Stúdentablaðið - 01.02.1969, Page 5
STÚDENTABLAÐ 5
STÚDENTA ÓEIRÐIR
— áhrif á skólakerfi, efnahags-
lífið og þjóðfélagið almennt
Júlíus S. Ólafsson stud. oecon, varð góðfúslega við þeirri beiðni
stúdentablaðs að snara á íslenzku þessari greln, sem birtist í OECD
riti Efnahags- og framfarastofnunar Evrópu. Grein þessi skýrir ólgu
þá, sem á sér stað meðal menntamanna erlendis.
Það sem er nýtt við stúdenta-
óeirðir eru ekki óeirðirnar sjálfar,
ekkert er heldur hæft i þeirri
skoðun, að þær megi rekja til
hins nýtilkomna félagslega óróa.
Það sem er nýtt við þær eru
þau meðul, sem stúdentamir nota
til að fást við þennan óróa og
hvemig þeir hagnýta sér hið ný-
uppgötvaða vald sitt til breytinga
á heildarkerfinu. Stúdentamót-
mæli hafa átt sér stað víðs vegar
I heiminum og hafa haft áhrif á
þjóðir, án tillits til þjóðfélags- eða
efnahagsskipulags þeima. Hreyf-
ingin hefur gert sig gildandi jafnt
I skólakerfum með sterka mið-
stjórn og í þeim, sem eru opnari
og frjálslegri.
Stúdentabyltingin hefur farið
meira og minna I sömu rás og
eftir þessum línum:
• Stúdentar reyna að koma
kyörtunum á framfæri við há-
skóla- og opinber yfirvöld,
• óánægja með svörin við kvört-
unum þeirra leiðir til þess að
einbeittur stúdentahópur tekur
forystu í málinu og ávinnur sér
samúð og almenna athygli,
• harðnandi afstaða opinberra
yfirvalda,
• afskipti lögreglu, óeirðir fylgja
á eftir,
• hreyfingin breytist i pólitiskt
vandamál, sem snertir mikinn
hluta menntastéttarinnar og, í
vissum tilfeilum, verkalýðs-
hreyfinguna.
Eftirfarandi grein er bráða-
birgðayfirlit yfir rannsókn á or-
sökum þessa fyrirbrigðis og fyrsta
skrefið til frekari rannsókna á
mögulegum áhrifum þess á skóla-
kerfi, efnahagslífið og þjóðfélagið
i heild.
Hún var tekin saman af George
S. Papadopoulos forstj. mennta-
máladeildar vísindamálaskrifstofu
OECD.
Með þeirri áhættu aö einfalda
um of vandamál, sem í reyndinni
er mjög flókið og margslungið
bæði varðandi orsakir og tján-
ingu „byltingin sviplausa" eða
„une révolution sans visage", má
gróflega flokka hina margbreyti-
legu strauma, sem ala á stúdenta-
óeirðum i þrennt:
• Óvissa um ákveðin markmið
þjóðfélagsins umfram efnislega
fullnægju, og þrá stúdenta til
þátttöku til jafns við fullorðna
fólkið við mótun háskólanna
og nýs þjóðfélags.
• Athygli stúdenta beinist mjög
að atvinnu- og framahorfum
eftir burtfararpróf, einkum þó
í greinum, sem óstöðugar eru
hvað atvinnu snertir.
• Óánægja með, og alger afneit-
un í mörgum tilfellum, á nú-
verandi innra skipulagi, inni-
haldi og aðferðum menntakerf-
isina
Ekki er hægt að kanna hér í
smáatriðum þessa flokka, heldur
verður stiklað á nokkrum atrið-
um, sem stuðla að betri skilningi
á vandamálinu.
Verð hagvaxtar.
Mjög mikil hreyfing er á með-
al fjölda fólks, þó einkum hinna
yngri, gegn hinum þröngu og efn-
islausu markmiðum hinna háþró-
uðu tækniþjóðfélaga nútímans.
Vegna skírleika skilgreiningar og
merkingar vaxtarhyggju eða
„vísitöluhagfræði" markmiðsins
hættir því til að yfirgnæfa, jafn-
vel spilla hinum breiðari mark-
miðum þjóðfélagsins og hamra á
þeirri skoðun að einstaklingurinn
sé aðeins framleiðslueining, eða
eins og kemur fram í hnyttilegri
samlíkingu Galbraiths, að Lykla-
Pétur spyrji alla, sem leita inn-
göngu í himnaríki um það, hversu
mikið þeir hefðu lagt að mörkum
til aukningar þjóðarframleiðsl-
unnar.
Þeir sem bera ábyrgð á rann-
sóknum og örvun hagvaxtar hafa
í raun og veru litinn gaum gefið
félagslegum afleiðingum slíks
vaxtar, sem sannast á þeim for-
gangi sem tekjur á mann hafa
fram yfir tekjudreifinguna í þjóð-
félaglnu. 1 þessum skilningi bein-
ist stúdentabyltingin einkum að
neyzluviðhorfi þjóðfélagsins. Hún
beinir athyglinni að þeirri stað-
reynd, að hagfræðilegur fagurgali
er ekki takmark í sjálfu sér og
að hagfræðin ásamt dyggum
fylginaut hennar, tælcninni, ber
með sér ótilætlaðar afleiðingar,
sem bæta nýjum vandamálum við
þau, sem hún reynir að leysa.
Þessi vandamál eru ekki lengur
hugsjónalegs heldur tæknilegs
eðlis í breiðasta skilningi. Samt
eru núverandi stjórnmálaflokkar
enn byggðir á úreltum hugmynd-
um ómerkilegrar hugsjónafræði
með samfarandi rýrnun hugsjóna-
mennsku og vaxandi bölsýni.
Það er því ekki furðulegt, að
þeir í hópi stúdenta, sem frekar
fást við að skilja heiminn en að
stjórna honum, þeir sem eru í
fræðigreinum, sem kalla má
festulausar atvinnulega séð, s s.
félagsfræði og þjóðfélagssálar-
fræði myndi með sér þá skoðun,
að háskólinn skuli ekki lengur
vera tæki i höndum þessa efnis-
hyggjuþjóðfélags, sem er inn-
stillt á framleiðslu „þröngsýnna"
sérfræðinga, sem þetta þjóðfélag
þarfnast. Þeir hafna því að verða
það, sem hinn þýzki SDS flokkur
kallar „fachidioten". Það eru
þessir stúdentar, sem eru ber-
skjaldaðir fvrir öllum áhrifum
„école paralléle" (þ.e. margs kon-
ar menntunaráhrifum, sem verða
til utan hins formlega skólakerfis
I nútima þjóðfélagi) aðeins til að
komast að raun um, að það sem
þeir verða að læra er I litlu sam-
hengi við brennandi áhuga þeirra
á heiminum í kring. Gjaldþrot
hinna pólitisku hugmyndafræða
veitir ekki annan möguleika en
þann, að þeir taki málin í sínar
hendur.
Þetta leiðir okkur að öðru að-
alatriðinu í fyrsta flokki orsak-
anna, nefnilega löngun stúdent-
anna til virkari aðildar að mót-
un háskólanna og þjóðfélagsins.
Aðildin.
Margir sjá aðalorsök síðustu
atburða í auknu miðstjórnarvaldi
í háskólunum og I vissum tilfell-
um i hinu pólitíska efnahagskerfi
einnig.
Aðildarvandamálið verður, hvað
sem öðru liður, að skoða sem
hluta hins mikla og fjölþætta
vandamáls í háþróuðum tækni-
þjóðfélögum, þ.e. að eklci er leng-
ur hægt að beita miðstjómarað-
ferðum við hvers konar ákvarð-
anatöku á öllum sviðum. Sú
kenning liggur að baki þessu, að
hin gamla tvískipting verkstjóri
- verkamaður, sem gerir ekki ráð
fyrir aðild að stjórn, sé að þoka
fyrir hinu milda tækniskipulagi,
sem hefur i för með sér nánara
samband við úkvarðanatöku.
Hvað háskólana snertir, er
ákallið eftir aðild líklega kjarni
vandamálsins, grundvallarkrafa
stúdentanna er, að þeir fái að
segja álit sitt á öllum helztu hlið-
um, sem máli skipta á rekstri
stofnunar þeirra og fer hún sam-
an við ný uppgötvaða meðvitund
þeirra sem fullorðið fólk. (Það er
nokkur vitnisburður, að stúdenta-
hópurinn er 2-3 árum þroskaðri,
lifeðlisfræðilega séð á flestum
sviðum en jafnaldrar þeirra fyrir
fimmtíu árum. Við þetta má svo
bæta aukinni þekkingu þeirra,
vegna félagslegrar, pólitískrar og
alþjóðlegrar reynslu).
Háskólinn eða ámóta stofnanir
eru stúdentum eins og lítið þjóð-
félag, sem hefur langvarandi á-
hrif, þrátt fyrir skamma veru
þeirra þar, þ.e. ef miðað er við
fast starfslið (prófessora, dósenta
o.s.frv.). Þetta sjónarmið stú-
denta er í andstöðu við röksemdir
skólayfirvalda þess efnis, að há-
skóli sé ein heild, sem eigi sér
tilveru ofar og æðri, fyrir og eftir,
sérhverja stúdentalcynslóð á
hverjum tíma og þar af leiðandi
eigi varðveizla ákvörðunarvalds
hinnar stærri heildar að vera í
sameinuðum flokki einstakra full-
trúa aldursflokkanna.
Þannig felur ástandið i sér
þætti valdabaráttu, þar sem
áhyggjuefnið er ekki sizt vaxandi
f jöldi stúdenta og tregða yfirvalda
í lýðræðisþjóðfélögum til að vera
varnarlausir fyrir ásökunum um
að nota meðöl, sem vanalega eru
notuð til bælingar „normal" upp-
reisna. Enn fremur er mikið til I
því, að þessi valdabarátta sé kyn-
slóða-barátta.
Fyrir utan hinn venjulega sál-
fræðilega mótþróa gegn yfirvöld-
um, sem grípur unglingana í leit
þeirra að sjálfum sér, á vissu ald-
ursskeiði (mótþróaskeiðið), hafa
hröð umskipti átt sér stað í nú-
tíma þjóðfélagi á sviðum eins og
tækni og fjölmiðlun, sem yngri
kynslóðin tekur þátt í eða ætlar
að fara inn á I ríkari mæli. Nú
má vera, að stúdentar séu I þess-
um skilningi næmari en eldri kyn-
slóðir á breytingar í þjóðfélaginu
og afleiðingar þeirra. Sjálft hug-
takið „kynslóð" tekur I dag á sig
nýja merkingu, ef það er skoðað
í samhengi við vísindalegar og
tæknilegar breytingar.
Engin leið virðist fær út úr
þessari klípu önnur en sú, að
stúdentar séu örvaðir, frekar en
þeim sé ögrað til þess að finna
jákvæðar hugmyndir til endur-
bóta á skólakerfinu, sem sumar
hverjar mætti siðan hagnýta, ef
til vill til reynslu í fyrstu. En
eftir er að sjá, hvort stúdentar
munu haida áfram að hegða sér
á „skynsamlegan hátt“ og vinna
með ríkjandi valdakerfi við fram-
kvæmd endurbótanna, þegar þeir
hafa fengið viðurkenningu og
tækifæri til þess að móta og ná
þjóðfélagslegum markmiðum.
Mikilvægi atvinnu og
menntun án markmiðs.
1 aðalatriðum er atvinnuvanda-
málið nátengt aðlögun stúdent-
anna að þjóðfélaginu að loknu
námi. Aðlögunin er hindruð af
vangetu eða tregðu þjóðfélagsins
til þess að útvega næga atvinnu
við hæfi hinna brautskráðu. (Rétt
er að taka fram, að þessari rök-
semd hefur eklri verið haldið fram
af stúdentunum sjálfum, heldur
af yfirvöldum, t.d. prófessorum,
ráðuneytum, þjóðfélagsfræðing-
um o.s.frv., sem orsök stúdenta-
óeirða. Margt er auðsýnilega hægt
að gera til þess að draga úr mis-
muninum í námsgreinavali og
vinnumöguleikum, en vafasamt
er, hvort slikar aðgerðir geti sigr-
ast á hinu flókna vandamáli, þar
sem er einstaklingsbundin og
þjóðfélagsleg eftirspum, sem
ákvarðar að mestu dreifingu
stúdenta á fræðigreinar.
Ef þetta er viðurkennt, mætti
halda því fram, að vandamál
framtiðarinnar væri það, að skapa
atvinnuskipulag, sem væri hæfara
til að mæta framleiðslu skóla-
kerfisins, að þvi tilskildu, að
nægilegur sveigjanleiki væri
tryggðUr i hinu síðastnefnda, sem
gerði þvi fært, að aðlagast auð-
veldlega breyttum kröfum og þar
af leiðandi mikilvægi samtengdra
námskeiða, almennari menntunar-
grundvallar á öllum sviðum og
seinkunar sérhæfingar svo lengi
sem mögulegt er og mikilvægi
framhaldsmenntunar. Mennta-
stefna og skipulagsreynsla hinna
þróaðri þjóða OECD hefur sýnt,
að það er eftir þessum leiðum,
sem sýndarmótsögnin milli
„vinnuafls“-kenningar og „þjóð-
félagsþarfa"-kenningar er leyst
upp.
En til þess að þetta sé mögu-
legt, verður að gera róttækar
breytingar á kerfinu, innihaldi,
aðferðum og skipulagi kennsl-
unnar, ekki aðeins á háskólastig-
inu, heldur á öllum stigum skóla-
kerfisins. Óánægja stúdenta me5
skólakerfið, iunihald kennslunnar
og þjóðfélagslegt samhengi henn-
ar er grvndvölluð á ailri mennt-
unarreynslu þeirra, áður en I há-
skólann er komið.
Þó að þessi fyrri menntunar-
reynsla beri þann ávöxt, að
stúdentakynslóðir verða æ mennt-
aðri en fyrri kynslóðir stúdenta,
þá undirbýr hún þá eltki nægl-
lega fyrir öguð lifsviðhorf hinna
fullorðnu, sem mæta námsmönn-
um í háskólunum.
Auk þessa fer staða hinnar
formlegu menntunar versnandi,
eftir þvi sem þýðing annarra upp-
lýsingabrunna fer vaxandi.
Menntastofnanir hafa ekki enn
endurskoðað hlutverk sitt i ljósi
síðustu aðstæðna. Orkynjun há-
skólanna rennur saman við þær
fornu hugmyndir, sem öll sjón-
Framh. á bls. 7.
„Stúdentar reyna að konm kvörtunum á framfæri við háskóla- og
opinber yfirvökl".