Stúdentablaðið - 17.10.1974, Blaðsíða 7

Innrásin í Tékkóslóvakíu 1968
Til íslands er í þessum nián-
uði væntanleg scndincfnd frá
tékkncska stúdentasamband-
inu. Af því tilefni er hér rifj-
aður upp harmleikur tékkn-
esku þjóðarinnar frá 1968 og
þeir atburðir sem voru undan-
fari innrásar sovétmanna.
Veturinn 1967—68 urðu um-
skipti í forystusveit tékkneska
kommúnistaflokksins, og fyrri
hiluta árs 1968 urðu umfangs-
miklar þjóðfélagsbreytingar í
landinu, en á þá þróun var
bundinn skjótur endir með inn-
rás sovétmanna 21. ágúst og
aðgerðum þeirrar leppstjórnar
sem komið var upp skömmu
síðar.
Tékkóslóvakía hafði þá sér-
stöðu meðal austurblokkar-
landa, að þar hafði borgara-
legt lýðræði fest sig í sessi fyr-
ir valdatöku sósíalista. Sovét-
ríkin hurfu nokkurn veginn
beint frá einveldi til „sósíal-
isma“, og gagnrýni borgara-
legra „lýðræðisvina“ gleymir
því iðulega, að Rússar hafa
aldrei þekkt lýðræði. Svipað er
uppi á teningnum í þeim A-
Evrópuríkjum, þar sem komm-
únistar náðu völdum í skjóli
rússa í stríðslok. Þau hpfðu
ýmist búið við hálfgert léns-
veldi eða ömurlega skrípamynd
af lýðræði eða jafnvel fasisma.
1 Tékkóslóvakíu var hins veg-
ar rík lýðræðishefð, og jafn-
framt var í landinu þróaður
iðnaður og tiltöluleg velmeg-
un, andstætt hinum frumstæðu
A-Evrópuþjóðfélögum þess
tíma. Stalínisminn, sem hafði
orðið til við ákveðnar þjóðfé-
lagsaðstæður og tilverknað á-
kveðinna þjóðfélagsafla Sovét-
ríkjanna, samsvaraði þjóðfé-
lagsveruleika mjög illa í upp-
hafi, þótt honum væri þröngv-
að upp á landið.
Það var því engin tillviljun,
að austantjaldssósíalisminn lét
fyrst undan í Tékkóslóvakíu.
Strax um 1963 hófst í landinu
alvarleg efnahagskreppa, og
jafnframt var krafa mennta-
manna um menningarfrelsi
mun styrkari þar en í öðrum
austantjaldsríkjum. Þetta olli
stjórninni áföllum, og styrkti
þann andstöðuarm í flokknum
sem náði yfirtökunum veturinn
1967—68.
Fyrri hluti ársins 1968 var
ekki tímabil skipulegra að-
gerða í nýmælisátt, heldur ein-
kenndist sá tími af umræðum,
þróun tékknesks sósíalisma var
í deiglunni. Þó var almenn
samstaða (nema hins íhalds-
samari minnihluta) að auka
tjáningarfrelsi manna og jafn-
framt var það almennt viður-
kennt, að í efnahagskerfinu
yrði að viðurkenna tilvist auð-
----------------------------------«>
Umræða um námsmannahreyfingar
Framhald af bls. 5.
stöðu í framleiðsluferlinu. Sú
stétt er jafnt sem áður lykillinn
að sósíalískri byltingu og án henn-
ar geta námsmannahreyfingar
ekki skapað sósíalisma. Þetta get-
um við séð á því að verkfall
'SRólamk’nna mundi ekki hafa stór-
vægileg áhrif á gang þjóðfélagsins,
en hins vegar mundi verkfall
verkamanna hafa slík áhrif. Til
þess að andkapítalískir námsmenn
geti orðið verkalýðsstéttinni og
þar með sjálfum sér að liði, þurfa
þessir hópar að mætast á jafnrétt-
isgrundvelli í pólitískri baráttu.
Námsmenn eiga ekki að leika sig
sem neina teoríukalla sem lítið
varðar um dagleg vandamál verka-
lýðsbaráttunnar, heldur á að vera
til jafnréttisgrundvöllur allra þeirra
sem fylkja sér undir merki komm-
únismans, þar sem er kommún-
ískur flokkur, framvörður verka-
lýðsbyltingárinnar. Ávinningar á
leið til þeirrar byltingar er aukn-
ing sósíalískrar vitundar og upp-
bygging þess kommúníska flokkks
sem enn hefur ekki litið dagsins
ljós á íslandi.
Berglind: Viltu skilgreina hvað
þú átt við þegar þú talar um
verkamenn.
Magnús: Verkamáður cr sá scm
vinnur að sköpun efnislegra verð-
mæta, auðsins. Hann er gildis-
skapandi, andstætt þeim sem hirða
auðinn.
Bcrglind: Hefur þeim ekki fækk-
að og þarf ekki víðari skilgrein-
ingu.
Mngnús: Það er alveg rétt,
Rauðsokkar
Framhald af 2. síðu.
að miklu leyti á hreyfanlegu
vinnuafli, scm grípa má til eft-
ir því hvort um er að ræða
þcnslu eða samdrátt í atvinnu-
lífinu. íhlaupavinnuaflið er
fyrst og fremst konur, og kon-
ur cru meginþorri hinna lægst
launuðu hvar sein er í atvinnu-
Iífinu.
Þess vcgna verður að heyja
baráttu kvcnna fyrir frclsi og
jafnrétti með vopnum stéttar-
baráttu.“
hreinum verkamönnum hefur
fækkað, en hins vegar hefur
launamönnum fjölgað, og það er
oft mjög erfitt að draga skýrar
línur á fnilli launamanna og verka-
manná, og skilin á milli millistétt-
ar og verkalýðsstéttar cru nokk-
uð ógreinileg.
Ólafur: Ég er í flestum meginat-
riðum sammála Magnúsi. Hér á
fyrri árum hugðu menn að stúd-
entar gætu ekki aðeins kornið
byltingu af stað, heldur jafnvel
framkvæmt hana til hlítar, en við
höfum rekið okkur á það í t.d.
Frakklandi ,að námsmenn cru eng-
an vcginn færir um að framkvæma
byltingu. Hlutverk námsmanna og
menntamanna, sem eru á annað
borð á þcim brókunum að koma
á sósíalisma, gæti verið að miðla
af þckkingu sinni, ef hún er þá
eitthvað rneiri en þekking verka-
mannanna. En byltingin getur þá
fyrst orðið að veruleika, þegar
verkamennirnir eru færir um að
formúla sín markmið og um leið
að framkvæma þau.
Stúdentafélagið
Framhald af 1. síðu
þorra stúdenta, eins og hann
kom fram í kosningum til Stúd-
entaráðs 10 dögum áðux en
„Stúdentafélagið" sendi frá sér
dæmalausa yfirlýsingu sína.
Einnitg hafa menn rennt hug-
ann að þeim fjármunum sem
fara um sjóði félagsins, en eng-
in grein hefur verið gerð fyr-
ir meðferð þekra.
Komst stjórn Stúdentaráðs að
þeirri niðurstöðu að engin á-
stæða væri til að láta ósvífni
„Stúdentafélagsklíkunnar" við-
gangast öllu lengur og hefur
því ákveðið að yfirtaka starf-
semi þessarar félagsnefnu og
halda þá dansleiki sem hún var
stofnuð til að gangast fyrir. Tel-
ur stjórnin rétt að heildarsamtök
stúdenta sjái um þetta dans-
leikjahald og njóti því jafnframt
þeirra tekna sem slík 9tarfsemi
aUa jafnan veitir.
88
valdsfyrirbæra, s. s. markaðs,
og endurskipuleggja framleiðsl-
una á grundvelli raunsærra
mats á þróunarskeiði tékknesks
þjóðfélags. Um annað var
deilt, og hefur hinum andstæðu
hópum verið þannig lýst að
annars vegar væru „þeir, sem
vildu „viðhalda sósíalisman-
um“ og áttu þar við núverandi
efnahagsgrundvöll, en endur-
bæta hann með nýtískulegri
skipulagsaðferðum, svo og
hefðbundnum lýðræðisformum,
sem þeir töldu sumpart að
ættu jafnvel við í öllum nú-
tíma iðnaðarþjóðfélögum, sum-
part að gætu notið sín til fulls
einmitt í sósalísku þjóðfélagi.
Hins vegar voru þeir, sem
lögðu áherslu á, að sósíalism-
inn sjálfur hefði hvergi nærri
tæmt möguleika sína og verk-
efnið væri frekar að þróa hann
til fulls, samkvæmt klassískum
marxískum hugmyndum, en að
taka einstök atriði að láni úr
annars konar þjóðfélagssam-
hengi.“ (JPÁ, Réttur 1968, bls.
145.)
Þannig voru bæði hægfara
og róttækur armur í þeirri
þjóðfélagshreyfingu, sem mót-
aði sögu Tékkóslóvakíu fyrri
hluta árs 1968. Hægfara arm-
urinn gat jafnvel talist borg-
aralegur, a. m. k. að einhverju
leyti, enda réttlættu Sovétmenn
afskipti sin með tilvísun til
meintrar valdatöku slíkra afla.
Hitt er jafn víst að Sovét-
mönnum var ekki síður illa
við róttækari arminn, sem m.
a. samanstóð af menntamönn-
um með skyldar hugmyndir og
nýja vinstri hreyfingin í Vest-
ur-Evrópu. Meðal annars fengu
trotskíistísk sjónarmið að njóta
sín í Tékkóslóvakíu árið 1968.
En einna athyglisverðust er þó
sú vakning sem varð meðal
verkalýðsins, þegar líða tók á
valdatíma Dubceks og félaga,
en verkamenn skipuðu sér iðu-
lega í raðir hinna róttækustu
og gerðu kröfur um bein völd
og ósvikinn sósíalisma.
Þó svo að borgaraleg og
hálfborgaraleg öfl hafi látið til
sín .taka, er sú yfirlýsing rússa
að þeir hafi verið að yfirbuga
slíka aðila marklaus áróður.
Eftir því sem hreyfingin fékk
víðtækari fjöldagrundvöll,
gerðist hún róttækari, og full-
yrða má, að hún hefði ekki
staðar numið fyrr en hrint
væri í framkvæmd þeim hug-
myndum sem vinstri-gagnrýn-
endur Sovétríkjanna gera sér
um sósíalískt þjóðfélag. Óttinn
við slíka atburði og afleiðing-
ar þeirra fyrir Sovétríkin og
tök þarlendra valdhafa á al-
þýðu landsins var sá aflvaki
sem knúði sovésku valdhafana
til innrásarinnar.
Innrásin var hncfahögg í
andlit sósíalista um allan heim.
1 háþróuðu iðnaðarríki var sú
hugsun orðin að efnislegu afli
að framkvæmd sósíalisma
byggðist ekki aðeins á þjóðnýt-
ingu framleiðslufyrirtækjanna,
heldur jafnframt á lýðræðis-
lcgri stjórnun þeirra og al-
mennu lýðræði og tjáninga-
frelsi þjóðarinnar, og sósíalist-
ar um allan heim fylgdust með
framþróun þessarar tilraunar,
sem hefði markað þáttaskil í
þróun sósíalískrar hreyfingar
a. m. k. í þróuðum iðnríkjum.
Samúðarkvcðjur til þjóða Tékkóslóvakíu verða að mótast af
þjóðahyggju sósíalismans. Allt annað er móðgun við fórnirn-
ar, sem þær hafa fært.
Atburðirnir mörkuðu hins
vegar önnur þáttaskil og öllu
dapurlegri. Staðfesting fékkst á
þeim ótta, að Sovétríkin
myndu ekki þola neina þá
þróun sósíalisma á yfirráða-
svæði sínu sem bryti í bága við
fyrirmynd höfuðbólsins. Enn
einu sinni höfðu Sovétmenn
traðkað á vonum milljóna sós-
íalista, enn einu sinni höfðu
þeir lagt stimpil sósíalismans
á ofbeldisaðgerðir sínar. Hið
jákvæða við innrásina 1968 var
það að nú gat engum lengur
dulist að svik höfðu verið
framkvæmd við sósíalismann í
„fyrirheitna landinu“. Æ fleiri
sósíalistar gerðu sér grein fyr-
ir því hvílíkt tjón „tnóður“-
hlutverk Sovétríkjanna hafði
valdið, og héðan í frá yrðu
sósíalistar í Vestur-Evrópu að
reiða sig á mátt sjálfra sín og
alþýðu eigin landa.
gg
AUGLÝSINCASTJÓRA VANTAR
AÐ STODENTABLAÐINU
Laun 20% af auglýsingatekjum.
Upplýsingar á skrifstofu Stúdentaráðs.
FÉLAGSSTOFNUN STÚDENTA:
HÁSKÓLA-
FJÖLRITUN,
Stúdentaheimilinu (uppij
Sími 22435
Annast: FJÖLRITUN
VÉLRITUN
LJÓSRITUN
fyrir Háskóla fslands og
stúdenta.
Opin mánudaga til föstudaga
kl. 9-12,30 og 13-17
STÚDENTABLAÐIÐ — 7