Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 111

andvari
LANDFLUTNINGAR
109
„Flutning“ má skilja hér með tvennum hætti - en þó eru það tvær hliðar
á sömu mynt. Annarsvegar er ákveðinn staður tekinn og „fluttur úr stað“,
þ.e.a.s. birt af honum mynd í öðru samhengi þar sem óhjákvæmilega verða til
ný tengsl við hann og hann getur jafnframt haft umtalsverð áhrif á sitt nýja
umhverfi. Hinsvegar er þessi flutningur líka miðlun og meðhöndlun, ákveð-
inn gjörningur eða sviðsetning; staðurinn er ekki lengur sá sem hann var,
hann er túlkaður og tekur breytingum, rétt eins og tónverk sem hljóðfæraleik-
ari flytur með sínum hætti.
Myndheimur - náttúra nær og fjær
Sumum erlendu ferðamannanna þótti ekki nóg að eiga lýsingar á landinu í
rituðu máli, heldur vildu þeir flytja landið heim með sér í teiknuðum og mál-
uðum myndum. Því höfðu sumir þeirra myndhaga menn í föruneyti sínu, ef
þeir voru þá ekki myndasmiðir sjálfir, eins og hinn kunni breski fagurfræð-
ingur og sagnfræðingur W. G. Collingwood.7 Þannig verður til myndheimur
sem á sinn hátt staðfestir íslenskar söguslóðir; hið forna sögusvið. Þetta ger-
ist áður en íslensk myndlist hefur fest rætur að heitið geti - en um aldamótin
1900 hafa þó loks skapast forsendur fyrir grósku í íslenskri málaralist. Þá
geta íslendingar tekið að útfæra þennan myndheim að sínum hætti - sem þó
er erfitt að aðskilja sjónarhornum aðkomumanna (þeir íslendingar sem numið
hafa myndlist erlendis eru öðrum þræði slíkir aðkomumenn).
„Frumherjarnir“ svonefndu í íslenskri málaralist stigu fram á sjónarsviðið
um það leyti er sjálfstæðisbaráttan var í fullum gangi. Samfelld saga mál-
aralistarinnar, í nútímaskilningi og sem sérstaks starfsvettvangs, er ekki löng
hér á landi - raunar var sýning á verkum listmálarans Þórarins B. Þorláks-
sonar, sem opnuð var í desember árið 1900, fyrsta sýning atvinnulistamanns
hér á landi. Ýmsir höfðu þó áður sótt sér listmenntun til Kaupmannahafnar.
Eins og fram kemur í riti Björns Th. Björnssonar um íslenska myndlist, var
einn þeirra Sigurður Guðmundsson en hann málaði „fyrstu íslenzku landslags-
málverkin“8 sem leiktjöld fyrir Útilegumennina eftir Matthías Jochumsson
sem frumsýnt var 1862. Gerð leiktjaldanna, sem unnin voru samkvæmt aka-
demískri forskrift, hafi sprottið af áhuga hans á rómantískri endurvakningu
á þjóðlegri listmenntun sem styrkja skyldi „þjóðerni vort“.9 Landslagið, sem
túlka átti öræfin, hafi Sigurður einkum talið athyglisvert sem svið fortíðar-
atburða. Hér er kominn vísir að sjónrænum „flutningi“ á landslagi inn í inn-
lent, menningarlegt samhengi í táknrænu formi sviðsmyndar. Landslagsverk
Sigurðar urðu þó ekki fleiri og hæfileikar hans blómstruðu ekki sem skyldi
við þær aðstæður til listsköpunar sem hér ríktu.
Næstu áratugina færðist listáhuginn smám saman í aukana, sjálfstæðisand-