Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 101
andvari
HANN KVAÐST Á VIÐ FJANDANN
99
Máls og menningar árið 1989: „Það er mín kenning um Stein Steinarr að
hann væri, burtséð frá Einari Benediktssyni, fyrsti Islendingurinn sem orti
með allan heiminn í vitundinni.“13
Kannski má það einu gilda hver var formbyltingarmaður og hver ljóðbylt-
ingarmaður og hver hvorugt þetta - svona eftir á að hyggja - og sennilega
hefur fullmikið verið einblínt á formræna þætti í umræðu á íslandi um það
mikla rof sem hér varð í ljóðagerð um miðja 20. öldina þegar skyndilega var
varpað fyrir róða mörghundruð ára gömlum aðferðum.
Við megum samt ekki gera of lítið úr forminu: íslensk skáld hafa frá elstu
tíð verið formdýrkendur og litið svo á að staka eða ljóð skuli vera fögur smíði
í sjálfu sér. Andri Snær Magnason rithöfundur, ljóðskáld og íslenskufræð-
ingur hélt erindi á Hugvísindaþingi árið 1999 um það hversu gjörtæk þessi
bylting var. Þar minnir hann á það hversu litlar breytingar höfðu orðið á
Ijóðagerðinni í mörg hundruð ár þegar skáld tóku skyndilega upp á því að
varpa stuðlum og höfuðstöfum fyrir róða. Að sögn Andra Snæs var með
þessu „verið að leggja niður heilan menningarheim f...] Ég held að það sem
kæmist næst því að vekja álíka viðbrögð og tilfinningar hjá fólki nú væri ef
ungu skáldin tækju sig öll til, gæfu út bækur sínar á ensku og hrópuðu: Nú er
íslenskan loksins dauð.“14
Var Steinn þá form/ljóðbyltingarmaður? Það fer svolítið eftir því hvað við
teljum vera nútímaljóð. Hannes Pétursson skáld lýsir býsna vel ákveðinni
grundvallarbreytingu á ljóðlistinni sem varð með kvæðinu Sorg eftir Jóhann
Sigurjónsson:
Með þessu kvæði roðar í rauninni fyrir nýjum tíma, þegar skáldin hætta að segja hug
sinn, heldur sýna hann, birta hugarástand sitt með því að velja þær sýnir í kvæðin sem
bezt gefa það til kynna. [...] Ljóðið er ekki lengur hugsað sem eins konar samtal við
lesandann, heldur eins og bygging sem skáldið reisir á víðavangi, hverfur síðan frá og
lætur lesandann um að leita þangað og dvelja þar.15
Byggingarlíking Hannesar á sérlega vel við Tímann og vatnið. En eins og
fyrr var nefnt þá var Steinn skáld annarrar persónu eintölu. Eftirlætisstílbragð
hans er ávarp, hann ýmist ávarpar lesandann eins og í trúnaði, spyr hann,
ráðgast við hann, móðgar hann, huggar hann - og ruglar hann í ríminu með
torskildum spurningum og þversögnum, sem gerðu lesandann þeim mun
ringlaðri vegna þess að hann hafði staðið í þeirri trú að hann fylgdi þræðinum
fram að lokum kvæðisins; en skyndilega er eins og kippt undan honum merk-
togarlegum grundvelli hans.
Hann er sem sagt sífellt að ná sambandi við lesandann - fram að Tímanum
°g vatninu þegar hann hverfur inn í sitt fullsmíðaða ljóð.
Það sem þó gerir Stein Steinar á endanum að nútímaljóðskáldi er ekki
fjarlægð frá lesendum eða notkun hans á rími, hrynjandi og ljóðstöfum,