Fálkinn - 23.04.1943, Blaðsíða 6

(j
F Á L K I N N
Theodór Árnason: Operur, sem lifa.
- LITLfl SflGflN -
WILLY CORSARY:
Ljós angna hans.
GÓÐAN DAGINN, John,“ sagði
Erik Dallan innilega. „Jeg skal
trúa þjer fyrir því, að það hefir
kostað mig ærið erfiði að finna
þig.“ Blindi maðurinn sneri sjer á
hljóðið.
„Hefði jeg vitað að þú kæmir
heim mundi jeg liafa sjeð um, að
þú fengir heimilisfangið mitt,“ sagði
hann. „En jeg hjelt að þú yrðir cin-
hversstaðar úti i heun' til adiloka.
Við höfum lítið um okkur og lifum
rólegu lífi hjerna úti í sveitinni,
konan mín og jeg. Hjer koma ekki
aðrir en hún móðir mín og nokkrir
gamlir kunningjar stöku sinnum.“
„Verður þetta ekki einmanalegt
fyrir konuna þína til lengdar?“
spurði vinurinn. „Hún er ung, eft-
ir þvi sem mjer cr sagt.“
„Jú, en hún vill lielst hafa það
svona,“ sagði blindi maðurinn. „Jeg
hefi oft stungið upp á því við hana
að við leigðum okkur íbúð í bæn-
um og dveldum þar kafla úr árinu,
svo að hún gæti fengið tækifæri
til að heimsækja kunningja og vini
og koma í samkvæmi. En hún vill
ekki lieyra á það minst. Og ástæðan
til þess er sú Hann hugsaði
sig um dálitla stund áður en hann
hjelt áfram.
„Jeg get sagt þjer þetta alveg eins
og það er, Erik. Þú ert elsti og besti
vinur minn. Þú hefir ekki sjeð
konuna mína ennþá. En þegar þú
hefir sjeð hana þá múntu uppgötva
að hún er .... já, blátt áfram ljót.
Hún hefir sagt mjer það sjálf —
aldrei hefi jcg sjeð hana. En jeg
þakka guði fyrir þetta, því að það
hefir orðið okkur til hamingju. —
Þegar jeg varð fyrir slysinu í veiði-
ferðinni fyrir fimm árum, sem kost-
aði mig sjónina, óskaði jeg þess i
gremju minni, að jeg hefði niist
lífið um leið og sjónina. Sú tilfinn-
ing eymdar og vonleysis sem gieip
mig, var svo sterk að jeg misti á-
hugann fyrir öllu og öllum, og jeg
bjóst við að jeg mundi aldrei læra
að sætta mig við örlög mín. En uú
hefir mjer tekist þetta eigi að siður,
og það á jeg að þakka skilningi og
ástríki konu — hennar, sem nú í
fjögur ár hefir verið eiginkona mín
og besti fjelagi.
Hún hjúkraði mjer fyrstu og örð-
ugustu vikurnar, þegar jeg formælti
örlögum mínum og þráði það eitt
að fá að deyja. Hún gerði nýjan
mann úr þessum aumingja, sem jcg
var orðinn. Hún var Ijós augna
minna — í þess orðs göfugasta skiln-
ingi. En jeg dirfðist ekki að segja,
að jeg elskaði hana. Jeg vildi ekki
láta hana bindast mjer — örkumla-
manninum.
Blindi maðurinn þagnaði sem
snöggvast, starði þegjandi fram og
brosti, en hjelt svo áfram: „Jeg barð-
ist við þrá mína og sagði ekki neitt,
enda þótt jeg hlyti að finna, að
hún bar hlýjan hug til mín. Einn
daginn sagði hún mjer, að hún hefði
verið úti með frænda sínum, og þá
varð mjer svo órótt, að jeg kom þvi
upp um mig live vænt mjer þótti
um hana. En þó þorði jeg ekki að
biðja hana um að verða konan min.
Það var liún, sem sagði úrslitaorðin.
Hún fjell á hnje við rúmstokkinn
minn og sagði, grátandi og hlæj-
andi í senn, að jeg þyrfti aldrei að
vera afbrýðissamur gagnvart sjer,
því að hún væri svo ófríð, að eng-
inn maður myndi nokkurntíma vilja
gefa lienni hýrt auga.
Það var á þessu augnabliki, sem
lífsþrá mín kom á nýjan leik.
„Elskan mín,“ sagði jeg fagnandi.
„Er þjer alvara að vilja binda þig
blindum manni?“
„Jeg elska þig,“ sagði hún hljóð-
lega. „Og það ert þú en ekki jeg,
sem hallar á i þessu máli. Því að
jeg er ófrið, John — svo ófríð, að
jeg mundi eflaust hafa verið ein-
mana alla lífsleiðina, ef þú hefðir
ekki sjeð aumur á mjer.“
„Guði sje lof,“ sagði jeg fagnandi.
„Þá veitist mjer sú gæfa, að eiga
þig um aldur og æfi.“
„Svona var aðdragandi hjóna-
bands okkar,“ sagði blindi maður-
inn. „Og nú skilur þú kannske,
hversvegna það kostar konuna mína
ekki neina fórn, að hafna öllu því,
sem fagrar konur meta meira en
alt annað í veröldinni. En Hfsógæfa
hennar, sú að hún' er ófríð, hefir
orðið lífsliamingja okkar beggja.“
Hann hnykti höfðinu. „Þei, Þei,
þarna kemur hún ... .“
Hurðin laukst upp og blindi mað-
urinn brosli, þegar hann heyrði hið
ljetta fótatak konu sinnar á gólf-
inu.
„Anna María, við höfum fengið
góðan gest,“ sagði hann. „Þetta er
Erik Dallan, elsti og besti vinur
minn. Hann hefir átt heima crlend-
is í mörg ár.“
Erik Dallan stóð upp og hneigði
sig djúpt fyrir konu hins blinda
vinar sins. — Hún var ein friðasta
konan, sem hann hafði nokkru sinni
augum litið.
mt m m m* n*
WASHINGTON-BERGNÁLIN.
„Obelisk" George Washington er
eitt tignarlegasta og stórfenglegasta
minnismerkið, sem til er í heimin-
um. Stendur þessi bergnál i liöfuð-
borg Bandarikjanna, Washington, og
er reist til minningar um fyrsta
forseta Bandaríkjanna og þann mann
sem höfuðborgin er heitin eftir, og
sem Bandaríkin eiga sjálfstæði sitt
öllum öðrum fremur að þakka. Það
var sannmæli, sem umboðsmaður
Bandaríkjanna hjer á landi sagði i
fyrra, er liann afhenti Landsbóka-
safninu að gjöf öll rit George Wash-
ington, að hann hefði verið Banda-
ríkjunum það, sem Jón Sigurðsson
var íslandi.
Minnisvarði þessi er 169 metra
hár, eða hærri en turnar dómkirkj-
unnar í Iíöln og gerður úr hvitum
marmara. Enginn stöpull er undir
þessari steinnál, hún rís upp úr
grænni grundinni. Þar er ekkert út-
flúr, en hinar óbrotnu línur hins
hvíla stuðuls eru svo stórfenglegar,
að þær gagntaka áhorfandann. Berg-
nálin er hol að innan og er þar 900
þrep upp að ganga, uns komið er
upp í nálaroddinn, en þar er hið feg-
ursta útsýni. Vitanlega hafa Amer-
ikumenn líka sjeð fyrir þvi, að hægt
sje að komast alla leið upp í lyftu.
TANNHÁUSER
Efnis-ágrip
Rómantísk ópera i þrem þátt-
um. Texti og tónverk eftir R.
Wafener (1813—1883). Ljóða-
flokkurinn fullsaminn vorið
1843, en tónverkið í apríl 1845.
Frumsýning i Dresden 19. ukt.
1845. Breytt i íburðarmeira horf
og þannig fyrst sýnd í Paris
1861 — og hefir verið og er
enn þannig sýnd.
Eins og hjer er sagt að ofan,
samdi Wagner þessa óperu (texta
og tónverk) á árunum 1843—45, og
var þá í Dresden lengst af. Það var
honum, meðal annars, fjötur uiu fót,
að hugmyndir hans voru miklu slór-
fenglegri og glæsilegri, en líkindi
voru til að þýsku leikhúsin rjeðu
við í þá daga, eða þýskir leikhus-
gestir kynnu að meta. Einkum með
tilliti til leikhúsanna, varð hann þvi
að „slá af“ nokkru af þeim glæsi-
leik, sem fyrir honum vakti. Og
þetta er raunar sá eini „afsláttur“,
sem Wagner Ijet nokkurn tíma eft-
ir sjer að gefa af hugmyndum sín-
um. Tannháuser var þess vegna mun
fátæklegar „til fara“, þegar hann
kom fyrst fram á leiksviðið í Dres-
den 19. október 1845, heldur en
óperan er nú, þar sem hún er leik-
in á fullkomnum leikhúsum. Aðal-
breytingin var sú, að Wagner bætti
í og breytti nokkuð þættinum, sem
gerist í heimkynni Venusar. Gerði
hann þetta upphaflega að tilmæl-
um Napóleons III., þegar leika átti
óperuna í Paris 1861. Varð þessi
breyting til þess meðal annars, að
í tvær aðalpersónurnar virtist verða
meira spunnið, þau Venus og Tann-
hauser.
Með óperunni Taunháuser hófst
nýtt tímabil i sögu þvskra leikhúsa.
Tannháuser er með ait öðru yfir-
bragði, en óperur sctn áður )>ekt-
ust. Óperan er öllu fremur harmleik-
ur (drama), en söngleikur. Hlut-
verk hljómsveitarinnar er slikt, að
menn rak i rogastans. Og jafnvel
hinir víðsýnustu og gáfuðiislu tón-
snillingar gátu ekki fclt sig við þá
byltingu, sem Wagner boðaði þar,
— fyr en löngu síðar. Hljomsveilin
er svo að segja alstaðar yfirgnæí-
andi. Hlutverk þeirra, sem á leik-
sviðinu eru er ekki lengur aðallega
i þvi fólgið að syngja heldur öllu
fremur að tala og leika. Það var eng-
in furða, þó að menn þyrftu nokk-
urn tíma til þess að venjast þessu.
Þetta var fyrsta óperan, sem samin
hafði verið í þessu formi, eða sem
„drama“ eins og Wagner nefndi það
sjálfur. En í svipuðu formi voru
síðan allar hinar síðari óperur lians.
Og nú er Tannháuser önnur rnest
dáða og vinsælasta ópera Wagners.
Efnið sótti Wagner í forna helgi-
sögu um meistarasöngvarann Tann-
háuser (sem sennilegt þykir að sje
sama persónan og Heinrich von
Ofterdingen), sem alsstaðar vann
öll verðlaun fyrir snildarlegan söng
sinn, og allra hjörtu fyrir glæsilega
og göfugmannlega framkomu.
Hann tekur, meðal annars, þátt i
söngvarakepni (turneringu) í Wart-
burg„ og hlýtur þar pálmaviðar-
sveiginn að verðlaunum, en að auki
hafði sigurvegaranm verið heitið
liönd Elísabetar, frænku greifans af
Thiiringen. En í stað þess að haga
sjer svo, sem vænta mætti af skyn-
sömum manni, hverfur hann alt i
einu, þessi Ijettúðugi riddari, frá
heitmey sinni og glaumi hirðarinn-
ar, og veit enginn hvað af honum
hefir orðið. Sannleikurinn er sá, að
hann hefir flækst í net Venusar, en
hún heldur til með liirð sinni í
fjalli einu (Hörselberg) skamt frá
Eisenach, og hefir Tannháuser dval-
ið hjá henni árlangt, þegar leikur-
inn hefst.
En hann er orðinn bæði leiður
og þreyttur á ástarofsa Venusar og
þó að hún neyti allra sinna heitustu
töfra, fer Tannháuser frá henni og
sver þess eið að koma aldrei aftur.
Með þessu hefst fyrsti þáttur.
Hygst Tannhauser nú að bætá
fyrir syndir sínar og lifa heilögu
líferni. Þegar hann kemur niður í
hinar fögru sveitir, fyrir ofan Wart-
burg, heyrir hann, i fyrsta sinn í
heilt ár, fuglana syngja, smalana
leika á flautur sinar, og þunglama-
lega söngva pilagrímanna, sem eru
á leið til Rómaborgar. Hann fyllist
sorg og hugarangri, krýpur niður
og biðst fyrir. Þá ber þar að greif-
ann af Turingen og eru í fylgd með
lionum nokkrir söngvarar, og þar á
meðal besti vinur Tannháusers,
Wolfarm frá Eschiuhach. — Þeir
fagna nú með kærleikum vini sín-
um, en hann verst frjetta um það,
hvar liann hefir alið manninn. —
Minnir Wolfram hann þá á Elísai
betu, og verður það úr, að Tann-
háuser fer með þeim til Wartburg.
Nú stendur einmitt svo á, að nú
á að lialda árshátíð söngvaranna.
En annar þáttur hefst með því, að
þau hittast Elísabet og Tannháuser,
og hann biður hana af alhuga að
fyrirgefa sjer og taka' sig í sátt. Tek-
ur hún Tannháuser með blíðu og
býður hann velkominn úr „útlegð-
inni“. Og nú er í annað sinn heitið
hinum dýru verðlaunum; hönd
Elísabetar, fyrir besta sönginn, og
hygst Tannháuser að vinna þau
verðlaun á ný. Greifinn leggur svo
fyrir, að söngvararnir skuli leggja
út af ,,ást“ i lögum sínum og ljóðum
— en söngvararnir eru siðan kall-
aðir fram með nafní, hver af öðr-
um. Fyrst syngur Wolfram von
Eschinbach, — syngur hann ástinni
lof og lýsir henni sem lind, djúpri
og tærri, uppsprettu þess, sem æðst
sje og helgast með hverjum manni.
Walter von der 'Vogelweide dáir
göfgi ástarinnar, en göfgi ástarinn-
ar fái því aðeins notið sín, að hún
sje sálræn. Það sje sú eina ást, sem
meistarasöngvararnir vilji. kannast
við.
Tannháuser er mjög á annari
skoðun og dregur ekki á það dul í
Ijóði sinu og lagi„ enda er hann
reyndari maður en hinir, eftir dvöl-
ina hjá Venusi og lítur ástina öðr-
um augum. Er söngur hans ástriðu-
þrunginn og hánn syngur um hold-
lega ást. Og þegar hinir fara að
gera að honum óp, kemur yfir hann
Frh. á bls. 11.