Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 98

96
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
ANDVARI
til blessunar Sogsvirkjun sem hann var þó algerlega andvígur í hjarta sér - svo
mjög að seinasta alvöru ljóðabók hans Fljótið helga frá 1950 má heita sam-
felldur dýrðaróður til hins óbeislaða Sogs.
Steinn Steinarr hafði forakt á þess háttar skáldaskyldum og setti sig ekki úr
færi að yrkja sem háðuglegastar skopstælingar á hátíðakveðskap - og reyndar
líka ljóðagerð Einars Ben.
Ljóðið Afturhvarf í Ferð án fyrirheits er hins vegar tilraun til að yrkja
einlægt ættjarðarljóð. Svona hefst það:
Ó, græna jörð, ó mjúka, raka mold,
sem myrkur langrar nætur huldi sýn.
Eg er þitt barn, sem villtist langt úr leið,
og loksins kem ég aftur heim til þín.
(Kvœðasafn og greinar, bls 145)
Aftur þessi langa nótt og aftur andstæður lífsmagnsins í jörðinni, moldinni,
og hrjósturs „naktra kletta og auðnir sands“ eins og segir síðar í ljóðinu. Það
endar svo á því að skáldið hálfpartinn hrópar upp yfir sig: „Mitt fólk, mitt
land, minn himinn og mitt haf!“ segist nú kominn heim, drúpir höfði og biðst
fyrirgefningar.
Sé þetta kvæði tilraun til að yrkja sig í sátt við átthagana, land og þjóð, er
engu líkara en að Steinn reyni í kvæðinu Landsýn 26. 5. 1954 að yrkja sig í
ósátt við land og þjóð. Það er einkennilega tvíátta ljóð. Þar kallar hann ísland
draum sinn, þjáningu og þrá og „vængjaða auðn“. Síðan gerir hann þá játn-
ingu að hér sé staður hans, líf hans og lán og hreinlega krýpur fyrir „þér, mín
ætt og mín þjóð“ - rétt eins og hann gerði í Afturhvarfi. En rétt í þann mund
sem við lesendur búumst til að breiða út faðminn og sættast við skáldið eftir
allt sem á undan er gengið hrópar hann upp svo við hljótum að frjósa í spor-
unum því í tvær síðustu línurnar leggur hann allan sinn orðagaldur til að lýsa
yfir andstyggð sinni og ógeði.
Ó, þú skrínlagða heimska og skrautklædda smán,
min skömm og mín tár og mitt blóð.
(Kvœðasafn og greinar, bls 213)
Þannig endar kvæðið eins og það hófst: á þremur nafnorðum með eignarfor-
nafni á undan. Draumur, þjáning og þrá endar með orðunum skömm, tár og
blóð - með viðkomu í orðunum staður, líf og lán. Við getum ímyndað okkur
mann sem kemur með skipi og sér landið fagra - hina vakandi og vængjuðu
auðn og víðernin blá. Hann fagnar og hugsar: minn... minn... minn... Og
býst til þess að játa um síðir að hér sé þrátt fyrir allt sá staður sem lán hans
sé bundið við en á síðustu stundu þyrmir allt í einu yfir hann - kannski þegar