Andvari - 01.01.1947, Blaðsíða 92

88
Sigurjón Jónsson
ANDVAm
um og stillir þeim í hóf. Fyrstu tæki, sem náttúran notar til
að stjórna lífsstörfum lifandi líkama, eru efni, sem vefir hans
búa til. Seinna á þróunarferlinum bættist sjálfstæða tauga-
kerfið við; var það nytsamlegt til skjótrar bráðabirgða-að-
lögunar líkama, sem var sí og æ að færa út starfsvið sitt og
komast í meiri og flóknari viðskipti við umhverfi sitt. Enn
þá seinna bætti náttúran við sjálfráðu taugakerfi, en svo vit-
urlega fór lienni, að hún fékk því ekki yfirstjórn á innri lífs-
störfum líkamans. Þau eru mikilvægari en svo, að það tjói
að leggja þau undir stjórn lítt til þess hæfra og kærulítilla vits-
muna, er væru ef til vill önnum kafnir við knattleik, þegar þeir
ættu að vera að stjórna hjartslættinum.
Efnabruggsaðferðin er enn þá mestu varðandi um stjórnina
á lífsstörfum líkamans. Efni, sem líffæravefir brugga og vér
köllum vaka (hormón), ráða fyrir vexti, þroskun, efnaskipt-
um og æxlun og samhæfa likamann smátt og smátt veðrabreyt-
ingum, starfsbreytingum, næringarbreytingum, meðgöngu fóst-
urs o. s. frv. Skipulag mannslíkamans er eitt hið fullkomnasta
lieildar- og hagsmunaskipulag, sem hugsazt getur. Sérhver
hluti hans nýtur alls, sem fyrir hendi er, með öðrum hlutum
hans, eftir því sem þörf hans krefur, og sérhver hluti hans
hefur áhrif á alla aðra.
Flestir ætla nú á dögum, að sérhver vefur og líffæri líkam-
ans búi til vaka eða efni, sem líkjast vökuin og stuðla að þrif-
um alls líkamans. En þegar lengra kom á þróunarbrautinni
og gerð líkamans varð flóknari og stjórn lífsstarfanna erfið-
ari, þá fóru að myndast sérstakir kirtlar til að brugga sér-
staklega sterka vaka. Þá varð vakakirtlakerfið til. Sumir
þessara kirtla eru alveg sérstakir og hafa ekkert annað hlut-
verk en þetta. Aðrir hafa tekið sér ból i líffærum, sem fyrir
voru, svo sem í brisi, lifur og kynkirtlum og myndað þar og
þroskað sína sérstöku vefi.
Máttur þessara kirtla er nærri því ótrúlegur. Þeir ráða því
að miklu leyti, hvernig vér erum og hvernig vér högum oss.
Þeir ráða líkamsskapnaði vorum og gáfnafari, kynferðislífi
voru og tilfinningalífi, hvort vér erum ákaflyndir eða rólyndir