Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 166

160
KRISTJÁN B. JÓNASSON
ANDVARI
ar Þorsteinn vel saman rannsókn á stíl og máli við umfangsmeiri túlkun.
Niðurstaða Þorsteins er að sönnu ekki einhlít, hann hefur á henni fyrirvara,
enda er kvæðið margslungið, en miðað við forsendur hins persónusögulega
lesturs segir hann: „Tími kvæðisins er sumarið og haustið 1974, í því má
greina endalok ríkisstjórnar Olafs Jóhannessonar og aðdraganda hallarbylt-
ingarinnar í Máli og menningu“ (bls. 363). Þetta er mikið samhengi og
merkilegt, því eins og Þorsteinn segir er kvæðið ort árin 1989-90 og því
horft á viðburði úr nokkrum fjarska. Umbreytingarmáttur skáldskaparins
á þetta samhengi er mikill, kvæðið er eins og Þorsteinn greinir það ekki
lykilkvæði nema að hluta, það er einnig leiðsla og að vissu leyti satírískt.
Þá sem lásu kvæðið á sínum tíma, eins og sá sem hér ritar, gat ekki grunað
að þetta samhengi lægi þarna undir, en heimfærðu tilvísanir til stjórnmála
upp á almennari þanka. Hins vegar þyrfti talsvert meiri og betri skýringar á
„hallarbyltingunni í Máli og menningu“, og raunar betri mynd af Sigfúsi sem
útgefanda og stöðu bókaútgáfunnar á áttunda áratugnum svo úr þessum lestri
verði betri mynd. Þetta er nánast einkalegur lestur og full skýringalaus til að
gagnast öðrum en innvígðum. Hvaða „hallarbylting“ var þetta, kynni einhver
að spyrja, og af hverju var sá atburður svo mikilvægur í lífi Sigfúsar? Þetta
er aðeins rissað upp í bókinni, en langt í frá nógu ítarlega til að hægt sé að
átta sig til fulls á þessum lestri á ljóðinu Myndsálir. Tilfinningin er að þetta
sé einskonar atlaga að lestri.
Best tekst Þorsteini upp við þessa rannsókn þegar hann beitir klassískum
textafræðilegum aðferðum og skoðar einfaldlega hvenær Ijóðin voru ort og
dregur ályktanir sínar af þeim traustu niðurstöðum. Þar verða líka fyrir les-
anda helstu uppgötvanir bókarinnar. Þorsteinn sýnir að ekki er að marka
útgáfutíma bókanna þegar ritunartími Ijóðanna er skoðaður, ekki síst ljóðanna
í Utlínur bakvið minnið frá 1987. Með því að sýna fram á að nokkur þeirra
eru ort miklu fyrr gjörbreytir hann skilningnum á bókinni og þar er án efa
athyglisverðust umfjöllunin um „ástarljóðaskáldið“ Sigfús sem um 1970
vendir sínu kvæði í kross og semur kvæði sem full eru af lífsþorsta og fögn-
uði. Þarna blasir einfaldlega við nýtt samhengi sem ekki hefði opinberast
nema vegna þess að Þorsteinn leggur sig í líma við að endurskapa ævisögulegt
samhengi ljóðanna, hvenær þau eru ort og hvaða atburðir í ævi skáldsins
höfðu hugsanlega áhrif á tilurð þeirra. Nákvæm rýni í samhengi ljóðanna ber
augljósan ávöxt í þessum lestri.
III.
Hvað varðar hinn samanburðarbókmenntafræðilega þátt er hann það sem
mestum tíðindum sætir í bókinni og er raunar meiriháttar innspýting í íslensk
fræði. Með því að tengja ljóðagerð og fagurfræði Sigfúsar Daðasonar við fag-