Fálkinn - 12.02.1943, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
Theodor Ámason:
Merkír tónsnillmgar lífs og liðnir:
- LITLfl SflBfln -
SIÐFERÐI
AÐ var um miðnætti. 1 sjerher-
bergi í einum af stórgildaskál-
um Parísar sálu þrír vinir, Pierre,
Jules og Marcel, og voru að tala
saman. Þeir voru í góðu skapi, enda
höfðu þeir etið ágætan mat og
drukkið kampavín, og töluðu um
alla lieima og geima.
„Jeg held því fram,“ sagði Pierre
seinmæltur eins og kennari, „að okk-
ur mundu finnast flestir menn eins
og óvættir, ef maður sæi til botns
í samvisku þeirra. Sá maður er ekki
til, sem að minsta kosti einu sinni
hefir ekki gert sig sekan í lítilmót-
Jegum verknaði, og jafnvel þeir, sem
standa okkur næst, bestu vinir okk-
ar, mundu vekja viðbjóð okkar, ef
við gætum sjeð fortíð þeirra út í
æsar. Við erum ekki annað en leik-
arar, en við höfum smámsaman iif-
að okkur svo vel inn í lilutverk okk-
ar, að við erum farnir að taka okk-
ur alveralega. Sá, sem talinn er mesti
heiðursmaðurinn, er ekkert annað en
mesti' leikarinn — og öfugt.
Hinir hlóu og Marcel svaraði:
„Það getur verið, að þú hafir ekki
algerlega rangt fyrir þjer. Annars
er ofur auðvelt að prófa, hvort stað-
hæfing þín er rjett. Við skulum
skrifta hver fyrir öðrum, eins og
dýrin gerðu i dæmisögunni. Byrja
þú, Pierre. Kafa þú nú niður í djúp
sálar þinnar og taktu grimuna frá
andiitinu.“
„Er þetta alvara hjá ykkur?“
spurði Pierre.
„Já, bláköld alvara,“ svöruðu Jul-
es og Marcel báðir í einu. „Við leggj-
um við drengskap okkar að við
skulum segja allan sannleikann og
halda öllu þvi leyndu, sem við heyr-
um.“
Nú varð augnabliks þögn. Pierre
tók báðum höndum um höfuð sjer
og fór að hugsa um fortíð sína. Svo
byrjaði hann, og röddin var hikandi:
„Eina hvassviðrisnótt í desember
kom jeg heim úr klúbbnum, en þar
hafði jeg grætt 2000 franka i spil-
um. Alt i einu heyrði jeg kveinandi
rödd rjett fyrir aftan mig: „Gefið
þjer mjer ölmusu, góði maður!“ Jeg
leit við og sá litla stúlku, á að giska
fimtán ára, sem stóð þarna grát-
andi og skalf af kulda. Hún rjetti
báðar hendurnar fram biðjandi. Jeg
leitaði í vösum mínum, en fann ekki
annað en seðla og gullpeninga. Þess
vegna sagði jeg við telpuna: „Þvi
miður — jeg hefi enga smápeninga
á mjer“ — og svo hjelt jeg áfram.“
Nú fóru hinir tveir að hlæja, og
Jules spurði undrandi: „Er þetta
alt og sumt: Þú gafst ekki betli-
stelpu peninga — þetta getur kom-
ið fyrir alla, jafnvel fyrir ríkustu
menn. Það er ekki hægt að gefa
öllum, og sumir betlarar eru ekkert
annað en svindlarar."
Pírre svaraði: „Skrifta þú næst!“
Jeg hefi miklu alvarlegri sögu að
segja,“ svaraði Jules. „Jeg hafði lok-
ið laganámi mínu og ætlaði að fara
að gifta mig. Konuefni mitt var ekki
fallegt, en jeg bjóst við að fá 25.000
franka árstekjur af lieimanmundin-
um hennar. Jeg átti hvorki eignir
nje hafði stöðu, svo að þetta kvon-
fang var þrautalendingin min. Jeg
varð að hlíta þessu. En jeg átti
unnustu, sem jeg hafði þekt í þrjú
ár. Jeg hafði numið hana hurt frá
foreldrum hennar, hún hafði fórnað
öllu fyrir mig, og ást hennar til min
var hrein og göfug. Hún vann hjá
stórri tískuverslun og hafði ofan af
fyrir sjer með heiðarlegu móti.“
„Nú, og hvað svo ?“ spurði Pierre.
„Jeg yfirgaf hana og hefi ekki sjeð
hana síðan.“
Eftir þessi sögulok varð áköf við-
ræða milli kunningjanna. Pierre á-
leit, að ungur maður af góðum ætt-
um gæti alls ekki fórnað sjer fyrir
svona stúlku, þó að liann liafi kynst
henni af tilviljun. Auk þess væru
þessháttar stúlkur fljótar að jafna
sig eftir smávegis ástaræfintýri."
„Nú átt þú að segja þína sögu,
Marcel,“ sagði Jules. „Jeg þori að
veðja um, að þú hefir einhverja ljóta
og strembna sögu að segja. Þú virð-
ist yfirkominn af samviskubiti,“
bætti hann við og hló.
„Einu sinni hafði starfsbróðir
minn lánað mjer tuttugu franka,“
byrjaði hann. Jeg ætlaði að nota
þá til þess að greiða húsaleiguna
mína morguninn eftir, j)vi að ann-
ars átti að byggja mjer út. Þá datt
mjer i hug að reyna að freista gæf-
unnar með þessa tuttugu franka.
Jeg fór inn í spilaklúbb og settist
við bakkarat-borðið. Jeg beið þang-
að til bankahaldarinn hafði unnið
þrisvar sinnum í röð, og þá áleit
eg að minn tími væri kominn og
lagðn tuttugu franka undir. Banka-
haldarinn fekk sjö stig, en jeg ekki
nema fimm. Jeg hafði með öðrum
orðum tapað. En ekki veit jeg hvern-
ig það atvikaðist, að alt í einu datt
mjer í liug að rjetta fram liandlegg-
inn og ýta við gullpeningnum min-
um með fingrinum, þannig að hann
lægi á strikinu, sem táknar, að mað-
ur hafi ekki lagt nema hálfan pen-
ing undir. Það var eitthvert ómot-
stæðilegt afl, sem knúði mig til þess.
Enginn tók eftir þessu tiltæki mínu.
Bankahaldarinn borgaði mjer tíu
franka til baka, en jeg tapaði þeim
rjett á eftir.
ísköld þögn varð í herberginu.
Svo fóru þeir Pierre og Jules að
tala um eitthvað annað, með upp-
gerðar kæti, en hvorugur virtist
taka eftir því, að Marcel væri til.
Þegar vinirnir skildu, skömmu síð-
ar, fann Marcel það á handtaki
þeirra hinna, er þeir kvöddust, að
hann hafði mist virðingu þeirra
um aldur og æfi.
MaLO 1
| et Mlniéiifja

áífliil
• ■ þcif dUci, ,
4*4 ejf ■
jjájL þujdhá. tic cýéir MILO
HEÍt-DSOLUBtnOÐIB:
ÁRNI JÓNSSON,
HArNAWS'CH.a REVKJAVIK.
JAN KUBELIK
f. 1880
Það liefir verið hljótt um þennan
mikla, heimsfræga fiðlusnilling (vir-
tuós) alllengi; en um og eftir alda-
mótin síðustu ærði hann fólkið,
hvar sem hann ljet til sín heyra.
Það var þá um það talað, að þarna
væri kominn annar Paganini, og
þetta var sagt víða. En jeg er þó
hræddur um, að nokkuð hafi skort
á það, að hægt væri að likja þeirra
leik saman að öllu leyti. Á jeg þar
einkum við það, að Paganini liafi
verið „dýpri“ en Kubelik, hvað
sem leikuinni leið. En það er hins
vegar staðreynd, að Kubelik hafði
náð svo glæsilegri teknik, að það var
engin furða, þó að fólkið likti hon-
um við hinn mikla italska „galdra-
mann“. Kubelik ljek sjer t. d. að
hinum glæfralegustu „flugelda“-tón-
smíðum Paganinis,- þeim sem til
eru, og þótti það nokkuð góð sönn-
un fyrir því, að Paganini hefði mátt
vara sig, ef þeir hefðu átl kost ó
að hittast. Kubelik virtust engin tak-
mörk sett. Áhangendur hans fjellu
alveg i stafi. Heimurinn stóð undr-
andi. En jiað e.r hægt að blekkja
heiminn, og þó ekki til lengdar. —
Ekki mun það þó hafa valtað fyrir
Kubelik beinlínis, að blekkja heim-
inn, heldur var hann þannig af Guði
gerður, eða fingurnir á honum, —
og þó auðvitað fyrir vandlega þjálf-
un, — að með lítilli fyrirhöfn geys-
aði hann yfir torfærur, sem öðrum
snillingum reyndust þrándar i götu
— og það með svo fágaðri prýði,
svo djarft og glæsilega að aldrei
skeikaði og aldrei sá á „blettur eða
hrukka.“ Það er gaman að horfa
og hlýða á slíka snillinga, — ákaf-
lega gaman. Hitt er svo annað mál:
er það nautn? Fá þeir álieyrendur
fullnægingu, sem koma til þess að
njóta hinna göfgandi áhrifa tón-
listarinnar, sem koma eins og til
þess að lauga sál sina í hollustu-
geislunuin, sem til hennar streyma
frá göfugri tónlist fluttri af göfug-
um listamönnum; — á svipaðan
hátt og menn sækja likamanum holl-
ustu í geisla sólarinnar. Nei. Vjer
látum ef til vill blekkjast fyrst í
stað, — en hjartað er ósnortið. Og
þegar leikni-galdrarnir eru á því há-
stigi, sem var lijá Kubelik og er
sjálfsagt enn, þá er ef til vill ekki
tckið eftir því fyrr en eftir á, livað
lítið sálin og hjartað hafa fengið.
Það var eðlilegt að Kubelik freist-
aðist til að leggja aðaláhersluna á
leiknina. Það lá svo beint við. Og
víst var hann meira en bara „tekn-
iker“, liann var og mikill tónlistur-
maður og nýtur enn viðurkenningar
sem mikill snillingur. En hann hafði
ekki nógn mikið að gefa, auk leikn-
innar, til þess að verða „gamall í
hettunni“ í heiminum. Hann er að
gleymast og er þó enn lifs og ekki
nema rúmlega sextugur. Heimur-
inn er nokkuð naskur á að finna,
hvað er hreinn málmur, livort held-
ur er um tónlist að ræða eða annað,
— þó að það taki stundum langan
tíma. Og eitt er athyglisvert, að þvi
er Kubelik snertir, að Þjóðverjar
fjellust aldrei á að dásama Kubelik,
nema rjett í hófi. Þeir voru einir
þjóða um íhaldssemi í þessu. Og
þó höfðu þeir, á þeim árum sem
Kubelik var á hátindi frægðar sinn-
ar betri skilyrði til þess að dæma
rjettilega um tónlistarafrek, en aðrar
þjóðir, eða það mætti orða það
þannig, að það skifti tónlistarmenn
ákaflega miklu, hvernig þeim var
lekið i Þýskalandi á þeim árum.
Jan Kubelik er Tjekki og fæddur
í srnábæ einum í Bæheimi, sem
Miahle heitir, skamt frá Prag, hinn
5. júli 1880. Var faðir hans garð-
yrkjumaður, en slyngur fiðluleik-
ari, enda er fiðlan mjög algengt
hljóðfæri á þieim slóðum. Jan var
kornungur (5 ára), jiegar hann bað
föður sinn um fiðlu, og var það fús-
lega veitt, og liafði Kubelik ánægju
af þvi að kenna litla drengnum sin-
um það, sein hann kunni sjálfur.
Mun það liafa verið fljótgert, því að
það kom brátt í ljós, að fingurnir
á Jan litla áttu cinmitt heima á
strengjabrík fiðlunnar. Þetta var eng-
in kák-kensla, þvi að sagt er, að
Kubelik hinn eldri liafi lagt mjög
vandaðann grundvöll að þeirri snill-
ingsleikni, sem Jan náði síðar. Og
ekki er að efa að þetta sje rjett
liermt, því að átta ára gamall kemur
Jan litli fram ó hljómleikum í Prag
og skilar þá meðal annars erfiðri
tónsmíð eftir Vieuxtemps með prýði.
Árið 1892, eða 12 ára gamall, tók
liann inntökupróf í tónlistarskólann
í Prag. Þá stóð svo á að í sama
mund var Ottakar Sevcik ráðinn
fiðlukennari við skólann. — Hann
hafði um nokkurt skeið verið prófess-
or við keisaralega tónlistarskólann
í Kiev í Rússlandi, og lagt í það
mikið verk að semja nýtt æfinga-
kerfi, sem hann ætlaðist til að hægl
væri að nó með betri árangri, en
áður hafði jiekst. Var þetta gjör-
hugsað, en liann hafði ekki haft
tækifæri til að reyna þetta kerfi
til hlýtar. En þegar liann kyntist
Kubelik litla jióttist liann hafa fund-
ið einmitt rjetta manninn til þess
að reyna þetta. Tók hann nú Kube-
lik að sjer og hafði liann undir
hendi samfleytt í sex ár. Og það var
livortveggja, að liið nýja kerfi reynd-
ist eins og Sevcik liafði ætlast til,
en það var raunar staðfest enn bet-
ur siðar, — og Kubelik gerði betur
en að láta rætast hinar glæstustu
vonir, þvi að hann varð, eins og
fyr er sagt mesti „tekniker“ sinnar
tiðar. Hann kom oft fram opinber-
lega á námsárum sínum, og færði
sig altaf upp á skaftið, hvað við-
fangsefnin snerti, og um það leyti,
sem hann var að Ijúka námi á skól-
anum, kom liann fram á hljómleik-
um í Prag og ljek þar eina af erf-
iðustu lónsmíðum Paganinis. ^ar
hann þá einróma dæmdur stór-snill-
ingur (virtuós af fyrstu gráðu). —
Sama árið kom hann fram fyrir liina
vandfýsnu Vinar-áheyrendur og þar
fór á sömu leið. Var honum nú rudd
brautin til heimsfrægðar, og hann
fór þá braut og bar liöfuðið hátt.
Heimurinn tók þessum nýja Paga-
nini með miklum fögnuði — nema
Þjóðverjar, eins og áður er sagt.
Þeir sögðu: Þetla eru miklir og
fagrir flugeldar! Það er rjett, að
Frh. á bls. 11.