Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 16
14
KRISTINN KRISTMUNDSSON
ANDVARI
voru betri horfur en áður á bættum kjörum fólks og menningarástandi.
Margir sáu fyrir sér ónotuð tækifæri til að bæta efnahag landsmanna.
Framfarahugur og væntingar um betri tíð voru ríkjandi viðhorf.
Eitt helsta framfaramál aldamótanna var menntun og uppfræðsla
almennings. Menntunarþörf kemur víða við sögu: „Auðgaðu anda
manns, /örvaðu vilja hans, /mannaðu menn vors lands, /menningar
öld.“ Með þessum orðum meðal annarra ávarpaði Einar Benediktsson
tuttugustu öldina. Fyrstu ár hennar má greina slíka menningarviðleitni
á mörgum sviðum; nefna má vaxandi blaða- og bókaútgáfu, vísi að
frjálsri félagastarfsemi, bætt húsakynni og viðleitni til heilsusamlegri
lífshátta, m.a. með íþróttaiðkun sem efldist ekki síst með tilkomu
ungmennafélaganna í upphafi aldarinnar. Allra brýnust var þó líklega
kennaramenntun og almenn fræðsluskylda, hvort tveggja í sjónmáli
um aldamótin. Aldamótamaðurinn Bjarni á Laugarvatni var á tólfta
ári þegar 20. öldin gekk í garð og hátt á fimmtánda þegar ísland fékk
heimastjórn; sextán ára þegar fyrsta ungmennafélagið var stofnað
og tæpra átján þegar sett voru fræðslulög sem kváðu á um almenna
skólaskyldu barna á aldrinum 10 til 14 ára; sama ár voru sett lög um
Kennaraskóla Islands sem tók til starfa ári seinna.
# s
Bjarni lagði ungur stund á íþróttir. I þjóðernisvakningu aldamót-
anna var þjóðaríþróttin, glíman, í öndvegi. Landskeppni í glímu
var fyrst haldin 1906; glímt var á Þingvelli til heiðurs Friðrik kon-
ungi áttunda 1907 og íslensk glíma var sýnd á Olympíuleikum
1908.2 A fyrsta íþróttamóti Héraðssambandsins Skarphéðins, á
Þjórsártúni 9. júlí 1910, var Bjarni meðal glímumanna í keppni um
Skarphéðinsskjöldinn og hlaut þriðja sætið. Hann keppti oft næstu ár
og varð skjaldarhafi 1911 og 1913.3 Hann var manna glæsilegastur á
velli, fremur hár vexti og samsvaraði sér vel. Þegar fá þurfti mann til
að stjórna völdu löggæsluliði á Þingvöllum á alþingishátíðinni 1930
varð Bjarni fyrir valinu.4 Lið þetta vakti athygli fyrir styrka stjórn og
virðulega framkomu, klætt bláhvítum búningum sem gerðir voru sér-
staklega fyrir þetta tækifæri.
Líf og ævistarf Bjarna á Laugarvatni er til vitnis um að hann hafi
ungur haft hug á að helga krafta sína íslensku æskufólki og styrkja það
til afls og áræðis í samræmi við hugsjónir aldamótanna 1900-1901.