Andvari - 01.01.1971, Blaðsíða 10

8
BERGSTEINN JÓNSSON
ANDVABI
Hér má segja, að óformlega hafi verið lagt til að skipta Þjóðvinafélaginu
á milli Bókmenntafélagsins og Þjóðfrelsisfélagsíns, sem stofnað var nokkrum
dögum eftir að greinin hirtist. En fleiri tæptu reyndar á þeirri skoðun, að
sameina bæri Þjóðvinafélag og Bókmenntafélag, þar sem ekki væri annað sýnna
en að bæði ætluðu þessi félög að leita sér starfssviðs á sama vettvangi og jafn-
vel keppa um sömu höfunda og sömu bækur.
Hafi nokkuð annað en þrautseigja Tryggva og meðstjórnarmanna hans
orðið til 'þess að tryggja Þjóðvinafélaginu líf yfir fyrsta og örðugasta hjallann,
þá var það bókaval sem féll nægilega mörgum í geð og 'hófstillt verð, sem
fremur nriðaðist við beinan kostnað en að skila arði og skapa gilda sjóði. Oftar
en hitt kom sér þá vel að eiga vísan lítils háttar f járhagslegan stuðning alþingis,
ef áædanir stóðust ekki, bækur fóru fram úr kostnaði eða sala þeirra brást.
Þar kom um síðir, að Tryggva var velt úr forsetasæti í Þjóðvinafélaginu.
Var það tæplega vonum fyrr, þar sem stjórnmálaandstæðingar hefðu áreiðan-
lega margsinnis getað komið honum frá, hefði þeim boðið svo við að horfa.
En er öldumar risu sem hæst, meðan deilt var um uppkastið, skolaði þeim
frændum, Tryggva og sr. Eiríki Briem, um skeið út áf stjórnpalli Þjóðvina-
félagsins. Hefði Tryggvi þó, er þar var komið, eins getað vikið fyrir elli sakir
og hitt, að hann var heimastjórnarmaður. Hann var þá hvort eð er horfinn
af þingi — að eigin ósk — og kominn á eftirlaun sem bankastjóri. — En það
er önnur saga, stendur þar.
Árin 1912—1913 var dr. Jón Þorkelsson þjóðskjalavörður forseti Þjóðvina-
félagsins. Vann hann því vel, aflaði margra nýrra félaga og tókst að safna
nokkru fé í léttan sjóð félagsins. Auk Almanaks og Andvara gaf félagið þá út
sína bókina hvort árið: Warren Hastings 1912 og Réttarstöðu íslands 1913.
Var síðarnefnt rit 'hið merkasta á sínum tíma, en höfundur var prófessor Einar
Arnórsson, síðar ráðherra og hæstaréttardómari.
Frá 1914 er Tryggvi á nýjan leik forseti Þjóðvinafélagsins til dauðadags,
en hann lézt 21. okt. 1917, nýorðinn 82 ára. Varaforseti var þá Eiríkur Briem,
og sat hann í stjórninni til dauðadags, en hann dó 27. nóv. 1929.
Þessi árin var örðugt um vik fyrir félagsskap eins og Þjóðvinafélagið sök-
um sívaxandi dýrtíðar af völdum heimsstyrjaldarinnar fyrri. Árið 1916 kom
út 16. og síðasta hefti Dýravinarins, en 1917—1920 einungis Andvari og
Almanakið.
Þá er komið að þeirn hlutanum í sögu Þjóðvinafélagsins, sem tekur við
þar, sem afmælisriti dr. Páls E. Olasonar lýkur. En hann hefst með stjórnar-