Andvari - 01.01.2004, Side 80

78
HJALTI HUGASON
ANDVARI
Eins og ljóð vort er einfalt og auðskilið
og hirðir ekki um rósfjötra rímsins
né fjólublá faguryrði,
heldur sannleikann sjálfan,
eins munum vér berjast til þrautar...4
[Leturbreyting HH]
Hér gefur Jóhannes út eins konar veiðileyfi á ljóð sín við vinnu af því tagi
sem hér er gerð tilraun til. Þá veita listfræðileg viðhorf Jóhannesar fullgilda
ástæðu til að fjallað sé um kveðskap hans út frá inntaki og boðskap. Hann
taldi að listinni bæri að þjóna ýmist trúarlegum, siðferðislegum eða þjóðfé-
lagslegum markmiðum, vera „...vopn til eflingar ákveðnum hugsjónum,
ákveðinni lífsstefnu" þegar samfélagsaðstæður krefðust slíks. Má sjá þeirri
skoðun stað a. m. k. frá 1947. Á einum stað ræðir hann t. d. um „tilgangslist“
og má segja að drjúgur hluti af kveðskap hans falli undir þann flokk.5 Megin-
markmið skáldskapar taldi Jóhannes vera að „...bjarga manninum frá
andlegri tortímingu" eða frelsa hann á máli trúarinnar.6
Áður en skilið er að fullu við ljóðformið skal minnt á að þar gætti
mikillar togstreitu hjá Jóhannesi en hann var það skáld af sinni kynslóð sem
hvað mestan þátt tók í formbyltingu ljóðsins á 20. öld.7 I tilvitnuðum
ritdómi sínum telur Einar Bragi hann þó hálfvolgan í trú sinni á hið nýja ljóð-
form.8 Jóhannes var því baráttuskáld í mörgu tilliti, pólitískt, trúarlega og
hvað ljóðform snertir og var togstreita í viðhorfum hans á öllum þessum
sviðum.9
Á trúarlega sviðinu gætti mikilla átaka hjá Jóhannesi sem þó verður ekki
verulega vikið að hér.10 Þess ber þó að geta að hann virðist hafa gengið í
gegnum sinnaskipti á öndverðum höfundarferli sínum en undir öfugum
formerkjum af sjónarhóli trúarinnar séð. Hann sýnist sem sé snúa baki við
hefðbundinni kristinni trú sem hann var uppfræddur í á ungum aldri til afneit-
unar á hefðbundnum skilningi kirkjunnar á Guði.11 Þó má leiða að því rök að
þessi afneitun hafi ekki orðið þess megnug að mynda grunn að nýrri og sjálfri
sér samkvæmri lífsskoðun. Gerir það kveðskap Jóhannesar að áhugaverðu
umfjöllunarefni fyrir guðfræðing.
Trúarafstöðu Jóhannesar hefur verið lýst svo að hann hafi alla tíð, einnig
eftir sinnaskiptin, verið „mjög trúhneigður og brennandi í trúaranda“ og
einkum hafi trú hans á skaparann og Krist lifað af allar efasemdir.12 Undir
þessa lýsingu má vissulega taka. Þó verður að líta svo á að þessi trú skálds-
ins hafi verið mjög frábrugðin hefðbundnum kenningum kirkjunnar.13 Trúar-
játningu Jóhannesar má að einhverju leyti lesa út úr lokaerindi ljóðsins Sálm-
ur heiðingjans í upphafi Mannssonarins. Þar segir hann hjarta sitt „heiðið“
og lýkur erindinu með þessum orðum: