Stúdentablaðið - 01.12.1959, Blaðsíða 19

STUDENTABLAÐ
19
Vorið 1933 hóf Nýja stúdentablaðið göngu sína, gefið
út af „nokkrum háskólastúdentum“, og var Björn einn
þeirra. Hann skrifaði á Háskólaárum sínum margar
greinar í blaðið og fór ekki dult með skoðanir sínar og
var hvergi myrkur í máli. I greinum þessum komu
þegar í ljós ýmsir hans beztu eiginleikar, rökvísi, skap-
festa, réttlætiskennd og fyrirlitning á meðalmennsku
og yfirborðshætti, sem alls staðar óð uppi. Engum
mátti heldur dyljast, að þar fór efni í vísindamann,
og er mér þó eigi ljóst, hvort Björn hafði þá þegar
ráðið við sig að leggja út á þá braut. Þykir mér ])að
þó líklegt. Ritgcrðir hans fjölluðu um hin margvís-
legustu efni og voru venjulega ádeilugreinar. En hvort
sem þær fjölluðu um fasismann, sem þá rann sitt
blómaskeið, hagsmunamál stúdenta eða önnur cfni, var
grunntónn þeirra æ hinn sarni: hvatningar- og eggj-
unarorð tii stúdenta og forráðamanna skóla og menn-
ingarstofnana um að láta ckki sinn lilut. Tvítugur að
aldri hóf Björn baráttu sína fyrir eflingu vísinda á
íslandi og hélt henni áfram allt til hinztu stundar.
Félag róttækra stúdenta var stofnað í apríl 1933, og
var Björn kosinn í fyrstu stjórn þess, og þegar félagið
vann stúdentaráðskosningarnar 1935, var Björn kjörinn
formaður stúdentaráðs. Þá flutti Halldór Kiljan Lax-
ness l.-desemberræðuna af svölum Alþingisliússins, og
var sá viðburður ein ljúfasta endurminning Björns frá
stúdentsárunum.
Björn lauk embættisprófi í læknisfræði vorið 1937,
eftir aðeins finnn ára nám, enda var hann afburða
námsmaður. Hann starfaði sem kandídat við Sjúkra-
hús Hvítabandsins í eitt ár og var jafnframt aðstoðar-
læknir á Rannsóknastofu Háskólans. Kom brátt i ljós,
að þar „fór óvenjulega efnilcgur upprcnnandi vísinda-
maður“ (próf. N. D.). Næstu tvö árin var Björn við
sérnám í Kaupmannahöfn, fyrst við Carlsbergstofn-
unina og síðan við Statens Seruminstitut, en livarf
aftur heim til íslands í árslok 1940 og starfaði við
Rannsóknastofu Háskólans, unz liann hélt vestur um
haf og vann á The Rockcfeller Institute for Medical
Research í Princeton í tvö ár. Hann gerðist enn að-
stoðarlæknir við Rannsóknastofu Háskólans 1943—45,
og var skipaður forstöðumaður Tilraunastöðvar Ilá-
skólans í mcinafræði 1. jan. 1946. Rockefellerstofnunin
veitti stórfé til þess að koma stofnuninni upp, og var
fjárveitingin beinlínis bundin því sklyrði, að dr. Björn
yrði þar forstöðumaður, og þeirri stofnun lielgaði liann
krafta sína unz yfir lauk og tókst á furðu skömmum
tíma að hefja hana til virðingar og álits utan lands
og innan.
I stuttri grein er ekki unnt að rekja vísindastörf
dr. Björns ncma að litlu leyti, og verður því stiklað
á stóru.
Kunnastur mun hann hér á landi fyrir rannsóknir
sínar á garnaveiki í sauðfé. Tókst lionum að búa til
bóluefni gegn þcssum vágesti, sem óttast var, að leggja
myndi heilar byggðir í auðn, ef svo færi fram sem á
horfðist. Björn varði doktorsrit um þetta cfni við
Hafnarháskóla 1955 og hlaut mikið lof fyrir. Rann-
sóknir hans á inflúenzu og lömunarveiki vöktu mikla
athygli, og lilaut hann fyrir þær sérstaka viðurkenn-
ingu á alþjóðaþingi veirufræðinga í Gcnf árið 1957,
(„In recognition of your contribution to mankind in
the field of mcdicinc and science“.)
Seinustu árin var aðalviðfangsefni Björns rannsóknir
á svonefndri visnu í. sauðfé, en það er smitandi veiru-
sjúkdómur í miðtaugakerfinu. Enda þótt honum entist
ekki aldur til þess að ljúka þeirri rannsókn, hafði
hann þó þegar komist að mjög mikilvægum niðurstöð-
um, sem vakið höfðu mikla athygli erlendra veiru-
fræðinga.
Margt fleira mætti nefna af störfum þessa mikil-
virka vísindamanns, en ég læt liér staðar numið. Björn
var löngu þjóðkunnur maður, en þó fór meira orð
af honum erlcndis en hér hcima, og þeir munu eigi
margir hérlendis, sem kunna skil á því feikna starfi,
sem hann hefur unnið þjóð sinni og íslenzkum vís-
indum. Það var rcyndar þess eðlis, að varla er á öðru
von.
Björn var í fylkingarbrjósti íslenzkra vísindamanna
og skeleggasti forvígismaður raunvísinda liér á landi,
hafði sjálfur til að bera þá kosti, sem miklum vísinda-
manni eru conditio sine qua non, lciftrandi gáfur,
skarpskyggni, rökfestu, frjótt ímyndunarafl, sívakandi
áliuga og óvenjulcg starfsþrek. Hann leit björtum aug-
um á framtíð raunvísinda á íslandi og vissi, að mann-
val er hér mikið, en verkefni óþrjótandi. Framhalds-
menntun stúdenta og vísindalegt uppeldi var honum
hjartfólgnast allra mála, og setti hann sig aldrei úr
færi að vinna að framgangi þeirra. Svo sem vænta
mátti, brást hann heldur ekki, þegar til hans kasta
kom. Ilann átti sæti í Rannsóknaráði víkisins frá 1943
og var formaður þess síðustu fimm árin.
Björn átti hugmyndina að stofnun Vísindasjóðs og
vann að framgangi þess máls. Hann batt miklar vonir
við starfsemi sjóðsins, en hafði einnig á prjónunum
nýjar og mjög róttækar tillögur um framtíðarskipulag
raunvísindastofnana hér á landi. Er það mál komið
á þann rekspöl, að ekki þarf að óttast, að það verði
látið niður falla.
Nú mætti ætla, að í þessu andrúmslofti raunvísinda
ætti liúmanisminn örðugt uppdráttar, en því fór víðs
fjarri. Björn var mikill unnandi fagurra bókmennta og
lista og fjölfróður í þeim efnum. Islenzk tunga var
honum hjartfólgin, enda smekkmaður á mál og mjög
sýnt um að setja fram liugsanir sínar á skýran hátt
og rökrænan, cn laus var liann við ofstæki og næmur
fyrir nýjum skoðunum. Hann gat verið alls óvæginn
í orðræðum, þegar því var að skipta, en aldrei ósann-
gjarn, enda andstætt drcnglund hans og sjálfsvirðingu
að halla réttu máli. Björn var alla tíð stúdcnt, studiosus
perpetuus í bcztu merkingu. Ilann var leitandinn,
skyggn á fegurð þess, sem fyrir augun bar, vissi að
aukin þekking gæddi lífið meiri fcgurð og að fegurst
af öllu er það, sem enn er ófundið.
Mannkostir Björns og perónuleiki skipuðu honum
virðingarsess á mcðal starfsbræðra hans. Það er vissu-
lega mikill skaði, er slíkur maður fcllur langt fyrir
aldur fram.
Björn var kvæntur Unu Jóhannesdóttur frá Hof-
stöðum í Skagafirði, og eru börn þeirra þrjú, Edda
Sigrún, Sigurður og Jóhannes Orn.
Gunnar J. Cortes.