Andvari - 01.01.1948, Side 22

18
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
inn í sögu íslendinga, þúsund ára hátíðin i minningu uin fyrsta
landnám á íslandi, var hátíðleg haldin víða í sveitum íslands
1874, aðalhátíðin haldin í Reykjavik og á Þingvöllum 2.—5.
ágúst. Þessi hátíðahöld og alit, sem snerti þessa þúsund ára
minningu, hafði djúptæk áhrif á íslenzkt þjóðlíf og oili tíma-
mótúm í ýmsum greinum. Sú þjóðernislega vakning, er stafaði
frá viðbúnaði þessa mikla og einstæða þjóðminningarhátíða-
halds, fór ekki fram hjá þeim íslendingum, sem um þetta leyti
fóru vestur eða bjuggust til vesturfarar. Því má aldrei gleyma,
að 2. ágúst 1874 kom hópur landnema heiman frá íslandi sam-
an í Milwaukee í Wisconsinríki til þess að minnast þúsund
ára afmælisins. Þetta var fyrsta þjóðræknissamkoman vestan
hafs. Ræðumennirnir brýndu fyrir áheyrendum sinum „fram-
tak og samheldni og að varðveita þjóðerni sitt hér í framandi
landi“; um líkt leyti var stofnuð fyrsta íslendingafélagið í
Vesturheimi.
Þjóðræknisstarfið var hafið. Það er í rauninni jafngamalt
sjálfu landnáminu. En fyrst um sinn var það viðburðalítið og
í molum, enda var aðstaðan örðug, þar sem íslendingar bjuggu
dreifðir í fremur smáum hópum víðs vegar um sléttur liins
mikla meginiands. Innflytjendastraumurinn að heiman, blöð,
sem út voru gefin, sum stutta hríð, önnur langlífari, samtök
ýmiss ivonar og í ýmsum stöðum, flest að vísu skannnvinn,
héldu við sambandinu við föðurlandið og tengdu saman hina
dreifðu hópa landnemanna. Stærsta átakið til samheldni landa
fram um aldamót var stofnun evangeliska lúterska kirlcju-
félagsins undir stjórn síra Jóns Bjarnasonar, hins mikilhæf-
asta manns, en því miður gat það ekki borið gæfu til að sam-
eina nema nokkurn hluta útfiytjendanna. Markmið þess var
og aðeins að nokkru leyti þjóðlegt, þótt það með starfi sínu
yrði óbeinlínis styrk þjóðernisleg stoð.
Fátækur innfiytjandi, sonur fámennrar, iitt kunnrar þjóðar,
mállaus að mestu og utan gátta í nýju þegnfélagi, á ekki margra
kosta völ. Hann getur grafið skurði eða rutt mörkina, ræktað
land og haft nóg til hnífs og skeiðar sér og hvski sínu. Hann
getur lifað sæmilega og dáið kristilega sem útlendingur, og