Andvari - 01.01.1986, Page 153

ANDVARI
UTANRÍKISSTEFNA ÍSLANDS
151
hefðum við alltaf geta búist við því, að Stóra-Bretland hefði talið slíkt
ástand svo hættulegt, að það teldi sig þvingað til gagnráðstafana vegna síns
eigin öryggis.6>
Sannleiksgildi þessa sjónarmiðs staðfestist m. a. af því að 10. maí 1940
kom breskur innrásarher til íslands og hernam það. íslenska ríkisstjórnin,
undir forystu Hermanns Jónassonar forsætisráðherra, mótmælti harðlega
þessu broti á fullveldi íslands og yfírlýstri stefnu þess um varanlegt hlut-
leysi síðan 1918. Breskur sendiherra að nafni Howard Smith kom með
breska innrásarhernum til íslands 10. maí. Fullvissaði hann íslensku ríkis-
stjórnina um að ríkisstjórn Bretlands hygðist ekki skipta sér af stjórn ís-
lenskra mála þrátt fyrir hernámið. Tók hann jafnframt fram að breski her-
inn mundi ekki dvelja lengur á íslandi en talið væri algjörlega nauðsynlegt
vegna stríðsrekstursins.
í tilkynningu til íslensku þjóðarinnar 10. maí 1940 lýsti yfirmaður breska
innrásarhersins, R. G. Sturgis, þessu m. a. yfir: „Þessar ráðstafanir hafa ver-
ið gerðar eingöngu til þess að ná nokkrum varnarstöðvum og til þess að
verða á undan Þjóðverjum“.7)
Fleiri töldu sig eiga öryggishagsmuna að gæta á íslandi. Víst er t. d., að
hernaðarlegt mikilvægi íslands var Þjóðverjum fullljóst í seinni heimsstyrj-
öldinni. Sannast þetta m. a. á hinni svokölluðu „Icarus-áætlun" um innrás
á ísland. Icarus-áætlunin var samin að frumkvæði Eric Reader, aðmíráls.
Hún kom aldrei til framkvæmda vegna flutningaerfiðleika. Var talið að
Þjóðverjar hefðu orðið að beita meginhluta flota síns til þess að framkvæma
Icarus-áætlunina. Þótti það of áhættusamt. Ljóst er, að þótt áætlunin kæmi
aldrei til framkvæmda, sannar tilvera hennar áhuga Þjóðverja á hernaðar-
legu mikilvægi íslands í síðari heimsstyrjöldinni.
Eftir því sem lengra leið á síðari heimsstyrjöldina, tóku Bandaríkin
einnig að gefa hernaðarlegu mikilvægi íslands meiri gaum. Þessi áhugi
leiddi að lokum til þríhliða samkomulags íslands og Bandaríkjanna og
Bretlands um að breski innrásarherinn myndi fara frá íslandi, þar sem
þörf væri á honum annars staðar, en bandarískur her yrði sendur til ís-
lands fyrst til stuðnings breska hernum en síðar til þess að yfirtaka varnir
íslands og leysa breska herinn alveg af hólmi.
Það væri mikill misskilningur að halda, að Bandaríkjamenn hafí gert
þetta af náungakærleika gagnvart íslendingum. Augljóst er af bandarísk-
um gögnum frá þessum tíma, að Bandaríkjamenn gerðust aðilar að þrí-
hliða samningum frá júlí 1941 í þágu öryggishagsmuna Bandaríkjanna
sjálfra og vesturálfu yfirleitt.
Eftir að Bandaríkjamenn komu til sögunnar gáfu þeir og Bretar íslandi
„ójafnt“ val, þ. e. val sem ekki var hægt að hafna miðað við aðstæður. ís-
lenskir stjórnmálaleiðtogar þess tíma völdu án þess að hika. Þetta „ójafna“