Fálkinn - 23.04.1943, Blaðsíða 5

F Á LKI NN
5
tímabila úr veraldarsögunni,
sem nú eru að fullu glevmd:
þegar það gat liðist stjórnmála-
mönnum og hershöfðingjum að
vera eklíi nema tuttugu ára.
í hópi Islands-flugmannanna
eru tvennskonar menn, ólíkir,
og hver flokkurinn sínum kost-
um húinn. Eldri flokkurinn hef-
ir lært flug heima, í flugskóla
sjóhersins. Þeir hafa verið æfð-
ir við að skipa fyrir, eru bæði
sjómenn og flugmenn og kunna
hvorttveggja. En þeir unna sjó-
hersvenjunum meira en öllu
öðru. Þeim finst herbúðin vera
skip, varðflokkarnir heita Kon-
ungsvaktin og Drotningarvakt-
in.
Hinir, sem eru fleiri, liafa
lært flug í Canada og hafa ekki
tamið sjer neinar erfðavenjur.
Fjelagslundin er þeirra fyrir-
mynd, þeir bera aðeins hollustu-
hug til loftsins og flýtisins, sem
ekki á sjer neina fortið.
Þó að stundum sje ekki nema
fárra ára aldursmunur á þess-
um flokkum, eða einstakling-
unum í þeim, þá finnst manni
sem hjer sje um tvær kvnslóðir
að ræða. En þeir erfiða saman,
lifa saman, og deyja stundum
saman.
— Sumarið leið. í nokkura
mánuði liafði jeg ekki samband
við flugmennina; en þegar jeg
hitti þá næst, þá skeði það í
kirkjugarðinum, þar sem þeir
voru að fvlgja þremur fjelög-
um sínum til grafar. Northrop-
vjel ein hafði brotnað í spón
við land. Foringi sveitarinnar
hafði farið á vettvang til að
sækja þá. Þeir voru bornir um
borð i vjelina hans, vafðir i
ullarvoðir; svo flaug hann með
þá heim.
Fyrstu hausthretin lagði yfir
landræmuna, sem var milli okk-
ar og hafsins. Ungu flugmenn-
irnir fjórir, sem hjeldu heiðurs-
vörð við hina sameiginlegu gröf
riðuðu þegar vindhviðurnar
dundu á þeim. íslenski vigslu-
biskupinn stóð í hempunni, sem
lagðist rennvot að líkama hans,
og hrópaði gegn óveðrinu, sem
reif orðin af munni hans og af-
máði þau. Stundum heyrðum
við sem næstir stóðu þó setn-
ingar á stangli. „Kjemp for alt
hvad du har kjært.“ En við
skildum lílca það, sem við ekki
heyrðum. Því að utan úr fjarð-
armynninu, þar sem sjórinn
faldaði livítu, geisaði ofviðrið
yfir gröfina — heimur og starf-
staður hinna látnu var kom-
inn til að bera þeim vitni —
og ómælisrúm loftsins, þar sem
þeir höfðu starfað með svo
miklum hetjudug.
II.
Nokkrum mánuðum síðar,
þegar jeg var með ameríkanska
hernum, sá jeg á sementsgráum
köldum nóvemberdegi, dil, sem
hreyfðist í fjarska i kirkjugarð-
inum. Það var aftur norski fán-
inn, sem hafði verið sveipað um
kistu. Northropvjel hafði lent
í sjóinn. Sama daginn kom
frjett um, að níu manns væri
saknað. Catalinavjel hafði far-
ið á haf út til þess að leita að
björgunarbátum frá skipi, sem
sökt hafði verið með tundur-
skeyti. Flugvjelin hafði sent ioft
skeyti; hún hafði lolcið erindi
sínu, bátarnir höfðu tekið stefnu
til lands og björguðust skömmu
síðar. En Catalinavjelin komst
aldrei heim aftur.
Nokkrum dögum síðar flutt-
ist jeg út að flughöfninni til
þess að fá að taka þátt í starf-
inu þar nokkrar vikur .
Dauðinn hafði verið gestur
þar, en hve fjarri fór þvi, að
flugmennirnir vildu beygja
sig fyrir honum. Að því er
snerti starf flugliðsins þá af-
skrifuðu þeir þá dauðu, eins og
tapaða eign. Að því leyti höfðu
þeir „dottið upp fyrir“ En þeir
neitúðu að afskrifa þá sem lif-
andi og nálæga vini. Orðin, sem
þeir höfðu sagt, ýmislegt, sem
þeir höfðu aðhafst var daglega
eins og skemtileg raunvera. I
eiginlegasta skilningi orðsins
spauguðu þeir látnu meðal
þeirra.
Það var ekki aðeins í sjálfs-
vörn gegn sorginni, að fvrsti
flokkurinn frá Canada strengdi
þess heit innbyrðis, er þeir
höfðu lokið náminu, að syrgja
ekki þó einhver glataðist úr
hópnum.
Þetta var ekki aðeins digur-
barkaleg og nauðsynleg krafa
um að lífið yrði að ganga sinn
gang, og að gott skap en ekki
súrt, sje gagnlegasta sálará-
standið á tólfstunda Catalina-
ferðalagi.
Eigi var því heldur til að
dreifa að fremsta skilvrðið til
harms væri eigi til staðar: til-
finningin um að einhver sje
horfinn, en jeg sje eftir. I styrj-
öld veit ekki hermaðurinn og
sist af öllum flugmaðurinn hve-
nær mörkin liverfa milli þess
að sakna og vera saknað.
Jeg held að innileg trygð við
hina dánu hafi verið fólgin í
þessu fasi, sem að þvi er virðist
var likast ljettlyndi. Hinir lif-
andi vissu hvað hinir höfðu
viljað, í þessu stríði. Þetta var
barátta, ekkert annað en barátta
— ekki angurværð. Þegar frið-
urinn kemur er hægt að nota
tölu fallinná fjelaga sem mæli-
kvarða á stríðið. En þangað til
er tala fallinna fjandmanna
mælikvarðinn. í hinum örugga,
óbukanlega og glaða vilja til
þess að ljúka hlutverkinu, var
það, sem hinir dánu áttu heima.
Einn laugardag við liðsröð-
un var tveggja mínútna athöfn
vegna hinna níu, sem siðast
fjellu. Foringinn mælti nokkur
orð og sagði síðan skipunarorð-
ið: „Takið ofan!“ Það var alt
og sumt, það var nóg.
Um hríð var jeg með Cata-
linaflugvjelum í ferðum þeirra
til hafs. Hlutverkið gat ýmist
verið á tveimur heimshöfum:
Atlantshafinu eða íshafinu. Við
lögðum af stað í myrkri og kom-
um aftur í mvrkri. Það var
kominn vetur, dagsbirtan stutl
og kuldinn bitur. Þegar við flug-
um í mikilli hæð fanst manni
fæturnir dauðir, eins og málm-
urinn undir þeim. Við flugum
könnunarferðir yfir hafið og
liringsóluðum máslce stundum
nokkra tíma kringum skipalest,
sem seig grá og hægfara áfram.
Við flugum aðeins það, sem
flugmennirnir kölluðu „þreyt-
andi ferðir“, tólf til fjórtán tíma
i striklotu, án þess að nokkuð
bæri við. Svo er um margar
flugferðirnar, en ekki allar. —
Vegvísarinn sýndi mjer upp-
dráttinn sinn, sundurtættan af
þýskum vjelbyssukúlum og at-
aðan í blóði, hans eigin. Hann
var nýkominn af spítala.
Við komum aftur heim um
kvöldið.
Oft gat jeg ekki annað en
hugsað um hvílíkur munur er
á starfi þessara flugmanna og
skaplyndi þeirra. Þeir eru ó-
þolinmóðir, frekir, þeir vilja
hitta óvini; en í staðinn hitta
þeir oftast ekki annað en eyði-
legt haf. Hlutverk þeirra er að
eins þetta: að vera þar. Þess
vegna halda kafbátarnir sig í
fjarlægð eða sigla í kafi; þeim
vinst kanske ekki einu sinni
tími til að komast í færi undir
næturárásirnar. Þegar flugvjel-
in kemur heim og hefir ekki frá
neinu að segja hefir hún samt
unnið starf. En það starf finst
mönnum með lioldi og blóði
svo hræðilega óbeinlínis.
Skipalestin, sem þær áttu að
lijálpa, heldur áfram einhvers-
staðar úti í myrkrinu. Hún sig-
ur áfram út af starfssviði flug-
mannanna, þeir fá ekki að vita
hvort skipin komast í höfn, —
Mennirnir á skipunum starfa
líka, þeir flytja vopn og her-
gögn á fjarlæga liöfn. Mánuð-
um seinna eru Þjóðverjar
flæmdir úr rússneskri borg; með
olckar skilningi á hlutunum ,vit-
um við að flugmennirnir, sem
áttu viðburðalausan dag úli á
hafi, og sjómennirnir, sem eldci
fengu að drepa, en í mesta lagi
voru drepnir, áttu sinn leyni-
lega, nauðsynlega, sviplausa
þátt í þessum sigri; vitið segir
okkur þetta en ékki þolinmæð-
in.
En máske er þetta ein þeirra
byrða, sem mennirnir verða að
bera í þessu stríði. Baráttan er
svo stórkostleg, svo þung, að
hjól sögunnar hreyfast svo hægt
að ekki verður fundið, við átalc
miljóna af nafnlausum mönn-
um. Og það er verðugt hlutverk
norskum flugmönnum, þó auð-
mjúkt og tilkomulaust þyki, að
reyna að gera hafið tryggara
þeim her norskra sjómanna,
sem dag og nótt stritar fyrir
því að hjólið snúist.
Einn dag sat norskur skip-
stjóri í flugmannamessunni. —
Einn af dánu flugmönnunum
var fóstursonur hans og hann
hafði nýlega mist tvo bræður á
Atlantshafi. Hann sat og var að
fitla við línuna á litlu flagg-
stönginni, sem stóð fyrir fram
an hann á borðinu; svo dró
hann flaggið sem snöggvast í
hálfa stöng. Hann var að minn-
ast þeirra þriggja, sem höfðu
fallið, lilið við hlið.
— Svo hófust vetrarstormarn-
ir. Ekki hægt að fljúga, dag
eftir dag. Loftið var grátt eins
og aska, við vorum í botni árs-
ins. Norska flaggið sýndist ekki
rautt heldur svart eins og blóð-
lifrar í eilífu rökkrinu. Það var
engin hressing að storminum,
hann virtist seigur, hann var
eins og sjálft iðjuleysið hjá okk-
ur.
Við röltum um í herbúðun-
um og hraumylsnan malaði
sundur sólana okkar. Slcálarn-
ir skulfu í rokinu, þrátt fyrir
hnjeháa girðinguna úr malar-
fyltum bensínbrúsum, sem hlað-
ið hafði verið kringum þá, til
þess að verjast versta roldnu.
Skrifstofurnar voru sumpart
ofurstórir kassar, sem flugvjel-
arnar höfðu komið i; á hliðun-
um stóð enn, eins og áminning
til veðurofsans: „NB. Þessi hlið
upp!“
Það væri i rauninni ástæða til
að sakna skemtilegrar heimilis-
prýði, sem var á einni flugstöð-
inni úti á landi: þar hafði flot-
holt undan flugvjel verið reisl
á endann, eins og risavaxin
hvaltönn úr málmi, og fest með
strengjum. Þetta var náðhús
herbúðarstjórans, þröngt að
vísu en gotneskt.
Iðjuleysið varð eins og sótt.
Það stoðaði lítið að spila á
grammófón i „messunni" eða
sitja og góna á fallega röð af
norskum vetrarmyndum á
veggjunum. En þó var það ein
Frh. á bls. U.