Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 8

6
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
hins mikla ævistarfs hans er minnst má ekki gleyma hlut konu hans, Magneu
Þorkelsdóttur, sem stóð óhvikul við hlið hans alla tíð. Þau eignuðust átta bórn
og hafa ýmsir afkomendur þeirra látið að sér kveða innan kirkjunnar og í
lista- og menningarlífi landsins.
Sigurbjörn lét snemma til sín taka sem prédikari. Hann hóf prestskap
á Skógarströnd 1938, en varð 1941 annar tveggja fyrstu presta Hallgríms-
safnaðar. Hann var hvatamaður að byggingu Hallgrímskirkju og bar hana ætíð
fyrir brjósti. Um líkt leyti hóf hann baráttu fyrir endurreisn Skálholtsstaðar.
Þetta ber hvorttveggja vitni um sterk tengsl hans við sögulegar erfðir. Hann
varð dósent við guðfræðideild Háskóla íslands 1944 og prófessor 1949. Sem
kennari í guðfræðideild var hann forustumaður í að ryðja braut nýrri stefnu
og þoka til hliðar þeirri nýguðfræði eða aldamótaguðfræði sem hafði verið
ríkjandi í háskólanum fram að tilkomu hans. Hann bar með sér fersk áhrif
frá Svíþjóð, en þau fólust í að snúa til baka til klassískra trúarhugmynda, og
var stefna Sigurbjörns gjarnan kennd við nýrétttrúnað. Menn hafa stundum
skilgreint hann sem íhaldsmann í trúarefnum andspænis svonefndu frjálslyndi
nýguðfræðinnar.
Um þá skilgreiningu má ýmislegt segja. Nýguðfræðin var á sínum tíma
viðbragð við hinni miklu framsókn vísindanna og meðfylgjandi afhelgun ver-
aldarinnar á seinni hluta nítjándu aldar. Sigurbjörn orðaði það einhvern tíma
svo að hún hefði verið tilraun til að bjarga leifum kristninnar undan framsókn
efnishyggjunnar og til þess töldu menn sig þurfa að fórna ýmsu úr kenning-
unni. Sigurbjörn og þeir sem á líkan hátt hugsuðu vildu hverfa aftur til játn-
inganna, hinnar skilmálalausu trúar á guðdóm Krists og frelsun mannsins
sem í henni er fólgin. Þessi guðfræðistefna náði furðu seint til Islands; hún
er raunar sprottin upp eftir hið mikla hrun fyrri heimsstyrjaldar, - sagt var
að trúin á manninn hefði orðið úti í skotgröfunum í Verdun. Astæða þess að
nýguðfræðin lifði svo lengi hér var að nokkru sú að hún var samhljóða hinni
bjartsýnu framfaratrú sem var aflvaki frelsisbaráttu þjóðarinnar. Sumir af
foringjum hennar blönduðu inn í hana andatrú (spíritisma) sem þjóðin reynd-
ist vera veik fyrir, en það er trúarleg hugsun um framhaldslíf með vísindalegu
yfirskini. Spíritismi sumra kirkjunnar þjóna varð hins vegar vafalaust til að
draga þróttinn úr nýguðfræðinni þegar til lengdar lét. Við þetta bættust áhrif
fra austrænni speki. sem ýmsir urðu gagnteknir af á tímabili. - Guðfræðilegar
áherslur Sigurbjörns sem háskólakennara og prédikara um miðbik síðustu
aldar og miðlæg staða hans í íslenskri kirkjusögu í framhaldi af því er efni
sem fræðimenn munu vafalaust rannsaka og fjalla um. Vissulega var hann
umdeildur vegna skoðana sinna og málflutnings, en slíkt má segja um alla
mikla áhrifamenn; þeir vekja andstöðu af því að mönnum stendur ekki á
sama um þá. Þegar rykið sest eftir deilur og átök er hægara að meta málstað
deiluaðila réttilega.