Fálkinn - 02.05.1936, Blaðsíða 14

14
FÁLKINN
Grjetar Fells:
Fulltrúarnir tveir.
Erindi flutt á Rangæingamóti, 13. febr. 1936.
Háttvirla samkoma!
Ein er sú bók, sem jeg tel eugum
Hangœing vansalaust að hafa ekk:
lesið og kynt sér rækilega. Jeg býst
við, að þjer getið undireins giskað
á, bver sú bók muni vera. Það er
Njála. Er það ekki fyrst og fremst
vegna þess, að höfuðpersónur sög-
unnar eru Rangæingar og margir
helstu og örlagaþrungnustu atburð-
irnir, er sagan segir frá, gerast í
Hangárþingi, iieldur og vegna þess,
að mennirnir, sem sagt er frá, eru
merkilegir menn og það svo, að af
ber. Varpa sumir þeirra ennþá ljóma
yfir hið fagra hjerað, og eru að
mörgu Ieyli sígitdar fyrirmyndir. Jeg
•etlíf í þelta sinn aðeins að taka
tvær höfuðpersónurnar ofurlítið til
athugunar, vegna þess, að þær mynda
til samans eina fagra lieild, að sínu
leyti einsog likami og sál mynda
eina heild eða hverjar aðrar sam-
stæður, sem bæta hvor aðra upp og
mega belst ekki livor án annarar
vera. Jeg á hjer við þá Gunnar Há-
mundarson, bónda á Hlíðarenda, og
Njál Þorgeirsson, bónda á Bergþórs-
hvoli. Þessir tveir menn eru full-
trúar tvenskonar verðmæta, sem
enga þjóð má vanta, ef vel á að fara,
og sem æskilegast er lika, að hver
einstaklingur sameini í fari sinu í
sem jöfnustum hlutföllum, þótt það
sje tiltölulega fremur sjaldgæft. Á
jeg lijer við líkamlegt atgerfi og
andlegt atgerfi. Gunnaf bóndi á
Hlíðarenda er fulltrúi hins líkam-
lega atgerfis og ytri glæsimensku,
íþróttamaðurinn, kappinn, ofurliug-
inn, en um leið prúðmennið og hinn
góði drengur. Njáll á Bergþórshvoli
er fulltrúi hins andlega atgerfis,
spekinguri n n, dj úphyggjumaðurin n,
draumamaðurinn, sem á heima i
tveimur heimum, en á þó ef til vill
fremur lieima í hinum ósýnilega
heimi. Eitt af því, sem gefur forn-
bókmentum vor íslendinga ekki hvað
síst gildi, er það, hve auðugar þær
eru að undurfögrum mannlýsingum.
En þó held jeg að lýsing Njálu á
Gunnari og Njáli sje með þeim allra
fegurstu, enda þótt sagt sje frá
tveim ólíkum mönnum, mönnum, sem
tvímælalaust geta talist einskonar
fulltrúar tveggja manntegunda. Um
Gunnar segir Njála meðal annars: ..
.. „Hann var mikill maður vexti og
slerkur og allra manna best vígur.
Hann hjó báðum liöndum og skaut,
ef hann vildi; og hann vá svo skjótt
með sverði, að þrjú þóttu á lofti að
sjá. Hann skaut manna best af boga
og hæfði alt það, er hann skaut til.
Hann hljóp meira en hæð sína með
öllum lierklæðum og eigi skemmra
aftur en fram fyrir sig. Hann var
syndur sem selur. Og eigi var sá
leikur, að nokkur þyrfti við hann
að keppa, og hefir svo verið sagt,
að engi væri hans jafningi. Hann
var vænn að yfirliti og ljóslitaður,
rjett nefið og hafið upp að framan
vert, bláeygur og snareygur og rjóður
í kinnum, hárið mikið og gult og
fór vel. Manna var hann kurteisast-
ur, harðger í öllu, ráðhollur og góð-
gjarn, mildur og stiltur vel, vin-
fastur og vinávandur ....“.
Njáli er aftur lýst á þessa leið:
„.... Hann var lögmaður svo mik-
ill, að engi var lians jafningi, vitur
og forspár, heilráður og góðgjarn —
og varð alt að ráði það er hann rjeð
mönnum — hógvær og drenglyndur,
langsýnn og langminnugur. Hann
leysti hvers manns vadræði, er á
hans fund kom ....“.
Eftir þessum lýsingum að dæma
er engu líkara en að flestum líkam-
legum og andlegum yfirburðum hafi
verið einsog þjappað saman í þess-
um tveimur mönnum. Það er einsog
Hangárþing hafi verið útvalið til
þess að ala tvo mestu snillinga, hvorn
á sinu sviði, sem fornbókmentir vor-
ar segja frá. Þeir eru einsog tveir
voldugir vitar, sem varpa birlu sinni
yfir alt Hangárþing, og svo vel vald-
ir og fullkomnir eru þessir vitar,
að þeim, sem nýtur Ijóss þeirra, og
leyfir því að leiðbeina sjer, er vel
borgið bæði í líkamlegum og and-
legum efnum, og svo vel samvaldir
eru þeir, að hvorugur má í rauninni
án annars vera, og úr þeim báðum
til samans verður einn stór viti, á-
gætur og ægifagur. Jeg segi fyrir
mig, að mjer þykir vænt um að vera
Rangæingur, en fyrst og fremst vegna
Njáls og Gunnars. Þvi enda þótt
ákveðnir staðir séu oss öllum kærari
en aðrir, vegna þeirra sjálfra, þá er
það nú samt svo, að það eru fyrst
og fremst mennirnir, sem gefa á-
kveðnum stöðum gildi. Náttúrufegurð
er góð, en mennirnir eru hluti nátt-
úrunnar og einskonar afkvæmi henn-
ar, og þeir eru „kóróna sköpunar-
verksins", eins og komist er að orði
í fornum fræðum. Mennirnir eru
einskonar armar jarðarinnar, og
suma af þessum örmum rjettir hún
til liimins og seilist með þeim til
sólar og stjarna, en með öðrum rót-
ar hún ef til vill aðeins upp sínu
eigin dufti. Hin íslenska mold hefir
teygt arma sína einna liæsl í Rang-
árþingi, og svo göfguð var lnin orð-
in í Njáli Þorgeirssyni, að Hjalti
Skeggjason komst svo að orði, er
liann kom að Bergþórshvoli skömmu
eftir brennuna til þess að veita liin-
um dánu nábjargir: .... Likami
Bergþóru þykir mjer að likindum og
þó vel. En líkami Njáls og ásjóna
sýnist mjer svo bjartur, að jeg hefi
einskis dauðs manns líkama sjeð
jafnbjartan“. — Það er að vísu svo,
að Njála hefir auðsjáanlega mikið
dálæti á Njáli, og enda Gunnari lika,
en ekki verður sjeð, að það dálæti
sje að neinu leyti óverðskuldað. Og
einsog altaf þegar um verulega mikla
menn er að ræða, á það sjerstaklega
við um Njál, að sagan lætur oss
renna grun í, að liann liafi verið
meiri maður en hægt er að ráða af
frásögninni sjálfri í fljótu bragði.
Allir miklir menn erú í meðvitunil
fjöldans mikið stærri lieldur en öll
afrek þeirra samanlögð gefa tilefni
til að ætla. Það er engu líkara en
inenn óri fyrir þvi, að mikilmennin
hafi átt í fórum sínum einhvern and-
legan varasjóð sem þeir hafi þó
aldrei þurft að taka til eða a. m. k.
aldrei opinberað. Jeg held, að eitt
af þvi merkilegasta, sem Njáll hafi
átt i þessum varasjóði sínum, liafi
verið andi hins unga kristindóms,
sem nokkru fyrir dauða hans var
lögtekinn á Islandi. Það er mjög
'erfitt að komast undan þvi að álykta
svo, að Njáll hafi beinlínis viljað
deyja ásamt konu sinni og sonum.
Dauði lians og þeirra var fórnar-
dauði. Njáll lagði sjálfan sig og syni
sina sem fórn á altari hins nýja
guðs, og með þvi var hann að greiða
gamlar skuldir og afstýra því, að
stofnað væri til annara nýrra. Jeg
ge't ekki rökstutt þetta nánar, í þetta
sinn, en vil aðeins vekja athygli á
þvi, að ef til vill er Njáll Þorgeirs-
son bóndi á Bergþórslivoli fyrsti
maðurinn á íslandi, sem kaus sjer
Garðyrkja og áburður
Það hefir oft verið
bent á það í blöðurn
og tímaritum live nauð
synlegt sje að efla
garðræktina i land-
inu. í smáritinu „Garð
rækt og áburðúr" eft-
ir Árna G. Eylands,
sem út kom í fyrra
er á það bent, að ár-
ið 1932 hafi verið
fluttar inn kartöflur
fyrir nál. 360 þúsund
krónur og gulrætur,
rófur og kál fyrir um
35.000 krónur. En jafn
framt þessu ber að
líta á, að notkun
garðávaxtar mundi
aukast að miklum mun
ef innlend framleiðsla
væri nægileg. Lækn-
arnir eru sífelt að ráð-
leggja fólkinu að borða
meira grænmeti en
gert er, og sumar
mestu menningarþjóð-
ir heims, t. d. Þjóðverj
ar, eta margfalt meira
af kartöflum en við.
Það lilýtur því að vera fyrsta tak-
mark allra hugsandi manna, að auka
sem mest þann gróður íslenSkrar
moldar, sem hægt fer að nota til
manneldis. En fram að þessu hefir
vankunnátta verði slæmur Þrándur
i Götu fyrir þessum vexti. Kartöflu-
ræktin hefir alls ekki gefið þann
arð sem lnin gæti gefið, bæði fyrir
ljelegt val á útsæði og þó einkum
fyrir ranga hirðing og ónógan áburð.
Og ýmsir sem hafa byrjað ræktun á
kálmeti, hafa gefist upp á því eftir
fyrstu tilraunina, er hún mishepn-
aðist — í flestum tilfellum fyrir
þelckingarskort.
Það er nú viðurkent af öllum, að
áburðurinn sje undirstaða allrar
garðræktar. Og ekki áburður lield-
ur rjettur áburður. Húsdýraáburð-
urinn er vitanlega góður og nauð-
synlegur, ekki sist til þess að „fita“
jarðveginn sjálfan. En næringarefn-
in handa jurtunum má einnig á auð-
veldan hátt fá með því að nota til-
búinn áburð og er þar um ýmsar
tegundir að ræða, eftir þvi hvers
kyns ræktunin er.
Við garðrækt er Nitroplioska lang
hentugasti áblirðurinn sem völ er á.
Inniheldur liann köfnunarefni, fos-
fórsýru og kalí, og auk þess kalk.
Sú tegund Nitrophoska sem hentug-
ust þykir i kartöflugarða inniheldur
áðurtalin þrjú næringarefni í hli
föllunum: 15:15:18.
Húsdýraáburð er best að bera i
garða áður en þeir eru stungnir upp,
því að áburðurinn þarf að blandast
nioldinni sem best. En tilbúinn á-
burð á að bera á um leið og sáð er
eða sett niður i garðana og þó ekki
allan áburðinn í einu lieldur geyma
nokkuð þangað lil byrjað er að
spretta og bera þá á — en gæta þess
að láta áburðinn ekki koma á plönt-
urnar sjálfar heldur milli raðanna.
Ef áburðurinn hefir slæðst á plönt-
urnar er ráðlegt að vökva garðinn
á eftir, svo að áburðurinn skolist
af plöntunum ofan í jörðina.
Mjög er það misnnmandi hve ýms-
ar tegundir garðávaxta þurfa mikinn
áburð og eins fer áburðarþörfin eft-
ir því, hve miklu garðinum er ætlað
að kasta af sjer. En gera má ráð
fyrir, að 100 fermetra reitur, sem
gefur af sjer 250 kg. af kartöflum
ilauða fremur en líf, vegna kristi-
legrar trúarsannfæringar. Og ekki
verður Ijóminn, sem af honum staf-
ar, í mínum augum minni fyrir það.
Jeg sagði áðan, að mennirnir væru
liluti náttúrunnar og einskonar af-
kvæmi hennar. Þeir eru vissulega
samvaxnir náttúrunni og háðir á-
hrifum hennar, og það svo mjög,
að sumir halda þvi fram, að svipur
og yfirbragð fólks sje í nákvæmu
samræmi við svip og yfirbragð
þeirrar náttúru og þess umhverfis,
er það elst upp við. Flestir næm-
ir menn, sem koma austur i Rang-
árvallasýslu munu fljótt verða þess
varir, live náttúran þar er þrung-
in miklum töfrum. Hún er full af
kyngi. Jþklarnir með liinn eilifa
snjó eru sem ímynd hreinleikans,
og tignin, sem í tindunum býr,
mótar sálarlif og framkomu fólks-
ins, sem elur aldur sinn upp við
fjöllin. Dimm og drungaleg hraun
vekja geig og grunsemdir um liuliðs-
verur, er til alls sjeu búnar, — for-
ynjur og nornir.
Yndisleg heiðalönd með hjalandi
læki og lindir láta oss dreyma um
dísir og álfa. Og yfir öllu þessu
hvílir hin undursamlega öræfaþögn,
— þögn, sem er svo djúp, að vér
heyrum vor eigin hjörtu slá og radd-
ir náttúrunnar tala. Hvernig er ann-
að unt, en að slikt umhverfi seiði
frain alt hið besta, sem til er í sál-
um þeirra inanna, er njóta þess
umhverfis? Vjer skiljum, að í þessu
umhverfi hlutu Gunnar og Njáll að
fæðast og alast upp. Kyngi þagnar-
innar, liugboð það, sem hraunin
vekja og tignin i tindunum líkam-
aðist og safnaðist saman í Njáli.
Hinn heilbrigði og kjarnmikli gróð-
ur heiðalandanna og hinn ljetti nið-
ur lækjanna tók á sig mynd Gunn-
ars. Og þessir tveir mildu yfirburða-
menn fela því i sjer alt hið besta,
sem hjeraðið á, og eru sjáífkjörnir
fulltrúar þess á ölhim þingum þar
sem stefnt er saman andlegu og
líkamlegu atgerfi. Og jeg get einskis
betra óskað Rangárþingi og Rang-
æingum á þessu fyrsta Rangæinga-
móti liins nýstofnaða Rangæingafje-
lags en að spor þeirra Gunnars og
Njáls verði aldrei grasi gróinn, — þ.
e. a. segja, að dæmi þeirra lifi sem
Jengst í hugum og lijörtum allra
Rangæinga og megi verða þeim sí-
feld hvöt til drengskapar, mannvits
og dáða.
Lifi Rangárþing!