Stúdentablaðið - 17.06.1944, Blaðsíða 12

eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna, og gerir á-
lyktun um það, hvort stjórnarskráin skuli
taka gildi eða ekki. En sú meðferð þingsins,
sem væntanlega fer fram í sameinuðu Al-
þingi og getur farið fram við eina umræðu
málsins, er ekki sambærileg við þá meðferð,
cem þessum málum er venjulega ætluð á síð-
ara þinginu, þrjár umræður í hvorri deild Al-
þingis. Um þessi tvö síðarnefndu atriði var því
vikið frá hinum almennu reglum, er lýðveld-
isstjórnarskráin var sett.
Að því er kemur til þess atriðis, að þjóðar-
atkvæðagreiðsla var höfð um stjórnarskrána
í stað þess, að þing væri rofið og nýjar kosn-
ingar látnar fara fram, er óhætt að segja, að
þjóðaratkvæði tryggir það betur en nýjar
kosningar, að vilji kjósendanna komi í ljós.
Við þjóoaratkvæðagreiðsluna gat hver kjós-
andi tekið afstöðu til stjórnarskrárinnar einn-
ar út af fyrir sig. Afstaða hans til annarra
þjóðmála eða persónulega til einstakra manna
þurfti ekki ao hafa nein áhrif á það, hversu
hann greiddi atkvæði sitt. Við kosningar er
það sjaldan svo, að afstaoa kjósendanna til
eins ákveðins máls ráði atkvæðum þeirra
allra. Þar koma gjarnan ýmis önnur sjónar-
mið til greina svo sem flokksfylgi, persónuleg
afstaða kjósenda til þingmannsefnis og ýmis
sundurleit áhugamál kjósendanna. Að þessu
leyti er því í rauninni betur vandað til setn-
ingar lýðveldisstjórnarskrárinnar, en stjórn-
arskipunarlögin ætlast til að gert sé að jafn-
aði, er stjórnarskránni er breytt.
Að því er hins vegar snertir hina síðari
samþykkt Alþingis á hinni nýju stjórnarskrá,
þá verður því ekki neitaö, að minna er vand-
að til þess þáttarins í meðferð málsins en gert
er; við venjulegar stjórnarskrárbreytingar.
En þetta réttlætist af þeim sérstöku atvik-
um, sem að þessari stjórnarskrárbreytingu
liggja. Heimild Alþingis til aö breyta stjórn-
arskránni með þeim hætti, sem gert var, var
takmörkuð fyrirfram, eins og síðar mun vik-
ið að, og Alþingi hafði þegar áður, oftar en
einu sinni, lýst afstöðu sinni til þeirra atriða
í stjórnarskipun landsins, sem breyta átti að
10
þessu sinni og breyta mátti með þessum
hætti.
Til þess að hægt væri aö víkja frá ákvæö-
unum í 75. gr. stjórnarskrárinnar frá 1920,um
aðferðina við breytingar á eða viðauka viö
stjórnarskrána, þurfti að sjálfsögðu stjórn-
skipulega heimild. Sú heimild var veitt með
stjórnarskipunarlögum nr. 97, 16. des. 1942.
Stjórnarskipunarlög þessi voru sett samkv.
75. gr. stjskr. 1920, samþykkt á tveim þing-
um, og fór fram þingrof og nýjar kosningar
milli þinganna tveggja. I stjórnskipunarlög-
unum 97/’42 er mælt svo fyrir, að þegar Al-
þingi samþykkir þá breytingu á stjórnskipu-
lagi Islands, sem greinir í ályktunum þess frá
17. maí 1941, þá hafi sú samþykkt eins þings
gildi sem stjórnarskipunarlög, er meiri hluti
allra kosningabærra manna í landinu hefur
með leynilegri atkvæðagreiðslu samþykkt
hana. Þó skal óheimilt að gera meö þessum
hætti nokkrar aðrar breytingar á stjórnar-
skránni en þær, sem beinlínis leiðir af sam-
bandsslitum við Danmörku og því, að Islend-
ingar taka með stofnun lýðveldis til fulln-
ustu í sínar hendur æðsta vald á málefnum
ríkisins.
Með þessu var það stjórnskipulega heim-
ilað að láta þjóðaratkvæði um stjórnarskrár-
breytinguna koma í stað þingrofs og nýrra
kosninga. En jafnframt er heimildin til breyt-
inga takmörkuð.
Aðferð þeirri, sem greinir í stjórnarskipun-
arlögunum 97/1942, má aðeins beita, er ,,A1-
þingi samþykkir þá breytingu á stjórnarskipu-
lagi Islands, sem greinir í ályktunum þess frá
17. maí 1941“. Þessar ályktanir Albingis
koma því til álita, er meta skal hverjar stjórn-
arskrárbreytingar gera mátti með þeirn hætti,
sem í stjórnarskipunarlögunum 97/1942 segir.
Það eru tvær ályktanir, sem Alþingi geröi
17. maí 1941, er hér koma til álita. Önnur
þeirra heitir: „Þingsályktun urn sjálfstæöis-
málið“ og er hún á þessa leið:
Alþingi ályktar aö lýsa yfir því:
að það telur ísland hafa öðlazt rétt til
fullra sambandsslita við Danmörku, þar
sem Island hefur þegar orðið að taka í
STÚDENTABLAÐ