Fálkinn - 30.08.1940, Blaðsíða 11

FÁLKINN
11
Theodór Árnason:
Nerkir tónlistarmenn lifs 09 liðnir.
Jean Baptiste Lnlli.
1633—1687.
Þa'ð eru ekki einsdæmi i sögu tón-
listarinnar, að tónsnillingar hafi ver-
ið fje- og metorðagjarnir, og þetta
kemur fyrir enn í dag. En líklega er
Lulli þó alveg einstakur í þessu efni,
einkum vegna þess, að hann virðist
tiafa verið ófyrirleitnari en aðrir og
óvandari að meðölum til þess að
koma ár sinni fyrir borð, og það
jafnvel svo, að auðfundið er á
sagnariturum, að þeim þykir hálf-
gerð skömin að því, að nel'na hann
með hinum miklu tónsnillingum. En
með þeim á hann þó sæti, og það
jafnvel á bekk með iiinum allra
fjölhæfustu. Og brautryðjandi var
lianii að því leyti, að hann var fyrsta
söngleilcjaskáldið í Frakktandi, sem
nokkuð kvað að.
Jean Baptiste Lulli var kominn af
bláfátækri aðalsætt ítalskri, og fædd-
ur í Florence 1633. Sagt er, að á
bernskuárunum hafi hann verið bald-
inn og hrekkjóttur, en lmð þótti
furðu sæta, að hann skaust ofl inn
í kirkjur, sal þá prúður á meðan
sungið var, en ilt hafði liann átt
með það að vera aðgerðarlaus und-
ir bænalestrinum.
Hann fór snemma að glima við
fiðlu og gítar upp á eigin spítur.
En gamall munkur einn, sem veitt
hafði dreng þessum athygli og mun
hafa þósl sjá, hvað í honum bjó,
varð til þess, að veita honum und-
irstöðu-tilsögn á þessi hljóðfæri.
Það, sem úrslitum rjeði um það,
hvernig æfiferill þessa bráðgáfaða,
en pörótta snáða mótaðist, var ]>að,
að þrettán ára gamall flæktist hann
til Parísar og komst í vist scm vika-
drengur í eldhúsi Mademóiselle de
Montpensier — ,,Le Grande Made-
moiselle“ var hún annars jafnan
kölluð, — systur Lúðvígs konungs
fjórtánda.
Fristundum sinum varði Lulli til
þess að læra lögin, sem þá voru
helst „í gangi“, og æfa sig á þeim á
fiðluiia. En þegar eftir því var tek-
ið, að þessi vikadrengur í eldhús-
inn var talsvert slyngur fiðlari, var
hann hækkaður i tigninni og látinn
taka sæli í hljómsveit ungfrúarinn-
ar. Þetta lileypti honum kapp í kinn.
Hann tók nú að æfa sig af slíku
kappi á fiðluna, að ekki leið á löngu
þangað til hann bar af öllum hin-
urn fiðlurunum í hljómsveitinni. En
ekki 'gat hann lengi á sjer setið.
Skopkvæði hafði verið ort um hús-
móður hans og Lúlli gerði við það
smellið lag, s'em brátt varð á hvers
manns vörum í París. Og auðvitað
komst M. de. Montpensier að ]iessu
og rak hann úr vistinni.
En nú var Lulli orðinn það kunn-
ur fyrir tónlistarhæfileiká sína, að
honum var hjálpað til frckari tón-
listarmentunar og Lúðvíg fjórtándi
rjeði hann í hina frægu hljómsveit
sína, sem skipuð var 24 fiðlurum
(Les 24 violons du roy). Varð hann
brátt stjórnandi þessarar hljómsveit-
ar, en síðar Ijel konungur koma up]>
annari hljómsveit með 16 fiðlurum
(les 16 petit violons), beinlínis
handa Lulli. Bygði Lulli Jiessa sveit
upp frá grunni, og var annálað.
hversu frábærilega hefði verið vand-
aður samleikur þessára fiðlara und-
ir stjórn Lullis.
Lulli var engu síður hygginn en
hann var metorðagjarn. Og hann sá
það, að enn varð hann að íæra mik-
ið, til þess að lionum notuðust hæfi-
leikarnir út í æsar. Keypti hann sjer
nú tilsögn á „Harpiscord“ og í liinni
æðri hljómfræði og komposition,
hjá organistanum Metru, Gigault og
Roherdel. En jafnframt ljet hann
ekkert tækifæri ónotað til þess að
koma sjer í mjúkinn hjá tignum
mönnum. Hann var einkar laginn á
þelta, og naut af því margskonar
hagnaðar síðar.
Hann var nú brátt kjörinn til þess
að seinja „ballett“-dansana fyrir ým-
isleg hátíðaliöld" við hirðina, — og
dansaði þá sjálfur, jafnframt þvi að
vera hljómsveitarstjóri. Sagt er, að
Lúðvíg konungur hafi jafnvel sjálf-
ur tekið þátt í þessum ballett-döns-
um. Ennfremur sanidi Lulli dansa,
sem feldir voru inn i gamanleiki
Moliéres og dansaði þá sjálfur með
mestu prýði, að því er sögur herma.
Vegur Lullis við hirðina fór si-
vaxandi, en tekjurnar munu ekki
liafa verið að sama skapi miklar,
eða svo að hann þættist geta við
tinað. Og nú fer liann að beita hygg-
indum sínum og stægð sjer til fram-
dráttar, svo að um munar. Verður
hjer aðeins skýrt frá því atriði, sem
liklega hefir skift lianij sjálfan mestu
máli, og' er í sjálfu sjer merkilegt
atriði í sögu frakknesku óperunnar.
Maður nokkur, Cambert að nafni,
haf.ði um liessar mundir einkaleyfi
„til þess að sýiiíi opinbera söngleiki
á frakkneskri tungu“ (Akademie
royale de musique). Með undirróðri
og ýmislegum klækjum tókst Lulli
að koma Cambert ]iessum í ónáð, svo
að einkaleyfið var tekið af honum,
— enda mun frammistaða hans hafa
vcrið næsta ljcleg, ■— og veitt Lulli,
árið 1672.
Þegar til kom reyndist þetta ekki
aðeins mikill hagur fyrir Lulli per-
sónulega, heldur má segja, að með
þessu væri lagður grundvöllurinn
að hinni frakknesku óperu, og hefir
Lulli siðan verið talinn hinn raun-
verulegi upphafsmaður hennar og
l'yrsti brautryðjandi.
Nú fengu fyrst notið sín til fulln-
ustu hinir frábæru tónleikahæfileik-
ar hans, og um leið skipulagningar
og ráðsmenskuhæfileikarnir. Sá hjet
Qmnanlt, sem textana samdi fyrir
Lulli og reyndist lionum ómetanleg-
ur samvcrkamaður. En sjálfur var
Lulli alt í senn: framkvæmdastjór-
inn, tónskáldið, leikstjórinn og
hljómsveitarstjórinn, og fórst alt vet
úr hendi.
Söngleikir Lullis eru í formi hinna
fyrstu florentinsku „inúsik-sorgar-
leikja,“ og voru upphaflega elcki
nefndir „óperur“ lieldur „dramatisk-
ir músik-leikir.“
Næstu 14 árin samdi Lulli hvorki
meira nje minna en um 20 slikra
tónverka, og er alveg furðulegt, hve
fjölbreytileg viðfangsefni hann valdi
sjer. En það er eins og að hann væri
„alstaðar jafnvel heima“ og að öll
viðfangsefni ljeku í höndum hans
og huga.
„Þegar liann hafði fengið umráð
yfir leikhúsinu, sýndi hann það tví-
inælalaust, að honum bar sess með-
al hinna merkustu og fjölhæfustu
tónlistarmanna, ]ió að hann verð-
skuldaði annars hvorki samúð nje
virðingu sem maður,“ segir einn
sagnritarinn um Lull.i.
Auk þessara söngleikja (sem lil-
gangslaust er að telja hjer upp, þar
sem nú eru þeir ekki viðfangsefni
annara en tónlistarsagnfræðinga),
sanicli Lulli fjölda annara tónsmiða,
svo sein 20 balletta, danslög og ým-
iskonar leiksviðstónsmíðar, sein feld-
ar voru inn i sjónleiki ýmsra höf-
unda, t. d. Moliéres, fiðlutónsmiðar,
og jafnvel nokkuð af andlcgum tón-
smíðum.
GARÐYRKJUKJÓLL.
Þessi kjóll er heppilegur til að
vera í við garðyrkjustörf. Hann er
úr rauðu organdy hvítrósóttu með
hvítu hálsmáli. Vasarnir eru stórir og
rúmgóðir.
PRJÓNUÐ SPORTTREYJA
kaffibrún með grænum og gulum
þverröndum og því prýðilega lit-
skrúðug.
í sögulegri þróun tónlistarinnar
er hann talinn frumherji, og braut-
ryðjandi þeirra Glucks og Wagners.
Hann var giftur dóttur söngvarans
Lamberts, Madeleine að nafni, og
eignuðust þau þrjá syni og þrjár
dætur. Er sagt að þau lijón liafi átt
vel skap saman, einkum þegar lil
fjármála kom og var Lulli orðinn
stórefnaður þegar liann ljest. Sagt
SUMARFÖT.
Skálmarnar á þessum buxuin eru
miklu þægilegri en viðu skálmarnar,
sein flaksast um leggina við livert
fótmál.
FALLEG STRANDFÖT.
Undanfarið hefir allmjög dregið
úr hinum stórkarlalegu og litauðgu
baðfötum, sem tiðkast hafa, og ein-
faldara kemur í staðinn. Hjer er t.
d. einkar lagleg strandkápa, hvít
ineð svörtum legginguin.
er, að hann hafi meðal annars átt
fjórar stórar húseignir á bestu slöð-
um í Parísarborg og auk þess miklar
upphæðir i ýmiskonar verðbrjefum.
Hann naut mikillar hylli við hirð
Lúðvigs fjórtánda til dauðadags, og
notfærði sjer öll þau htunnindi, sem
af því leiddi, út í æsar.
Hann ljest i París 22. mars 1687.