Stúdentablaðið - 01.12.1944, Blaðsíða 8

2
STÚDENTABLAÐ
Þegar þetta gerðist, hafði Reykjavík verið
háskólabær í tíu ár, og lengst þess tíma hafði
hún litlar sem engar men jar borið þeirrar veg-
semdar. Sjálfur háskólinn var þá að kalla mátti
„ósýnileg stærð“, átti ekkert húsnæði, og stúd-
entarnir engán samastað, Fram til ársins 1918
mátti kalla, að íslenzkir stúdentar nyti óskertra
forréttinda sinna um námsstyrk við Kaup-
mannahafnarháskóla, en það og svo hitt,
hversu fábreyttir námskostir stúdentanna voru
hér heima, dró árlega vænan hóp til nárns ytra
— og að líkindum ekki námsmenn af lakari
endanum. Þetta breyttist nokkuð við hinn nýja
sáttmála 1918: íslenzku stúdentarnir misstu
forréttindi sín til Garðvistar í Kaupmannahöfn
og sóttu þangað miklu færri en áðirr. Aðsókn
að háskólanum liér heima fór vaxandi, enda
fjölgaði þeim ár frá ári að kalla, er stúdentspróf
tóku. Hugmyndinni um stúdentaheimili, stúd-
endagarð skaut æ oftar upp, er námsskilyrðin
hér heima bar á góma. Haustið 1922 var svo
Matstofa stúdenta, Mensa academica, sett á
stofn, að forgöngu Lúðvígs Guðmundssonar.
Þar með höfðu stúdentar eignazt nokkurs kon-
ar heimili í bænum. Næsta takmarkið, sjálfan
Stúdentagarðinn, hillti nú upp fyrir sjónir
stúdentapna, óljóst að vísu, en miklu nær að
Jrví, er virtist, en nokkurn hafði áður um
dreymt.
Og svo kom 1. desember 1922. Stúdentar
ákváðu að lialda Jrann dag hátíðlegan sem þjóð-
minningardag og hefja jafnframt baráttuna
lyrir stofnun stúdentagarðs. Þetta fór reyndar
ágætlega saman, svo sem rann gaf vitni, þótt
einhverjum kunni að hafa sýnzt annað í l'ljótu
áliti. Stofnun háskólans sjálfs 1911 var hreint
og beint sjálfstæðismál. Með sáttmálanum 1918
hafði þjóðin í raun og veru teki/.t á hendur
brýnni skyldur við háskóla sinn en nokkru
sinni áðlir, en lítið gert til Jtess að uppfylla
{Dær. Nú var stundin komin. Að þessu hafði
þjóðin vottað fullveldi sitt einkanlega á papp-
írnum, með því t. d. að breyta orðinu „lands-
sjóður“ í „ríkissjóður" o. fl. af því tagi. Hér
bættist svo við kennsluhlé í skólum. Nú skyldi
kveðið við annan tón og dagurinn haldinn há-
tíðlegur með skrúðgöngu, lúðrablæstri og fána-
burði um götur Reykjavíkur, ræðu af svölum
AlJ^ingisluissins og samkomum í samkomuhús-
um bæjarins. Þess var vænzt, að víðar færi líku
fram. Þetta heppnaðist vel frá öndverðu. Að
vísu bar ef til vill einna mest á áróðri fyrir
stúdentagarðinn. En seinna breyttist þetta og
minning fullveldisins fékk að sjálfsögðu liæsta
sess. Smátt og smátt varð svo 1. desember reglu-
legur þjóðminningardagur í bæjum landsins
og sveitum, eftir Jjví sent árstíminn leyfði, al-
mennur frídagur, þjóðhátíð vetrarins, dagur
minningar og eigi síður dagur hvatninga og
nýrra áforma — ekki aðeins dagur stiklentanna,
heldur þjóðarinnar allrar.
Nú hefur Jzjóð vor eignazt nýjan þjóðmínn-
ingardag, dag, sem tengdur er áhrifaríkustu og
glæsilegustu minningu kynslóðar vorrar, og
var þó helgur fyrir, dag, sem þar að auki býr
yfir öllum tölrum sólmánaðar í okkar sumar-
fagra landi. Hvað verður nú um 1. desember,
þjóðhátíð vetrarins? Á hann að verða það, sem
hann fyrrum var? Á klausan í Morgunblaðinu
1921 að verða eftirmæli hans? Nei, minning
þessa dags má aldrei l'ölna í hugum íslendinga.
Þótt skammdegið sé að jafnaði óhagstætt al-
mennum samfundum og hátíðahöldum, er ald-
rei brýnni þörf á því að glæða Jrrek og þor,
blanda geði við aðra menn, strengja heit, beina
huganum f'ram til nýrra verka og úrlausna.
Þjóðhátíð vetrarins má með engu móti niður
falla, minningin um 1. desember á að lifa einn-
ig hjá öldum og óbornum. Æskan, hinir ungu
menntamenn, liófu þennan dag til vegs og þeir
munu ekki bregðast honum. Minningarhátíð á
hann að vera, en jafnframt almennur heitdag-
ur Jrjóðarinnar,helgaður l'ramtíðinni,einhverri
sérstakri Jrjóðíiýtri framkvæmd eða hugsjón
hverju sinni. Ef til vill Jryrfti að gera fasta skíp-
an á um hátíðahöld dagsins, tryggja sarntök
Jjess vegna ttm landið allt. Reynslan mun sýna
Jjað. En sti skipan eða samtök eiga ætíð og alls
staðar að vera almenn.
í Jjessu landi er allt of margt sem sundrar og
klýfur. En því dýrmætara er livað eina, er sætt
getur og sameinað okkar sundruðu krafta.