Fálkinn - 26.02.1943, Blaðsíða 6

I
6
FÁLKINN

Theodór Árnason: Operur, sem lifa.
11. Travatore*)
Efnis-ágrip.
Ópera í 4 þáttum eftir ítalska
tónsk. Verdi (1813—1901),
textinn eftir rithöf. Commer-
ano. Frumsýning í Teatro
Appollo í Róm 19. jan. 1853.
í Paris 23. des 1854, New
York 2. maí 1855, London
10 mai 1885).
Nær tvö ár liðu frá þvi er Rigo-
letto var fyrst leikin í Róm, þangað
til Verdi hleypti af stokkunum næstu
óperunum tveimur, „II Trovatore“
og „La travíata", sem enn lifa og
njóta mikilla vinsælda. Var skamt á
milli þessara tveggja glæsilegu verka,
þvi aS „II Trovatore“ var fyrst
leikinn í Róm 1. jan. 1853, en „La
Travíata“ röskum mánuSi síSar í
Feneyjum. En mjög skifti i tvö horn
um móttökurnar, sem þessar tvær
óperur fengu í upphafi. Hinni fyr-
nefndu var tekið meS fádæma fögn-
uSi, en þaS munaSi víst minstu,
aS „La travíata“ yrSi „steindrepin
í fæSingunni". Þetta mun þó hafa
stafaS af óheppilegu vali söngvara
og því líka, aS tenorsöngvarinn,
Graziani, hafSi veriS „illa fyrirkall-
aSur“, eins og kemur fyrir, ekki
sjaldan, um tenóra. En „Travíata“
var siSan leikin á öSrum leiksviS-
um og varS vinsæl engu síSur en
„II trovatore“.
Efni óperunnar „II trovatore“ er
í stuttu máli þetta:
ASalpersónurnar eru menn tveir
mjög ólíkir aS skapgerS og sinn á
hvoru þrepi i mannfjelagsstiganum
-— og langt á milli. En báSir eru
þeir ástfangnir af sömu konunni,
Leónóru, dóttur greifans af Serg-
aste. Annar maSurinn er Lúna greifi,
en hinn er farandsögvari og skáld,
Manrico aS nafni, en taliS er, aS
hann sje sonur sígaunakonu, sem
Azucena heitir.
Azucena þessi hefir svariS þess
eiS, samkvæmt venjum sígaunanna,
aS hefna sin grimmilega á Luna
greifa fyrir þaS, aS faSir hans hafi
látiS brenna móSur hennar á báli
fyrir formeinta galdra, — en hann
hafSi grunaS kerlingu þessa um aö
hafa beitt göldrum viS eitt barna
sinna. Hann hafSi átt tvö börn,
önnur en Lúna, en eftir aS hann
hafSi framiS þetta ódæSi á móSur
Azucena, hafSi hún rænt öSru barn-
inu, og hafSi þaS ekki fundist síS-
an. Þessi forsaga leiksins kemur
fram i fyrsta þætti, en þá eru þjónar
*) II Trávatore er italska heitiS
á hinum frakkneska umferSa-söngv-
ara, trobator eSa trouvére, sem var
bæSi IjóSaskáld og laga, og skemti
mönnum meS söng sinum og kveS-
skap hvar sem hann kom. List þess-
ara manna var mjög í hávegum höfS
i Frakklandi um tveggja alda skeiS
(frá lokum 11. aldar til loka 13. ald-
ar), og geymast enn nöfn hundraSa
slíkra manna og þúsundir ljóSaflokk-
ar, en fátt eitt af lögunum. — Sungu
þeir um alt „milli himins og jarSar“,
— ástir og stjórnmál, æfintýri og
munnmæli. Liklega svipar rímna-
flokkum vor íslendinga eitthvaS til
skáldskapar trúbadoranna.
greifans aS bíSa hans, en hann sjálf-
ur aS syngja mansöngva undir glugga
á lierbergi Leónóru. En Leónóra
hefir þegar gefiS Manrico hjarta
sitt. Hefir hann sigraS hana meS
fögrum söng sínum og frækni í
kappleikjum. Heyrir hún nú alt í
einu og kannast viS rödd hans úti,
en í myrkrinu heldur hún aS greif-
inn sje Manrico og hleypir honum
inn til sín. En Manrico kemur á
síSustu stundu, og bjargar viS þess-
um mistökum. Greifinn verSur hams-
laus af bræSi, dregur sverS úr sliSr-
um, og hefst nú eigvigi milli þess-
ara keppinauta, sem þannig lýkur,
aS greifinn særir Manrico. Á hann
þess kost aS vega hann, en hlifir
honum þó, án þess aS geta gert
sjer grein fyrir því sjálfur, hvers-
vegna hann sýnir þá miskunnsemi.
í öSrum þætti, þar sem Azucena
situr hjá Manrico og er aS hjúkra
honum, segir hún honum frá hrylli-
legum dauSdaga móSur sinnar og
siSasta andvarpi hennar um hefnd-
ir. Játar liún þaS ennfremur, aS hún
hafi rænt barni greifans og ætlaS
sjer aS brenna þaS lifandi. En hún
hafi þá veriS svo sturluS, aS i ó-
gáti hafi hún fleygt sinu eigin
harni á báliS, en sonur greifans
sje enn á lífi. Manrico hryllir viS
konunni, þegar liann hefir heyrt
þessa sögu hennar, en hún reynir
þá aS draga úr þessu öllu og segir
jafnvel aS þetta hafi veriS upp-
spuni. Henni tekst loks aS telja
honum trú um þetta, — aS hún sje
altaf öSru hvoru miður sín af
harmi og heimsku, og þetta hafi aS-
eins veriS sagt i einu sliku „kasti“.
En nú frjettir Manrico, að Leónóra
muni vera í þann veginn aS ganga
i klaustur, þvi að henni hafi verið
talin trú um, að Manrico væri lát-
inn. Skeytir hann þá ekki sárum
sínum en stekkur af stað til þess
að koma i veg fyrir þetta áform.
Lúna greifi kemur einnig að klaustr-
inu i hinum sama tilgangi, og ætlar
að liafa Leónóru á brott, þegar hana
ber þar að. Ber Manrico að í sömu
svipan og bjargar hann Leónóru úr
höndum greifans, enda hefir hann
með sjer menn, sjer til aðstoðar.
Greifinn stendur eftir sigraður og
bölvandi.
Nú verður Leónóra eiginkona
Manricos. En hamingja hennar er
skammvinn.
í þriðja þætti gerist það fyrst,
að hermenn greifans taka Azucenu
liöndum, og þekkja, að þar er dótt-
ir liinnar brendu sigauna-galdra-
konu. Er hún krafinn sagna um
það, hvað orðið liafi af hinum
brottnumda dreng, bróSur greifans,
en hún neitar að vita á því nokkur
deili. Hinsvegar segir hún, að Manri-
co, hinn sigursæli keppinautur greif-
ans, sje sonur sinn. Er þá bikar
greifans orðin barmafullur og skip-
ar hann að láta brenna konuna.
Ruiz, vinur Manricos, flytur hon-
um þessi tíðindi. Freistar Manrico
að bjarga konunni, en er þá grip-
inn líka og dæmdur til lifláts á
höggstokk.
í fjórða þætti býSur Leónóra sig
fram, ef greifinn vilji þyrma lífi
þeirra Manricos og Azucenu. Hún
er þó staðráðin í að reynast ást-
vini sínum trú, og tekur inn eitur.
Hún flýtir sjer lil lians til þess að
tjá lionum þessi málalok, og að hann
sje frjáls. En hann sjer það um
seinan, hve dýru verði hún hefir
keypt frelsi hans, því að meðan
hún er að fullvissa hann um ein-
læga og fölskvalausa ást sína til
hans, hnígur hún örend niður fyr-
ir fótum hans.
Greifann ber að í þessum svifum
og skilur hann jafnframt að hann
hefir verið svikinn. Hann skipar
þegar mönnum sínum að taka Manri-
co af lífi samstundis, og grípa þeir
hann. En að aftökunni lokinni tjá-
ir Azucena greifanum, að það hafi
einmilt verið hinn týndi bróðir
hans, sem hann hafi látið taka af
lífi.
- litlr snenn -
Vond samyiska.
HANN ssiaraðist inn i veitinga-
húsið og settist út í horn. Þetta
var svo snemma morguns, aS þjón-
arnir höfCú enn ekki lokið við að
sópa gólfið og þurka af borðunum.
Hann virtist kæra sig kollóttan
mn, þó að óvistlegt væri þarna inni.
Þarna sat liann og snerti ekki við
súkkulaSibollanum, sem hann hafði
beðið um, en starði i sifellu út i
bláinn.
Sjaldan hefir jafn tötralegur mað-
ur sjest á sæmilegu Parisarkaffi-
húsi. AndlitiS á honum bar það með
sjer, að það hafi ekki komið nærri
vatni og sápu í nokkra daga — hann
var líkastur því, að liann hefði set-
ið í járnbraut i marga daga sam-
fleytt. Enda hafði hann gert það.
Alt í einu var eins og liann vakn-
aði af móki, hann greip litlu tösk-
una, sem liann hafði sett á borðið
hjá sjer, og setti hana á stól við
hliðina á sjer. Hann virtist altaf
.vera að hugsa um þessa tösku, og
altaf var hann að lita á hana, eins
og til að sannfærast um, að hún
væri ekki farin.
Nú fóru fastagestirnir að koma
til að fá malurtarbrennivínið sitt.
Hann atliugaði þá gaumgæfilega,
hvern fyrir sig, stóð siðan upp og
bað þjóninn um að lána sjer nokk-
ur hlöð.
Alt i einu hrökk hann við, og það
mátti sjá hvernig roðinn hvarf und-
ir óhreinindunum á andlitinu á hon-
um, en gulgrænn litur kom í stað-
inn.
Honurn fanst einn gesturinn horfa
svo tortryggnislega á sig. En þetta
var nú einn fastagesturinn, en mað-
urinn hafði tekið sætið hans.
Óhreini maðurinn sat með blað-
ið i hendinni, án þess að veita inni-
haldi þess atlrygli. En altaf var hann
að lita á töskuna sína....
Þetta var Lögbirtingablaðið, sem
hann var með í liöndunum. Alt i
einu rak liann augun í eilthvað í
blaðinu. Hann tók öndina á lofti og
skelfingin skein út úr andlitinu á
honum.
Þetta var auglýsing ásamt manns-
mynd. Hún hljóðaði svo:
„Upplýsingar óskast um hvar hr.
Gustaf Keller, fyrrurn gjaldkeri i
Dresdener Vereinsbank, Dresden í
Þýskalandi er niðurkominn. Hann
hvarf hjeðan 31. desember. Hann
er liár vexti og grannur, gengur tals
vert álútur, hann hefir grá augu,
góðar tennur, grátt vangaskegg og
ofurlítið, þríhyrnt ör á hökunni.
Þegar hann sást seinast var hann í
gráum fötum, með lítinn, brúnan
flókaliatt og á brúnum skóm. Hefir
eða hafði undir höndum verðbrjef
og seðla tilheyrandi Vereinsbank,
að upphæð 300.000 mörk samtals.
Keller talar fullkomlega frönsku,
þýsku og ensku, en spönsku með
annarlegum lireim. Þóknun mun
verða greidd fyrir allar upplýsingar
um hann, og 10.000 mörk fær sá,
sem getur liandsamað hann. — Ver-
einsbank, Dresden.'"
Hann skoðaði vandlega myndina,
sem var með auglýsingunni og skoð-
aði siðan sjálfan sig í speglinum,
sem var á veggnum á móti honum.
Það er ekki að efast um, að mynd-
in var nauðalík honum, og honum
fanst hera meira á örnu, en nokkurn
tima áður.
Þarna sat maður, sem einblíndi á
liann. Skyldi hann hafa ...........?
Hvaða bull? Hann sem var sjálfur
með blaðið í hendinni. En það gat
svo sem verið, aS myndin og auglýs
ingin væru í fleiri blöðum, en þessu
eina. Nú var maðurinn að tala við
einn þjóninn. Vitanlega var hann að
tala um hann. Nú kom þjónninn til
hans. Ætti hann að hlaupa út? Nei,
það var orðið of seint.
„Eruð þjer búinn að lesa blaðið?“
spurði þjónninn.
„Nei, ekki enn. Þjer skuluð fá það
eftir nokkrar mínútur.“
Hann tók upp vasalinífinn sinn
og fór að skera myndina og auglýs-
inguna út úr blaðinu. Eftir nokkrar
mínútur, sem honum fundust lang-
ar eins og dagar, var liann búinn
að þessu. Hann bögglaði úrklippuna
saman i kúlu og gleypti hana.
t næsta blaði sem hann leit á var
sama myndin og auglýsingin.
Þetta var alvejj vonlaust. Hann
ldyti að þekkjast fyr eða síðar, og
svo .... Hann skalf og nötraði viS
tilhugsunina um, livernig þá mundi
fara. Hvað átti hann að gera? Eina
úrræðið var aS flýja. Hann mátti
ekki missa eitt augnablik.
HjartaS barðist í brjósti hans, er
liann þreif liattinn sinn og rauk út.
En hvað útiloftið gerði honum gott!
Nú var hann aftur frjáls maður.
Laus við öll þessi rannsakandi augu,
sem höfðu starað á hann og borið
hann saman við myndina i blöð-
unum. En hvað var nú þetta?
Hann leit við og sá nú þjóninn,
sem hafði borið á borð fyrir hann
í veitingahúsinu. Hann kom hlaup-
andi á eftir honum. Einhver gest-
anna hlaut gð hafa þekt hann, og
nú var ofsóknin hafin.
Aldrei á æfi sinni hafði hann
hlaupið eins og hann hljóp núna.
Og von bráðar var liann liorfinn í
mannfjöldann á götunni. Hann hljóp
ennþá, en loks dirfðist hann aS
staðnæmast, og sá nú ekki þjóninn
framar.
Dauðþreyttur og löðrandi í svita
kom þjónninn aftur inn í veitinga-
stoÞ’na og afhenti gjaldker«r'.um
brúnu töskuna, sem gesturinn hafði
gleymt. Töskuna með 300.000 mörk-
unum frá bankanum i Dresden.