Neisti - 23.09.1979, Blaðsíða 10

Hj artarbaninn
Lofsöngurinn um
hemað lýðveldisins
Endurskoðuð útgáfa
„Besta mynd ársins", „raunsönn
lýsing á Vietnam", „frábær striðsá-
deila“. Þetta eru aðeins brot úr þeirri
lofgjarðarrullu sem gagnrýnendur hafa
ritað um kvikmyndina HJARTAR-
BANANN sem Michael Cimino leik-
stýrði.
Tæknilegar og leikrænar hliðar
Hjartarbanans eru mjög áhrifaríkar, á
því leikur enginn vafí. Sagt er að
jafnvel hinir skelhörðu kvikmynda-
gagnrýnendur New York borgar hafi
tárast á frumsýningunni.
En spurningin um gott eða slæmt
handbragð er ekki einasti mælikvarð-
inn á kvikmyndir, fjarri því. Kvik-
myndin er einhver áhrifaríkasti fjöi-
miðill vorra tíma og þegar við metum
gildi einstakra mynda hljótum við að
setja þær í samhengi við sitt félagslega
umhverfi. Við spyrjum, hvaða þýðingu
hefur Hjartarbaninn fyrir þann áhorf-
endaskara sem kemur að sjá hana og
einkum og sér í lagi þann bandariska
því handa honum var myndin fyrst og
fremst gerð?
Hvernig lítur sú nýja og endurbætta
mynd út, sem nú íjórum árum eftir fall
Saigon stjórnarinnar er dreginn upp af
stríðinu í Vietnam?
Sú afbakaða ímynd stríðsins sem
sjónvarpið hafði skapað er orðin fjar-
læg, minningin um áratugs grimmdar-
verk að fjara út, hinar háværu ágrein-
ingsraddir fólksins þagnaðar.
En sektarkennd, efi og hræðsla hefur
grafið um sig í bandarísku samfélagi.
Óvissan um lýðræðishlutverk banda-
ríkjanna byltir sér í þjóðarsálinni.
Þessi hættulegi arfur Vietnams-
stríðsins hrópar á nýja túlkun, í nýjum
litum þar sem grunnþættirnir eru ein-
faldir og hversdagslegir. Hin nýja
túlkun verður að vera fersk, því mikið
er í húfi að rétta hlut hugmyndafræð-
innar.
Það er orðin brýn nauðsyn að gefa
bandarískum almenningi nýja og
nákvæmari stöðu og öryggi gagnvart
þeim verkum sem framkvæmt voru í
hans nafni. Á sinn undirförla hátt
leysir Hjartarbaninn þetta hlutverk vel
úr hendi.
Mesta efnahags og hernaðarveldi
heims hermenur eina fátækustu þjóð í
heimi, varpar á hana meira sprengju-
magni en áður hafði þekst i veraldar-
sögunni, eyðir skógum og blómlegum
byggðum en gróðursetur efnahagslega
og félagslega spillingu. Allt þetta var
nauðsynlegt til að þjóna frelsinu.
Skyldi ekki pínulítill efi eiga rétt á
sér, kannski pínulítil sekt? Ef dæma
skal út frá ljóðrænni túlkun Ciminos er
svarið ótvírætt nei.
Hugrökku strákarnir okkar voru
fluttir til Vietnam. Þeir börðust af
fremsta magni, sýndu mikla hug-
dirfsku voru píndir og drepnir af
sadiskum villimönnum sem höfðu líf
fanganna sér að leik.
Þessi kvikmynd snýst algjörlega um
kvalir og sársauka kúgaranna, öll
grimmdarverkin, allar kvalirnar stafa
frá víetnömum. Þáttur hinna raun-
verulega kúgunarafla, bandarísku
heimsvaldastefnunnar, Pentagons og
bandaríska forsetaembættisins er al-
gjörlega þurrkaður út.
f meðferð Ciminios felst mikilvægi
reynslunnar frá Vietnam í þvi að hún
hjálpar aðalpersónunni Michael (leik-
inn af Robert de Niro) að finna sjálfan
sig. Reynsla hans staðfestir að einsog
nærri hefði mátt geta, þá væru dygðir
einsog hugrekki, tryggð, vinskapur, ást
og trúnaður óháð tíma (og stjórnmál-
um).
Þessar dyggðir, svo innantómar sem
þær verða ef skoðaðar í ljósi þeirra
þjáninga sem lagðar voru á víet-
nömsku þjóðina, eru í raun réttlæting
og tilverugrundvöllur myndarinnar.
Þær eru það eina sem Bandaríkin geta,
jafnvel með hálfum huga, bjargað úr
rústum heimsvaldabröltsins í Vietnam.
Strax í byrjun myndarinnar tjáaðal-
leikararnir í og utan vinnutíma í
iðnaðarhéraði vesturríkjanna, megin-
inntak myndarinnar,: mikilvægi karl-
mennsku og ,,bræðra“lags. Karlmenn
eiga að vera „sterkir" standa saman
sem bræður og geta boðið öllum
byrginn.
Allt birtist okkur sem verk karl-
manna, manndómur félagsskapur,
vinna, drykkja, gleðskapur. Konur eru
aðeins flöktandi skuggar, vettvangur
dagsins er ekki þeirra staður, þar ríkja
sterkir menn, allir með vopn.
Það er út í hött að segja að þetta sé
aðeins dæmigerð hegðun bandarískra
verkamanna, að ef tekið sé á þessu efni
ásamt bandarískri þjóðrembu af
„raunsæi" og án allrar gagnrýni þá sé
aðeins hægt að setja það fram á þann
hátt að hróður þess verði aukin.
í myndinni verður þessi lífsstíll
hinna hetjulegu karlmannlegu pung-
rottu ásamt fánadýrkuninni að dyggð
fremur en hluti þeirrar hugmynda-
fræði sem gerði stríðsrekstur Banda-
ríkjanna mögulegan í svo langan tíma.
í síðari hluta myndarinnar erum við
skyndilega komin til Vietnam rétt
timanlega til að sjá einn og yfirgefinn
hermann þjóðfrelsisfylkingarinnar
sprengja vietnamska þorpsbúa í tætlur
(við erum öll búin að gleyma May Lai,
eða hvað?).
Félagarnir þrír eru síðan teknir til
fanga. í næsta atriði verðum við vitni
að svo viðurstyggilegum kynþátta-
fordómum í túlkun Ciminos á viet-
nömum að leita verður til lýsinga Allan
Parkers á tyrkjum í Midnight Express
ef fá á samjöfnuð.
Hermenn þjóðfrelsisfylkingarinnar
leika sérkennilegt fjárhættuspil sem
byggist á því að neyða fangana til að
spila rússneska rúllettu með hlaðinni
skambyssu. Aðeins ein kúla er í
skammbyssunni og hlaupi hún út
þegar fanginn þrýstir á gikkinn þá
tapar hann lífmu en víetnaminn
peningum. Á meðan þessu fer fram
bíða önnur fórnarlömb í búri sem
marar í kafi í straumharðri á. Að
sjálfsögðu er okkur ætlað að hafa
gleymt því fyrir löngu að Saigon
stjórnin sem naut öflugs stuðnings
bandaríkjanna geymdi fanga sína í
hinum illræmdu „tígris-búrum“.
Hetjunum okkar tekst að flýja, Nick
og Steve særast og hópurinn tvístrast.
Steve missti báða fæturna og var
fluttur til Bandaríkjanna, Nick gerist
liðhlaupi og ílengist í Víetnam en
Michael snýr til heimabæjarins. Þar
staldrar hann þó ekki lengi við heldur
fer aftur til Saigon rétt áður en hún
fellur í hendur þjóðfrelsisfylkingarinn-
ar til að efna loforðið sem hann hafði
gefið Nick um að skilja hann ekki eftir í
Vietnam hvort sem hann væri lífs eða
liðinn.
Hann finnur Nick, þar sem hann, þá
orðinn sinnulaus heroínsjúklingur, er
að fara að taka þátt í rússneskri rúll-
ettu. Umhverfis hann eru spilltir
vietnamskir rúllettuspilarar.
Michael gerir hvað hann getur til að
telja Nick á að koma með sér til
Bandaríkjanna, gekk jafnvel svo langt
að hætta lífi sínu með því að gerast
mótspilari ^íicks í rúllettunni, tryggð
hans við Nick vargreinilegatakmarka-
laus. En Nick lætur sér ekki segjast,
tekur í gikkinn en í þetta skiptið var
hann óheppinn skot hljóp úr byssunni
og tætti á honum heilabúið.
Jarðarförin fór fram í heimabænum
að viðstöddum Michael, foreldrum og
vinum sem sungu „Guð blessi Amer-
íku“ einsog þarmeð hafði hinn látni
hlotið sýna hinstu sæmd.
Megintákn myndarinnar er hin
sérstæða útfærsla rússnesku rúll-
ettunnar. Hún er notuð í fjórum
dramatískum atriðum og greinilega að
vera tákn styrjalda.
í túlkun Ciminos verður stríð merk-
ingarlaus leikur tilviljana, fullkomlega
óháð sögulegum aðstæðum. Stríð
verður leikur blindra örlaga ekki
áþreifanlegur sögulegur atburður þar
sem efnahags og stjórnmálaöfl (ásamt
vilja mannsins) eru að verki. f túlkun
Ciminos stendur maðurinn máttvana
frammi fyrir ófreskju stríðsins, engin
skilur leik blindra örlaga ogenginnfær
þar nokkru breytt.
Stríð hefur með einhverjum hætti
oltið út úr sögunni. Það er við engan að
sakast. Enginn er ábyrgur, enginn er
ákærður, enga lærdóma er hægt að
draga. Ja - að minnsta kosti ekki hvað
bandaríkjamenn varðar.
Hafsteinn Jónsson þýddi og endur-
sagði úr Socialist Challenge no 87.