Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 150
144
GERÐUR STEINÞÓRSDÓTTIR
ANDVARI
frá Gaulverjabæ, mágur biskups, og segir honum þau tíðindi að Ragnheiður
dóttir hans hafi alið son í Bræðratungu og sagt Daða Halldórsson föður að.
Eftir langa þögn varð biskupi að orði: „Mala domestica majora sunt lacrimis.“
(Heimilisböl er þyngra en tárum taki).)
Espólín greinir frá því að Torfi prófastur hafi sagt biskupi tíðindin. Litlu síðar
átti Daði tvíbura við vinnukonu einni á staðnum, er minniháttar var, dóttur
Sveins Sverrissonar, staðarsmiðs gamla; „varð biskupi það með öðru til sturl-
unar, að hann hefði tekið hina leiðustu ambátt jafnframt með dóttur sinni.“
Eiðurinn er söguleg staðreynd og frá honum segir Espólín skilmerkilega:
„Það jók þó miklu á, að dóttir hans hafði að hans ráði, er hann vissi ei
annað, en hún væri saklaus, en máske orð nokkuð hafi verið ákomið, svarið
fyrir allt karlmannafar, og ei lengri tíð áður en hún ól barnið, en svara mundi
tæpum meðgöngutíma.“ Síðan greinir Espólín frá áhrifum þessa: „Bar hann
varla jafnrétt höfuð síðan, en dóttir hans þó miklu síður; segja sumir, þó vér
vitum ei fullan sann á því, að honum muni orðið hafa skapbrátt við hana, en
það ei svo mjög að undra, þó verið hafði nokkurt hæfi í, er í venju var í þann
tíma að beita ærinni hörku við unglinga og börn, helst fyrirmanna, og þó
alvöruminni menn og minniháttar ætti hlut að, en Brynjólfur biskup var, og
með minni göllum væri hagur þeirra en þetta var: en það er ljóst að hann fékk
á sama ári bréf Friðríks konungs þriðja henni til uppreisnar og að hún mætti
njóta kristilegra fríheita, sem ráð hennar væri óspjallað.“
Torfhildur sneiðir hjá eiðnum, sem er merkilegt, því að höfundi hefur verið
fullkunnugt um hann. Eftir að Brynjólfur fær vitneskju um barn Ragnheiðar
og Daða kemur nokkurra mánaða eyða í frásögnina. Brynjólfur hefur elst,
skegg hans er tekið að grána, honum finnst hann berskjaldaður og fyrirlitinn.
Þannig snýst sagan fyrst og fremst um tilfinningar biskups. Þótt Ragnheiður
hafi fengið náðarbréf frá konungi vill Brynjólfur ekki fyrirgefa henni. í því
er ógæfa hans fólgin. Það kemur fram í sögunni að Ragnheiður hefði getað
staðið opinberar skriftir á kirkjugólfinu fyrir brot sitt, en biskup hlíft henni
við þeim. Höfundur rýfur frásögnina með hugleiðingu sinni: „En hvað kom til
að jafnstrangur og réttvís maður og meistari Brynjólfur var hlífði dóttur sinni
við opinberum skriftum? Var það föðurástin sem þar talaði? Vér þorum nærri
að segja nei til þess, því að af henni sýndi hann lítið um þessar mundir. Mun
það ekki heldur hafa verið hans eigin sómatilfinning, sem leið óbætanlegt
sár við að sjá barn sitt standa á kirkjugólfi og biðja söfnuðinn fyrirgefningar,
- þann söfnuð er enn átti hann fyrir höfuð og andlegan hirði og hafði átt hann
margt hamingjusamt ár?“ Andstætt viðhorf kemur fram hjá hinum göfuga
Þórði biskupssyni. Hann segir að Ragnheiður hafi verið náðuð og vill kvæn-
ast henni, segist elska hann meira eftir að óhamingjan barði að dyrum. Ætla
má að það viðhorf brjóti í bága við aldarháttinn. - En það er höfnun föðurins
sem leiðir til dauða Ragnheiðar.