Andvari - 01.01.1971, Blaðsíða 94
92
GUNNAR THORODDSEN
ANDVARI
og kröfum. En engin stjórnarskipun handa íslandi í sambandi við Danmörk
getur fullnægt rétti vorum og kröfum nema sú, sem byggð er á jafnrétti til
móts við samþegna vora i Danmöíku.
2. I lok þessa inngangs er Jón kominn að jafnréttinu, jafnréttiskröfunni, sem
er það stef, sem er uppistaðan í þessari mikilfenglegu hljómkviðu. Ja'fnréttis-
stefið er endurtekið a'ftur og aftur í vmsum myndum og tilbrigðum. Það er
notað til rökstuðnings og skýringar flestum þáttum og stigum stjórnarbar-
áttunnar.
3. Síðan rekur Jón jafnréttiskröfuna og söguleg rök hennar. Vér þurfum ekki
að taka til frá árinu 1264, þó að þar megi finna rök; ekki þuffi heldur að
leita til ársins 1662, þó að fyrir liggi, að einváldur konungur tók þá á sig
ábyrgð fyrir því að gjöra þegnum sínum öllum jafnt undir höfði. Nægilegt
sé að líta á „rás viðburðanna", sem nú sé farið að vísa oss til.
Strax rneð stofnun umdæmaþinganna 1831 var borin fram af hálfu ís-
lendinga bæn um, að alþingi yrði stofnað á ný, með sömu réttindum í ís-
lands málum sem umdæmaþingin höfðu í Danmerkur málum, þ. e. jafn-
réttiskrafa. Kristján 8. setti alþingi á stofn með ráðgefanda atkvæði í íslenzk-
um málum, eins og umdæmaþingin höfðu í dönskum málum. Með þessu
vildi konungur gefa oss jáfnrétti við aðra samþegna vora í Danaveldi.
Þá eru talin nokkur mál, þar sem lýsi sér krafan um landsréttindi og
jafnrétti við Dani, og viðurkenning þess af hálfu konungs.
4. Næst víkur Jón að reikningsviðskiptum landanna og jafnréttiskröfu vorri
um að skilja reikninga íslands frá ríkisreikningum Danmerkur.
5. Þegar stjómarbreytingin varð í Danmörku 1848, hafi jafnréttiskrafan jafn-
skjótt komið fram af hendi íselndinga, bænarskrá sendar og konungur svarað
þeim með hinu alkunna bréfi sínu 23. sept. 1848; það var meining konungs,
að ahir þegnar hans skyldu hafa jafnt frelsi og sömu réttindi.
6. Um sama leyti hafi verið unnið að samningu grundvallarlaga handa Dan-
mörku. Þeir, sem að því unnu, hafi efalaust ekki ætlað að gjöra oss neinn
órétt með því að koma oss á þing saman við Eydani og Jóta, heldur mundi
oss þykja það mikið gott að vera ekki utanveltubesefar ríkisins. Er þessi kafli
í ræðunni listilega gerður og minnir á ræðu Antoníusar yfir Caesari látnum
í leikriti Shakespeares.
7. Þá rckur Jón það, er hann og 4 aðrir Islendingar voru kvaddir til setu á ríkis-
fundi, er ádti að semja urn frumvarpið til grundvallarlaga, og hvernig þeir
hafi hagað störfum þar. Hafi á þeim lundi verið gert eindregið ráð fyrir því,
að ekkert skyldi útgjöra um réttindi íslendinga, fyrr en máJið væri borið
upp á frjálsu þingi í landinu sjálfu og stjórnarmál Islands útkljáð eftir frjáls-