Fálkinn - 09.04.1943, Blaðsíða 11

F Á L;K I N N
11
Tónsnillinoar llfs op liðnir.
Frh. af bls. 6.
Carl Tansig var borinn og barn-
fæddur í Varsjá, fæddist liann þar
4. rióvember 1841. FaSir hans var
snjall pianóleikari og kendi honum
sjálfur þangað til hann kom með
hann til Liszts. Naut hann nú til-
sagnar þessa frábæra kennara fyrst
og fremst í pínaóleik, en auk þess
i hinum æðri tónlistarfræSum í
þrjú ár, og þreytti síðan opinbera
frumraun sína í Berlin 1858 á hljóm-
sveitarhljómleikunum, sem von
Bulow stjórnaði. Ekki voru menn á
eitt sáttir í dómum sínum um þann
þá. Mönnum kom að vísu saman
um að leikni hans væri frábær. En
„íhaldið“ talaði um „liávaða" og
jafnvel „skarkala", og jafnvel suinir
þeirra sem ekkert höfðu út á það að
setja, þó að liljóðfærasnillingar væru
skapmiklir og Ijetu það í ljós í leik
sínum, og þess vegna gátu vel þol-
að það, sem þeir kölluðu „Liszt-
kendar uppáfinningar' lijá Tausig
sögðu, að meiri nautn mundi verða
að lieyra til hans síðar, þegar hann
væri búinn að ,„lileypa úr sjer mesta
gustinum og ofsanum.“
Árin 1859—60 hjelt Tausig hljóm-
leika viðsvegar í þýskum borgum,
en hafði aðal aðsetur sitt i Dresden.
En 1862 flutti hann til Vinarhorg-
ar og tók þar upp liált von Búlows
í Berlin, að efna til hljómsveitar-
hljómleika með „framtiðar -íón-
smíðar. En þessurn liljómleikum var
tekið fremur fálega og fjárhagslega
voru þeir fyrir neðau allar he'luv.
Segir nú fátt af Tausig i nolckur
ár. Hann flutti sig ofl, stað úr stað,
en yfirleitt lifði liann fábrotnu lifi
ötuls námsmanns. Og það rnátti heita
að liann væri húinn að hleypa úr
sjer mesta gustinum og ofsanum,
þegar hann giftist (1865) og scttist
að í Berlin.
Og nú var ekki um hann þráttað.
Nú var honum einróma fagnað sem
snillingi i fremsta flokki. Hann liafði
náð fullkomnu valdi á sjálfum sjer
— miklu skapi og miklum liæfileik-
um — og kom nú fram mikill og
virðulegur, en leiknin var nú enn
„óskeikulli“, en hún hafði nokkru
sinni áður verið. Setti hann nú á
stofn í Berlín einskonar „virtúósa“-
skóla fyirr pianóleikara (Schule der
hölieren Clavierspiels) og efndi
öðru livoru til pianóhljómleika i
hinum helstu borgum.
Hann andaðist í Leipzig 17. júlí
1871, eftir skamma legu í taugaveiki.
Um píanóleik lians er það að
segja, í stutlu máli, að hann þótti,
frábærilega stórfenglegur, tilþrifa-
mikill og „innblásinn“, en algerlega
yfirlætislaus. „Tónn“ hans var dá-
samlegur, og þróttur og þol slíkt, að
jafnvel „fagmenn“ voru stórum
undrandi. En það var sjereinkenni
hans, að láta aldrei á þvi bera, að
hann reyndi neitt á sig, þó að kraft-
urinn væri svo mikill, að menn
byggjust við þvi að hann myndi
sprengja hljóðfærlð þá og þegar.
Hann var snillingur af Guðs náð,
en auk þess, hámentaður tónfræð-
ingur og alsstaðar heima á sviði tón-
listar og*tónfræði, enda var viðfangs-
cfnaskrá hans ákaflega fjölbreytt,
eða svo, að það mátti heita, að hann
gæti leikið blaðlaust og fyrirvara-
laust flestar tónsmíðar, sem nokk-
urt gildi höfðú, alt frá Scarlati (1683
—1757) til Liszts (1811—1886).
Hann fjekks nokkuð við samn-
ingu tónsmíða af ýmsu tagi, sem vel
eru metnar af kunnáttumönnum, og
sjerstaklega þótti liann slingur að
raddsetja fyrir hljómsveitir (instru-
mentera) og umrita tónsmiðar, sitt
á hvað.
Gestkoman.
Síðla á liaustkvöldi um 1880,
komu að Eystri-Loftsstöðum gestir
tveir ríðandi. Ungir voru þeir,
spjátrungslega búnir og báru sig
borginmannlega. Riðu liart i hlaðið
og mættu þar manni, er var að
koma út úr heyliiöðu. Mundi hann
nálægt sextugsaldri, hár og þrek-
inn, limaður vel, skeggjaður og
liærður vcl, andlitið sviphrcint, yf-
irbragð mikið og augun skær — ef
að var gætl. Gestunum sýndist karl
þessi heldur fjósamannslegur: Ilatt-
urinn barðastór, borðalaus og næst-
um galslitinn, prjónaður ullartref-
ill mórauður, kappmellaður um
hálsinn og kögruðum endum brugð-
ið undir úlpuna. Hún var úr sauð-
svörtu vaðmáli, einhnept innl'endum
tölum úr dökku sauðarhorni, hætt
og dálítið trosnuð. Fram undan
ennunum sást milliskyrta úr ein-
skeftu mórendri og indigó-litrendri.
Bryddi og á hvítar prjónaðar ull-
arskyrtuermar. Grákembdar vaðmáls-
buxur, bæltar líkum lit á báðurn
knjám, og sá þó aðeins í hvítar,
prjónaðar nærbuxur á öðru þeirra.
Sókkar mórauðir, með einni rönd
upp við hvitar fitar. Náðu þeir upp
yfir kálfa, utanyfir buxum, en höfðu
sigið niður undir mjóalegg — og
mátti þar vænta hvitra háleista
(hálfsokka) milli buxna. Leðurskór,
bryddir þuunum bjór. Seymið hjelt
á vörpum og tám, en sprungið liafði
úr fremstu sporum. Þvengir dregnir
undir vörpin, með hafti yfir ristar
fremst og endum yfir miðja rist,
lykkju-hnýttum við lágil. — Aðrir
þvengir að aftan, hnýttir ofan við
ökla. Upp úr skóm sást rönd á mis-
litum prjónaharða (il-lepp).
Heymusk sat á hattbörðum, og
heystrá hjengu á fötum og skeggi,
en fræ á fótum.
Gestirnir stigu ekki af baki og
heilsuðu ekki að sveitasið, heldur
spurðu þegar: „Er Sigurður liús-
bóndi heima?“ „Hann Sigurður liús-
bóndi, já, það lield jeg að liann sje
heima.“ „Findu hann þá fljótt, karl,
fyrir okkur.“ „Jeg? Að finna liann
Sigurð. Jeg þarf ekki að finna hann
Sigurð. Þið getið fundið liann, ef
þið viljið.“ Gestirnir þyktust við,
en gátu þó ekki varist hæðpishlátri.
Karl spyr þá: „Hvaðan eruð þið?“
„Úr Reykjavík auðvitað.“ — „Úr
Reykjavík. Hvað er það, þessi
Reykjavík?“ Þeir svara, og heldur
birst: „Það er þorp, aulinn þinn.“
„Nú, er það þorp. Þið eruð þá þorp-
arar.“ Þá var gestunum nóg boðið,
slógu í klárana og þeystu að Vestri-
Loftsstöðum. Rómuðu þeir litt. gest-
risnina á Eystri-Loftsstöðum, og
sögðust hafa hitt þar hálfvitlausan
karl einungis, er ekkert hefði skilið,
vitað nje viljað gera fyrir þá. —
En reyndar liöfðu þeir hitt hús-
bóndann sjálfan, bráðgreindán mann
meinfyndinn og svo gestrisinn, að
þar var sjaldan mannlaust. Og góð
efni lirukku naumast til góðgerða
á Eyrarbakkaþjóðbrautinni.
Ath. Atvik, spurningar og svör
eru sögð sannsöguleg að efni til. En
umgerðin tálguð hjer, og búningur
sniðinn að góðra bænda sið, við
gegningar á þeim árum. En þeir
fóru þá i önnur og betri yfirföt, er
inn kom. Og höfðu þó áður hrist
af sjer moskið úti.
Gamall bóndi.
JðnáMónm.
Það var skrítið þetta ineð hann
Jón á Móum. Það var svo sem ekki
lengi að flækjast vitið fyrir fótun-
um á honum, og þó var hann bú-
liöldur góður og efnaður. Hepnis-
formaður var hann um tugi ára, og
kappið engu minna en forsjálnin.
Heldur en ekki auðgaðist liann.
Formaður var Jón i háskalegri
veiðistöð, með sífeldu boðabrimi
og öldnuþrungnu útliafi. Fremur
var hann seinmæltur, lagði venju-
lega mesta áherslu á síðasta orð í
setningu, og dró seiminn.
Eitt sinn var afli svo mikill á
lóð, er Jón var að draga, að átt--
æringur hans var orðinn nærri söklc-
hlaðinn, og aðeins borð fyrir báru.
Jón góði lítt annars, en að horfa á
fiskinn i sjónuin og gætti þess, að
ekki tapaðist fiskur frá borði. Jafn
framt éndurtók liann i sífellu þessi
orð við sjálfan sig: „Mikil ósköp
getur hann borið blessaður bálur-
inn.“ En á meðan rendu framámenn
einum fiski út á bakborða fyrir
hvern þann, er til þeirra var kastað.
Öðru sinni, er Jón var á sjó, langt
nokkuð frá landi, brast á mótviðri
með byl svo ekki sá til lands. Þá
varð Jóni að orði: „Það þykir mjer
verst að skemmugatið er opið.“
Þriðja sinn var brim á sundi. Þá
er inn úr því var sloppið, skar und-
an og sáust þarablöð mikil i djúpu
lóni. Þá mælti Jón: „Það vildi jeg
að merarnar mínar væru komnar
hingað.“
Kaupmaðurinn danski kom þá
enn á nálæga verstöð, en þó um lest-
irnar einungis, rjett eins og á ein-
okunaröldum. Og þó var þá nærri
öld umliðin. Eitt sinn fagnar Jón
kaupmanni nýkomnum með þessum
orðum: „Sælir nú N. N. — Altaf
lifið þjer, altaf.“
Aldraður maður, nákominn Jóni,
lá veikur hjá honum. Jón kom til
hans við og við og spurði um líðan
hans á þessa leið „Versnar þjer
ekkert, gamli? Ert þú ekkert lak-
ari, gamli?“
F.v. sjómaður.
KET-WEST járnbrautin.
Þróun og þroskaferill járnbraut-
anna kemur víða við, og sumt af
því, sem gert hefir verið í járnbraut-
arlagningum hlýtur að vckja furðu.
Það eru ekki aðeins járnbrauta-jarð-
göngin, sem eru áðdáunarverð, held-
ur mætti minnast á margt fleira i
þvi sambandi, t. d. það þegar járn-
brautir eru lagðar utan í hömrum
eða á háreistum grindum yfir djúpa
dali, þar sem ókleift reynist að
„halda sjer við jörðina“ sjálfa. —
Minnast má og á járnbrautir þær,
sem liggja hátt yfir götum stórborg-
anna, því að ókleift liefir verið að
útvega þeim rúm í venjulegri götu-
hæð, eða á tannlijóla- og strengbraut-
irnar i Sviss og víðar, þar sem braut-
arvagnarnir renna i meiri halla en
svo, að lestin geti fikrað sig áfram
á teinunum. Og aðdáanlegar eru
vissulega hinar löngu járnbrautir,
sem lagðar hafa verið yfir þverar
heimsálfur, svo sem Siberiubrautin
til Vladivostok og Afríkubrautin
milli Kairo og Höfðaborgar.
En hjer skal aðeins sagt frá einni
járnbraut, sem virðist vera alveg
einstök i sinni röð.
Þegar komið er suður á Florida-
tanga og farþeginn i járnbrautinni
sjer ekkert nema hafið blasa við
fram undan, er ekki nema eðlilegt,
að honum finnist sjálfsagt, að lestin
muni nema staðar. En það gerir
hún ekki. Hún heldur áfram, beint
á haf út, á langri járnbrautarbrú.
Eftir nokkra stund fer lestin yfir
dálítinn hólma, en þá tekur við ný
járnbrautarbrú, og þannig gengur
j>að koll af kolli, að óralangar brýr
og hólmar skiftast á. Þessi einkenm
lega járnbraut er 180 kílómet-ra löng,
uns komið er út í eyjuna Key West.
Þetta mannvirki hefði verið ófram-
kvæmanlegt, ef ekki væri sjerstak-
lega mikið grynni á leiðinni, en
þarna er í rauninni sandrif, í beina
framlialdi af suðurodda Florida,
alla leið til Key West. Milli hólm-
anna eru brýrnar allar gerðar sem
steinbogabrýr, og eru þær samtals
um 90 kílómetra langar, en auk þess
hafa verið lilaðnar upp undirstöður
langar leiðir i nágrenni við hólm-
ana. Lengsta sundið, hólma á milli,
er níu kílómetra langt, svo að hólm-
arnir eru margir.
Það ræður að líkum, að þetta
manvirki hefir kostað of fjár. Gat
það verið hugsanlegt, að ráðast i
þetta fyrirtæki, aðeins til þess, að
farþegar frá Florida, sem ætluðu sjer
í sjóferð suður um eyjarnar i höf-
unum austur af Mexico-flóa, gætu
komist 180 kílómetra lengra á landi,
til þess að komast hjá sjóveikinni?
Nei, eigi var það svo. En i Florida
er útfiri mikið og engin liöfn, sem
stórskip geta siglt á, sökum grynn-
inga. Hinsvegar er góð og djúp höfn
1 Key West. Þessi merkilega járn-
braut var þvi fyrst og fremst til þess
gerð, að opna Floridaskaganum að-
gang að góðri verslunarhöfn, og
brautin til Key West, eða „Vestur-
lykilsins“ annast engu síður vöru-
flutninga en farþega. Og frá Key
West er auðveldasta og stytsta leið-
in til Havana, höfuðborgar Cuba.
Kaupíð Fálkann