðir voru
með áætlanagerð og samyrkjubúskap
eru einnig í litlu samræmi við skil-
greiningu á skrifræðinu sem stétt.
Borgarastéttin þróaði fram fram-
leiðsluhætti og ruddi þeim braut gegn
afturhaldi lénsveldisins út frá hags-
munum sínum sem borgarastétt. Á
undan hinni borgaralegu byltingu var
til borgarastétt í efnahagslegri merk-
ingu þess orðs. Fyrir marxista eru
þessir efnahagslegu hagsmunir borg-