Andvari - 01.01.1986, Side 56

54
ANDRÉS BJÖRNSSON
ANDVARI
fyrr. Lausavísur ef'tir hann höfBu borist hingað til lands, haglega gerðar og
beinskeyttar. Félagar lians frá Kaupmannahöfn kunnu eftir hann marga
gamansama og sposka bragi, þar sem hann fór á kostum og beitti kveðandi
og ljóðformi frá ýmsum tímum af hinni mestu fimi. Flestöll voru þessi
kvæði frá því hann var kornungur stúdent í háskóla. — En alvarlegri Ijóð
þessa fertuga prófessors voru víst flestum framandi. Þessi fyrsta ljóðabók
hans var ekki stór, 90 blaðsíður, og var henni skipt eftir efni í tvo hluta
fyrirsagnalausa. í fyrri hlutanum voru kerskni- og skopkvæði, en í hinum
síðari voru kvæðin yfirleitt alvarlegra efnis, af þeim voru flmm þýdd eða
stæld en fjórtán frumort. Er ekki að orðlengja það að með þessari ljóðabók
hafði Jón Helgason tekið sér veglegan sess á skáldabekk íslendinga. Kvæð-
in í þessari bók eru löngu alkunn. Hér skulu nefnd kvæðin / Árnasafni, Á
Rauðsgili, í vorþeynum, Til höfundar Hungurvöku að ógleymdu bráðskemmti-
legu kvæði: Á afmceli kattarins. Þetta eru aðeins dæmi um ljóð sem mikla at-
hygli vöktu og voru lesin og lærð um leið og þau birtust almenningi. Öll
báru þau glöggt vitni kunnáttu, skáldgáfu og smekkvísi Jóns Helgasonar.
Það gerðist nú tíðinda sama ár og ljóðmælin Úr landsuðri komu á prent að
heimsstyrjöldin síðari braust út. Við innrás Þjóðverja í Danmörku vorið
1940 einangruðust íslendingar þar í landi. Urðu þá veður öll válynd, en
landarnir í Kaupmannahöfn juku félagsstarfsemi sín í milli og þjöppuðu
sér saman meir en fyrr. Gáfu þeir þar út um skeið tímaritið Frón (1943-45)
og birtu þar ýmsar greinar og skáldskap. Þar lagði Jón Helgason meðal
annarra hönd á plóg og birti þar nokkur ný kvæði sín á hernámsárunum.
Önnur útgáfa af ljóðabókinni Úr landsuðri kom út eftir stríðið, 1948, mik-
ið breytt. Fremri hluti fyrri útgáfunnar er því sem næst felldur á brott, en
átján ný kvæði eru í þessari útgáfu, fimmtán frumort og þrjú þýdd. Ljóð-
mælin voru síðan endurútgefin 1965 og 1971 án breytinga.
Kvæði þau sem Jón Helgason bætti við ljóðmæli sín að styrjaldarlokum
juku til muna skáldhróður hans. Hann hafði lengi vel helst ekki viljað kann-
ast við gáfu sína og í eftirmála við kvæðin 1939 segir hann: „Unt skáldnafn
hefur mig aldrei dreymt“. Um það leyti sem önnur útgáfa ljóða hans birtist
hefur hann líklega verið farinn að líta á þetta mál af nieiri alvöru. En auð-
vitað var hann handritafræðingur og háskólakennari að menntun og starfi.
Einhverntíma sagði Jón líka að Bjarni Thorarensen hefði ekki verið titlað-
ur skáld, heldur assessor eða amtmaður Bjarni. Þessu var líkt farið um sjálf-
an hann.
Fremst í annarri útgáfunni af Ijóðmælum Jóns Helgasonar er kvæðið
Áfangar, og ekki er víst að því hafi verið skipað í þann sess af tilviljun einni.
Það er annað mesta kvæði Jóns ásamt kvæðinu í Árnasafni, og ntargir ljóða-
vinir telja það einnig hið besta. Má vera að Jóni hafi líka sjálfum sýnst svo.
Afangar eru réttnefni á þessu ellefu erinda kvæði.