Stúdentablaðið - 01.02.1983, Blaðsíða 12

12
STÚDENTABLAÐIÐ
Sigurgeir Þorgrímsson:
Ur sögu kvikmynda og
kvikmyndaáhugainannafélaga
myndasjóðsins, sem var stofnaður
1978, og þá var komið á fót Kvik-
myndasafni íslands með lögum frá
Alþingi 8. maí 1978. Fræðslu-
myndasafn hafði verið til í landinu
frá 1932, sem beindist nú alfarið að
skólunum með nýjum lögum um
Námsgagnastofnun ríkisins, sem
Fræðslumyndasafn heyrir nú
undir. 1978 var einnig haldin fyrsta
kvikmyndahátíð á vegum Listahá-
tíðar Reykjavíkurborgar. 1977 lauk
Reynir Oddsson við „Morðsögu",
og með fyrstu úthlutun Kvik-
myndasjóðs 1979 liófst vorið í ís-
lenskri kvikmyndagerð, er teknar
voru upp þrjár leiknar myndir
þetta sumar, „Land og synir“,
„Veiðiferðin" og „Óðal feðranna".
Samkvæmt lögum um kvik-
myndasafn íslands er því ætlað að
safna íslenskum kvikmyndum og
kvikmyndum um íslenskt efni,
gömlum og nýjurn, hverju nafni
sem nefnast og varðveita þær. Auk
þess er safninu ætlað að afla sér
eintaka af erlendum kvikmyndum,
sem hafa listrænt og kvikmynda-
sögulegt gildi. Ætlast er til, að
komið verði á fót tæknilega full-
kominni kvikmyndageymslu. Þá er
í lögum safnsins ætlast til, að safnið
gangist fyrir kvikmyndasýningum
fyriráhugahópa um kvikmyndir, sé
þess óskað, og safnstjórnin telji það
tiltækilegt. Menntamálaráðherra
skipar fimrn manna stjóm Kvik-
myndasafns til fjögurra ára i senn.
Forstöðumaður Kvikmyndasafns-
ins hefur frá upphafi verið Erlend-
ur Sveinsson í hálfu starfi. Tvennt
hefur einkum háð starfsemi safns-
ins frá byrjun: fjármagnsskortur og
mannekla. Um áramótin
1980/1981 flutti safnið í húsnæði
sem það hafði tekið á leigu við
Skipholt 31 í Reykjavík. Þar var
innréttuð traust geymsla fyrir kvik-
myndir. Kvikmyndasafnið sótti
fljótlega um aðild að alþjóðasam-
bandi kvikmyndasafna, FÍAF, og
1981 gat safnið keypt sér skoð-
unartæki fyrir 35 mm, 16 mm og 8
mm filmur. Samkvæmt fimni ára
áætlun er þess vænst að starfsemi
safnsins verði kornið í viðunandi
Framhald á bls. 13
Upphaf kvikmyndasýninga á fs-
landi er að rekja til þess, er Þorlák-
ur Ó. Johnson, kaupmaður,
bróðursonur Ingibjargar, konu
Jóns forseta, stóð fyrir
„panorama“-sýningum í Reykjavík
og nágrenni, eða skuggamynda-
sýningum. Hreyfimyndir eru taldar
hafa verið fyrst sýndar á þessum
sýningum á Islandi 1883—1892.
Sonur hans, Ólafur Johnson, varð
svo fyrstur fslendinga til að beita
sér fyrir því, að kvikmyndasýningar
yrðu teknar upp á fslandi, og fs-
lendingarhæfust handa um að taka
kvikmyndir. 1904 stofnaði hann
fyrsta íslenska kvikmyndafélagið,
Ól. Johnson & Co., og sýndi félagið
í Bárunni. Eiginleg kvikmyndaöld
hefstekki á fslandi fyrren árið 1906
með stofnun Reykjavíkur Biograf-
theater, en kvikmyndahús voru
gjaman kölluð biograftheater,
vegna þess að leikhúsum var oft
breytt í kvikmyndahús. Reykjavík-
ur Biograftheater tók til dæmis við
af Breiðfjörðsleikhúsi. Hins vegar
styttist heiti bíósins fljótlega í bíó.
Fyrsta kvikmyndasýningin hófst
2. nóvember 1906 í Fjalakettinum í
Bröttugötu í Grjótaþorpi. Fyrst var
sýnd mynd frá heimsókn íslenskra
alþingismanna til Kaupmanna-
hafnar 1906 og svo ýmsar fleiri
myndir. Á þessum fyrstu árum
kvikmyndasýninga hér á landi voru
hafðar um átta kvikmyndir á hverri
sýningu. Skipt var um prógramm
vikulega. Hljóðfærasláttur var með
sýningunum þegar í upphafi.
Kvikmyndir urðu strax ákaflega
vinsæl skemmtun á íslandi; hvort
tveggja var að efnahagur fólks
leyfði ekki dýrari skemmtanir og
skemmtanahald var mjög fábreytt í
þéttbýlinu. Þörfin fyrir aukið
skemmtanahald fór hins vegar
vaxandi, vegna þess hve fólki
fjölgaði í bæjum. Kvikmyndirnar
komu því eins og kallaðar og hafa
skipað stærstan sess í skemmtana-
lífi íslendinga á þessari öld, eins og
sést af því að bíósókn á íslandi á
síðustu árum hefur verið um þrisv-
ar sinnum meiri heldur en á hinum
Norðurlöndunum, miðað við
höfðatölu.
Nú hófst einnig kvikmyndataka í
ríkari mæli. Forstjóri Reykjavíkur
Biograftheater, Peter Petersen,
kallaður Bíó-Petersen, átti þátt í
töku kvikmyndar af slökkviliðs-
æfingu í Reykjavík árið 1906. Sví-
inn Albert Engström og félagi hans,
Wulff, tóku kvikmyndir af íslensk-
um þjóðlífsháttum á þessum árum
á vegum erlendra aðila. 1912 var
Nýja bíó stofnað, og var þá eldra
bíóið nefnt Gamla bíó. Sama ár var
stofnað bíó á Siglufirði, og nefndist
það Siglufjord Biograftheater. 1914
var svo Árnabíó stofnað í Hafnar-
firði. Eftir fyrri heimsstyrjöldina
fer að komast skriður á innlenda
kvikmyndagerð, jafnframt því sem
erlendar þjóðir byrja að fá áhuga á
íslandi sem kvikmyndalandi. 1918
kvikmynduðu Svíar undir stjórn
Victors Sjöström, „Berg-Ejvind och
hans hustru" eftir leikriti Jóhanns
Sigurjónssonar. Árið 1919 var
Bíó-Petersen að taka kvikmyndir
fyrir Gamla bíó, og 1919—1920
kom danska kvikmyndafélagið
Nordisk Films Kompagni til fs-
lands til að gera kvikmyndina
„Borgslægtens Historie" eftir
skáldsögu Gunnars Gunnarssonar,
og á næstu árum var mikil gróska í
íslenskri kvikmyndagerð og tóku
ljósmyndarar víða um land að bæta
kvikmyndatöku á verkefnalista
sinn. Þeirra atkvæðamestur var
Loftur Guðmundsson, sem meðal
annars gerði yfirgripsmikla heim-
ildarmynd um land og þjóð. „fs-
land í lifandi myndum“, sem
frumsýnd var 1925. Um líkt leyti
stjórnaði Guðmundur Kamban
upptöku á tveimur myndum sem
hann gerði í samvinnu við Dani
eftir eigin verkum, „Hadda Padda“
1924 og „Det sovende hus“ 1926.
Gerðar voru myndir í tilefni
merkra atburða, eins og konungs-
komanna 1921, 1926, og Alþingis-
Óskar Gíslason kvikmyndar Nýtt hlutverk 1954.
Milii fjalls og fjöru 1949. Fyrsta íslenska talmyndin.
Tímamót urðu í íslenskri kvik-
myndasögu 1966 með tilkomu
sjónvarpsins. 1972 hófust styrk-
veitingar Menningarsjóðs til kvik-
myndagerðar í mjög smáum stíl, en
þar með var stigið fyrsta skrefið
sem leiddi til stofnunar Kvik-
hátíðarinnar 1930, og Lýðveldishá-
tíðarinnar 1944. Á kreppuárunum
þrengdi mjög að íslenskri kvik-
myndagerð, en þó var ráðist í gerð
heimildarmyndar um sjávarútveg-
inn, sem Loftur Guðmundsson
gerði, og um landbúnaðinn, sem
Vigfús Sigurgeirsson gerði, vegna
þátttöku fslendinga í heimssýning-
unni í New York 1939. Sumarið
1938 hóf danski kapteinninn A.M.
Dam gerð íslandsmyndar sinnar,
sem hann lauk við ári síðar.
Reyndar hafði töluvert borið á
kvikmyndaleiðöngrum erlendra
aðila til fslands á áratugnum, eink-
um Þjóðverja. Aðeins eitt kvik-
myndahús bættist við í Reykjavík á
þessu tímabili, en það var Tjamar-
bíó. Bíósókn jókst gífurlega á her-
námsárunum og herinn kom sér
upp tveimur braggakvikmynda-
húsum í Reykjavík (síðar Trípólí-
bíó og Hafnarbíó). Eftir stríðið fóru
bjartsýnir ungir menn að leita sér
menntunar í kvikmyndagerð, en
fram að þessu höfðu íslendingar
verið sjálfmenntaðir í faginu, og
hélst sá háttur reyndar lengi vel.
Fjögur ný kvikmyndahús tóku nú
til starfa með stuttu millibili,
Trípólíbíó 1947, Austurbæjarbíó
1948, Hafnarbíó 1948 og Stjörnu-
bíó 1950.
Með mynd sinni um Lýðveldis-
hátíðina 1944 kom Óskar Gíslason
ljósmyndari fram á sjónarsviðið, en
hann átti eftir að verða atkvæða-
mesti kvikmyndaframleiðandinn
næsta áratuginn, og þeir Óskar
Gíslason og Loftur Guðmundsson
hófu brátt frameiðslu á leiknum 16
millimetra myndum. Loftur Guð-
mundsson reið á vaðið með kvik-
myndinni „Milli fjalls og fjöru“,
sem var fyrsta íslenska talmyndin í
litum og fullri sýningarlengd. Hún
var fyrst sýnd í Gamla bíó 13.
janúar 1949. Árið eftir fylgdi svo
kvikmynd Óskars Gíslasonar,
„Síðasti bærinn í dalnum". Með
Heklugosinu 1947 hóf Ósvaldur
Knudsen feril sinn sem einn at-
kvæðamesti heimildarkvikmynda-
framleiðandi á fslandi. Kvik-
myndafélagið Edda-film, sem
stofnað var fyrir atbeina Guðlaugs
Rósinkranz þjóðleikhússtjóra,
lagði hug á gerð leikinna 35 mm
kvikmynda, og beitti sér fyrir sam-
starfi við kvikmyndafélög á Norð-
urlöndum til þess að hrinda þessum
hugmyndum sínum í framkvæmd.
Edda-film beitti sér fyrir kvik-
myndun „Sölku Völku“ eftir
skáldsögu Halldórs Laxness árið
1954, og síðan „79 af stöðinni" árið
1962, og síðast „Rauðu skikkjunni"
1966.