Stúdentablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 10

10
STÚDENTABLAÐIÐ
Fyrir rúmu ári hittist í Amsterdam
hópur fólks sem starfar í hergagnaiðn-
aöinum í Bretlandi, Vestur-Þýskalandi
og á Ítalíu. Þetta voru fulltrúar 70.000
verkamanna sem vinna að hönnun og
framleiðslu Tornado herflugvélarinnar
sem getur gegnt hinum margvíslegustu
hlutverkum, þ.á m. því að bera kjarna-
odd og koma honum á áfangastaö. Þeir
ræddu framtið sína eftir aö framleiðslu
Tornado-vélarinnar lýkur. Bretarnir voru
hlynntir því að hafin yrði framleiðsla á
venjulegum herflugvélum sem notaðar
yrðu í varnarskyni. ítalarnir bentu á að
slík flugvél yröi notuð til afskipta af
löndum þriðja heimsins. En Þjóðverjarn-
ir sögðu aö þrátt fyrir það aö friöar-
hreyfingin ætti alla samúð þeirra væru
þeir þeirrar skoöunar aö verkalýösfé-
lögin ættu ekki að taka pólitíska af-
stöðu.
Allir voru þó á einu máli um það aö
verkamenn ættu að krefjast þess að
framleiðslu á hergögnum verði hætt og
þess í staó verði kraftar þeirra nýttir til
þess að framleiða félagslega nytsama
hluti. ítölunum var sérstaklega annt um
að fariö veriö að framleiða tækjabúnað
sem getur oröið fólki til bjargar þegar
slys eða náttúruhamfarir ber að
höndum.
Einn ítalanna sem sóttu ofannefnda
ráðstefnu, Elio Pagani, lýsir reynslu
sinni af vopnaiðnaðinum í eftirfarandi
grein sem hann nefnir: Höldum friðinn.
Ég hefi skrifað sögu mina fyrir son
minn, hann Daviö. Mér þætti vænt um aö
börn annarra vigbúnaðarverkamanna
gætu einnig notið hennar. Frásögn af
reynslu einstaklings getur reynst öörum
notadrjúg ef hún skýrir þær hlutlægu
kringumstæöur sem hún er sprottin úr; og
þaö er einmitt þaö sem ég ætla aö reyna
aö gera.
„Hvaö ætlaröu aö veröa þegar þú ert
orðinn stór?“ — „Flugmaöur". —
Hvaöa annars svars geturöu vænst frá
átta til tíu ára gömlum snáöa sem stendur
öllum stundum sem límdur meö nefiö upp
i loftið í nágrenni flugvallarins, rétt viö
miöbæ þorpsins sem hann býr i?
Auðvitað skipti ég oft um skoðun, eins
og öll önnur börn, en þrettán ára gamall
lagöi ég út á brautina sem lá aö þvi marki
aö átján ára (en þaö ár vonaöist ég til aö
komast inn i flugskóla hersins) skyldi ég
veröa í fullkomnu líkamlegu formi og hafa
öðlast fullnægjandi bóklegan undirbún-
ing, tilbúinn aö „fara í loftið."
Ég klippti myndir af flugvélum út úr
tímaritum, safnaöi greinum um geiminn
og stundaöi jafnframt menntaskólanámi
og síðarfallhlifastökk. Ég ákvað einnig aö
læra tæknilega loftsiglingafræði, sem
haföi í för meö sér fjögurra klukkustunda
feröalög til og frá skóla daglega. Ég eyddi
nær öllum fritima mínum í skólafriunum í
aö hjálpa til í Flugklúbbnum.
Þetta var meinlæta líf en ég var aö búa
mig undir aö taka þátt í „draumi lkarusar“
eins og öll flugtimaritin min oröuöu þaö.
Hin sérhæföu timarit sem ég las uröu til
þess aö ég fór aö sjá sjálfan mig og fram-
tíö mína í nýju Ijósi og fjarlægjast menn-
ingarheim verkalýösstéttarinnar sem
fjölskylda min tilheyrði.
Herflugvélar vöktu einkum og sér í lagi
áhuga minn vegna öflugs forms og þess
hversu þéttar og sterkar vélar þær eru.
Þær virtust færar um hiö ómögulega — aö
sigrast á þyngdarlögmálinu. Lendingin á
tunglinu var mér langtum mikilvægari en
hrísgrjónadiskur handa börnunum i
Biafra. Kaþólsk menntun min haföi heldur
ekki búiö mig undir aö valiö gæti hugsan-
lega staöiö um þessa kosti.
Á stúdentafundum var ég réttilega álit-
inn hægfara miöjumaöur vegna þess að
ég var ákveðinn í aö einbeita mér aö
„tæknilegum* 1' þáttum námsefnisins og
horfa algjörlega framhjá því samhengi
sögulegra afla sem haföi gert þá aö þvi
sem þeirvoru.
Loks komst ég aö þeirri niöurstööu aö
þrettán ár í einkennisbúningi væri of hátt
verö fyrir þaö aö veröa góður flugmaður
og ef til vill nægöi mér aö veröa góöur
tæknimaöur sem styddi viö bakiö á
reynsluflugmönnum einhverrar hinna
mörgu flugvélaverksmiöja í héraðinu.
Ég hoppaði hæö mina af fögnuöi þegar
mér barst til eyrna aö umsókn min til
flugvélaverksmiöjunnar Aermacchi haföi
hlotið jákvæöar undirtektir einungis
tveimur mánuðum eftir að ég lauk prófi.
Þegar ég haföi lokiö tæknilegum prófum
spuröu þeir mig hvort ég kysi fremur aö
vinna í þeirri deild sem kemur vopnum fyr-
ir í flugvélunum eöa í flugprófunardeild-
inni. Ég kaus þá siöarnefndu, kannski
vegna þess aö ég taldi aö þar væri fengist
viö verkefni sem ég væri betur undirbúinn
til aö takast á viö eöa kannski vegna þess
aö svo virtist sem stjórn þeirrar deildar
væri líklegri til aö styöja ósk mína um aö
haldanáminuáfram.
Mér féll vel vistin á hinum nýja vinnu-
staö. Ég tók þátt í umræöum, fylgdist meö
starfi vinnufélaga og yfirmanna og hugs-
aöi um frægöina sem sumir þeirra nutu.
Þaö var ekki fyrr en aö einu og hálfu ári
liðnu aö ég tók eftir þvi aö verkalýðsfélag
var starfandi á staðnum, en þá var ég einn
góöan veöurdag beöinn um að vera trún-
aðarmaðuráttatíu tæknimanna sem unnu
í sömu byggingu og ég. Ég var því aöeins
beöinn um þetta aö enginn annar æskti
þessa aö leysa siöasta trúnaöarmann af
hólmi. Og ég var kosinn þótt ungur og
óreyndurværi.
Ég fór aö sækja verksmiðjufundir þar
sem ég reyndi aö grafast fyrir um ástæöu
þess aö hvítflibba-starfsfólkinu hætti til
aö líta niður á verkamennina. I raun og
veru hætti mér einnig til aö lita svo á aö
þekking og skilningur væru einkaeign
okkar tæknimenntaöa starfsfólksins þó
mér þættu kröfur okkar um launamismun
heldurháar.
Annaö sem angraöi mig dálitið var
skilningsskortur okkar á þeim vandamál-
um sem verkamennirnir töluöu um og þær
hugsunarlausu lausnir sem viö lögöum til.
Vegna þessa ákvaö ég aö flytja mig úr
eölisfræöideildinni yfir i stjórnmála- og
félagsfræöideildina.
Á meöan þessu fór fram vann ég meö
manni sem var eldri og reyndari i starfinu
en ég og sem, auk þess aö kunna sitt fag,
vissi allt sem hægt var aö vita um fram-
leiöslu flugvéla og þau viðskipti sem
henni tengjast. Hann fylgdist vel meö öllu
sem geröist á þessu sviöi og skrifaði oft
sérfræöilegum timaritum í þvi skyni aö
leiörétta rangar upplýsingar þeirra. Þessi
maöur skýröi mér frá því aö fyrirtæki
„okkar“ seldi flugvélar út um allan heim
og hann hóf aö leggja grundvöllin aö pólit-
ísku framtiðarstarfi mínu.
Um þetta leyti fólst hluti vinnu minnar i
þvi aö tölvusetja tæknilegar upplýsingar
um hæfni flugvéla. Þær upplýsingar voru
siöan bornar saman viö upplýsingar um
hæfni annarra flugvéla viö svipaðar aö-
stæöur.
Þetta var ekki uppáhalds starfiö mitt.
Ég öfundaði þá sem geröu samanburð i
tölvum á loftbardögum milli „okkar“ véla
og annarra. Mér var þó ekki alveg Ijós til-
gangurinn meö þeim útreikningum vegna
þess aö okkar vél var í rauninni bara æf-
ingavél og ekki hönnuö meö yfirburði
striösvélar í huga. „Þaö er bara til aö hún
seljist betur," hugsaöi ég meö sjálfum
mér.
Mér brá þó i brún þegar þeir báöu mig
um aö gera þess konar útreikninga á
grundvelli upplýsinga sem fólu í sér kort
af tilteknu landsvæöi. Verkefniö var aö
komast aö mögulegum hámarks árangri
vélar meö ýmiss konar hernaöarlegan
farm innanborös (frá litlum byssum til
napalms) í mismunandi leiööngrum (frá
Ijósmyndunar- og könnunarferðum til
sprengjuárása).
En jafnvel án kortanna heföi ég þegar
séö aö þeir voru aö tala um Brasilíu og
Suöur-Afriku, tvö lönd sem fyrirtæki okk-
ar haföi (og hefur enn) sterk tengsl viö,
bæöi hvaö varðar sölu og framleiðslu.
Mér varö órótt innanbrjósts viö þessa
vinnu viö kort af borg sem átti aö leggja í
eyði eöa héraö sem átti aö varpa sprengj-
umá.
Nokkrum mánuðum siöar var grunur
minn staöfestur. Þá var gerö loftárás á
vopnlausa borgara í Soweto sem voru aö
mótmæla aöskilnaðarstefnunni. Ég geri
ekki ráö fyrir aö bein tengsl geti veriö á
milli útreikninga minna og þessa atburðar
en samt sem áöur fannst mér ég vera
beinlínis viðriöinn máliö.
Útreikningum okkar — sem voru gerðir
af fyllstu nákvæmni og höföu veriö próf-
aðir til aö koma í veg fyrir hugsanlegar
skekkjur — haföi veriö hrint í framkvæmd
á afdrifarikan hátt. Fólk var myrt svo tug-
um skipti.
Vinna min var sjálfsagt ekki i beinum
tengslum viö það sem gerðist. Ég áleit
altjent aö þaö gæti ekki veriö aö ég bæri
ábyrgö á þessum óhæfuverkum. Fram-
kvæmdastjórarnir og stjórnmálamennirnir
sem vissu hvaö var aö gerast og höföu
tekið ákvaröanirnar voru ábyrgir. Og þeg-
ar allt kom til alls voru þaö ekki einu sinni
þeir: þaö voru Suöur-Afríska lögreglan og
herinn sem höföu ákveðið aö nota
MB326 til þess aö viðhalda kúguninni.
Áriö 1976 fór allur timi minn i baráttu
verkalýösfélagsins fyrir bættum vinnuað-
stæöum. (Meöal annars kröföumst viö
upplýsinga um og þátttöku í stjórnun
fjárfestinga). Um þaö leyti sem bera átti
samninginn upp i verkalýðsfélaginu var
ég, ásamt öörum verkalýðsleiðtogum,
boöaöur á fund meö útlægum fulltrúa
SACTU, verkalýðsfélags svartra Suöur-
Afrikana. Það var ákveðiö aö ég skyldi
opinbera spurninguna um framleiöslu
okkará vigvélum.
John Gaetsewe, sem var í útlegð í
London, skýröi okkur frá þeim ómannúö-
legu aðstæðum sem svertingjum eru
búnar i heimalandi hans. Hann greindi frá
þýöingu aðskilnaöarstefnunnar og minnti
á blóðbaðið i Soweto. Hann sagöi aö viö
yrðum aö spilla framleiöslunni á þessum
vélvæddu fuglum sem ungaö væri út í
Aermacchi og benti á mikilvægi alþjóð-
legrar samstööu verkalýösfélaga og al-
þjóölegrar samstööu kúgaöra þjóöa. Viö
stömuðum þvi út úr okkur aö baráttuhefö
okkar leyföi ekki skemmdarverk en viö
hefðum þó íhugaö hvernig viö gætum
hindrað framleiöslu og sölu þessara
flugvéla.
Hugarró minni var raskaö. Næstu daga
á eftir varö mér likamlega óglatt i hvert
sinn sem ég fór inn i verksmiðjuna. Ég
reyndi aö skilja betur samhengi hlutanna
og gamli vinnufélaginn minn leyföi engar
efasemdir.
Frá árinu 1966 haföi Aermacchi veriö i
tengslum viö Atlas i Suöur-Afríku — 30
MB326 M-lmpala MK1 flugvélar höföu
verið seldar þangaö og tugir annarra verið
framleiddar þar meö leyfi Aermacchi, 14
MB326 KC MK2 voru afhentar árin 1973
og 1974. Fyrirtæki okkar haföi séö fyrir
tæknilegri aöstoö viö framleiðslu flugvéla,
þeirra á meöal AÆ 60—C4M og AM3 CM
flugvélanna.
Ég spuröi sjálfan mig hvaö væri til ráöa.
Ég hugleiddi aö segja upp. Hulunni var
svo endanlega svipt af þessum blekking-
arvef þegar ég uppgötvaði skömmu siöar
aö þessi viðskipti höföu átt ser staö þrátt
fyrir bann Sameinuöu þjóöanna viö sölu
vopna til Suður-Afriku (frá 1. september
1963) og aö italska rikisstjórnin haföi lýst
því yfir að hún vissi ekkert um þauð.
Ég var miður min af örvæntingu og ótta
en ég varö aö gera eitthvað i málunum. Ég
hugsaði meö mér aö fyrst fjöldi manna
væri viðriðinn slika vinnu, rétt eins og ég,
gætu þeir lika gert sér Ijósa raunverulega
þýöingu vinnu sinnar og viö gætum i sam-
einingu fundiö leiö til þess aö bregöast
viö aöstæöum okkar. Mér var Ijóst aö mér
haföi tekist aö komast frá minni eigin
reynslu og aö miklu viötækari sannleika:
fyrst mér auðnaðist þaö gætu aörir það
líka. Og ég geröi mér ennfremur Ijóst aö ef
ég hætti myndi bara einhver annar taka
viö starfi minu. Ekkert myndi breytast —
ég yröi frekar aö reyna aö miöla öörum af
reynslu minni.
Einmitt þennan desembermánuö stóöu
verkaliösfélögin fyrir þvi aö haldinn var
fyrsti landsfundur fulltrúa þeirra er vinna
við vopnaframleiðslu. Ég fagnaöi ákaft til-
lögu þess efnis aö við skyldum skipu-
leggja sameiginlega fundi verkamanna i
vopnaverksmiójunum og fulltrúa frelsis-
hreyfinga þriöja heimsins meö þaö fyrir
augum aö varpa Ijósi á hringrás vopna-
iönaðarins (framleiöslu, dreifingu og
neyslu). Þannig stæöu framleiöendurnir
og möguleg fórnarlömb augliti til auglitis
og viö neyddumst til aö horfast i augu viö
mótsagnir þeirrar alþjóöahyggju sem viö
heföum á oröi og raunverulegrar fram-
kvæmdaralþjóðlegra viöskipta.
Sama ár var haldin fyrsta ráðstefnan
um framleiöslu flugvéla (sem ég tók þátt í
frá byrjun). Þar með var reynt aö hrinda
þeim ávinningi okkar i framkvæmd sem
hljóöaöi upp á þátttöku okkar i „stjórnun"
fjárfestinga.
Samt sem áöur samþykkti verkalýös-
félagiö, sem beitt var iönaöarlegri fjárkúg-
un og þrýstingi valdamikilla aöila i þing-
inu, framleiöslu MRCA Tornado flugvélar-
innar sem getur gegnt hinum margvísleg-
ustu hlutverkum: Aermacchi átti aö smiöa
einhverja hluta vængjanna.
Ég geröi mér ekki grein fyrir hvaöa
samband gæti verið á milli mögulegs
harmleiks pólsku þjóðarinnar og fram-
gangi nýrrar og háþróaðrar tækni, svo aö
ég greiddi ekki atkvæöi. En ég ákvaö aö
þaðan i frá sky'di ég fylgjast vel meö til aö
blekkingarhulan geti í framtiðinni veikt
verkalýöshreyfinguna.
Þó aö mikill hluti vinnu minnar fari i aöra
þætti verkalýösbaráttunnar var ég allt í
einu farinn áö taka þátt i alþjóölegum
fundum og i friöarhreyfingunni. Eg vann
aö þvi aö hverjum degi að reyna aö finna
lausn á vigbúnaöarframleiðslunni. Þvi
meir sem ég hef rannsakaö þetta þvi
sannfæröari hef ég orðið um þaö aö vig-
búnaðarframleiðslan á drýgstan þátt i þvi
aö viðhalda drottnunarvaldi eins hóps
fólks yfiröðrum.
Þetta nýja starf mitt hefur aö sjálfsögöu
neytt mig til þess aö skera niður þann
tima sem ég get helgaö syni minum — ég
hef þvi skrifaö þessa sögu handa honum,
i von um fyrirgefningu.
Sonja B. Jónsdóttir snaraöi.