Fálkinn - 11.06.1943, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
- LITLfi SfiBfíH -
Emile Solari:
Andstæðurnar mætast
AU HITTIST við jarðarför uppi
i sveit. — Hann var fjarskyldur
liinum látna, og hún var vinur fjöl-
skyldunnar.
Athöfnin í kirkjunni og greftrunin
hafði staðið nokkuð lengi, og það
var orðið dimt, þegar þau kvöddu
ættingjana og hjeldu heim.
Þegar Burdin heyrði að frú Co-
quelet ætlaði til Parisar bauðst hann
til að verða samferða henni á járn-
brautarstöðina. „Jeg á heima í sveit,
en fyrir liandan París, svo að stysta
leiðin fyrir mig er að fara um höf-
uðstaðinn .... Ef þjer viljið þiggja
samfylgd mína, þá ....“
Frú Coquelet tók boðinu með
þökkum. Hún var þrítug og ekkja.
Burdin var ekkjumaður og fertugur.
Það var tuttugu mínútna gangur
á stöðina. Undir eins og þau voru
komin út úr þorpinu kom kviða-
hreimur í rödd frúarinnar.
„En hvað það er dimt hjerna í
sveitinni,“ sagði hún. „Maður veit
ekkert hvar maður fer . . Og þessi
hræðilegi vegur!“
„Ilann er ekki góður .... má jeg
ekki bjóða yður að halda í höndina
á yður?“
Frú Coquelet rjetti lionum hönd-
ina og það var þvi líkast, sem þau
væru að dansa gamlan dans, því að
Burdin hjelt liendinni nokkuð liátt
til þess að frúin hefði betri stuðn-
ing. Þetta var ekki að ófyrirsynju,
því að frúin rak tærnar 3—4 sinn-
um i steina og mundi hafa hrasað,
ef Burdin hefði eklci haldið í hana.
„Þetta er óþolandi vegur! . . Og
þvílíkt myrkur! ^ldrei gæti jeg sætt
mig við að eiga heima í sveitinni!
Jeg mundi deyja af hræðslu!“
„Það er miklu hættuminna að eiga
heima í sveitinni, en i borgum.
Venjulega er engin umferð i sveit-
inni og þess vegna engin hætta.
Og þá sjaldan maður liittir mann,
þá gerir hann ekki ketti mein.“
„Það kann að, vera rjett. En þetta
myrkur í svona eyðimörk .... það
er kanske fámennið, sem gerir mig
hrædda.“
„Jeg játa að það geti verið ein-
manalegt en svo er það líka rólegt.
Hjer er bæði hægt að hugsa og anda.
Ef þjer andið djúpt þá finnið þjer
livernig blómin anga.“ Frú Coq-
uelet varð að játa að loftið væri
ágætt.
„Já, er það ekki? En svo lcvartið
þjer yfir myrkrinu. Lítið þjer nú
á þetta!“ Burdin benti á himininn
með lausu hendinni. „Sjáið þjer
nokkurntíma þessa sjón í París?
Nærri því aldrei. Vegna reyksins,
muggunnar og birtunnar frá Ijósa-
auglýsingunum á húsunum, sem fela
sjóndeildarhringinn. Og þó er ekkert
fegurra til en himininn. Lítið á all-
ar þessar tindrandi stjörnur! Þarna
er Vega, þarna er Karlsvagninn —
jeg gæti haldið áfram að telja í alla
nótt, en það mundi þreyta yður ..
Er þetta ekki meira yndi en að sitja
i kvikmyndahúsi? En nú verð jeg að
hætta þessum hugleiðingum, ef viö
eigum að ná í lestina."
Hann dró hana varlega nær sjer,
en hjelt áfram að tala.
„Og á daginn, uppi í sveit, frú!
.... Fyrst er sólarupprásin, með öll
um sínum yndislegu tilbrigðum! . .
Svo djúpblár himininn með undur-
samlegum skýjamyndum, og svo ynd-
isleikur sólarlagsins. — Sveitafólkið
talar að vísu ekki mikið um þetta,
en það er af því að það er ekki eins
málsskrafsmikið og jeg, og af því
að það hefir eklci jafn umburðar-
lynda áheyrendur og jeg hef.“
Frú Coquelet, sem ekki hafði fund-
ist tíminn lengi að liða, þakkaði
honum ineð brosi, sem liann gat
greint í bjarmanum frá ljósunum á
járnbrautarstöðinni, en þangað komu
þau í sama bili og lestin koin más-
andi að stjettinni. Þau fundu sjer
klefa í snatri og komu sjer fyrir.
Þegar þau stigu út aftur, á Saint
Lazare-bráutarstöðinni, reyndist svo
að þau ætluðu bæði sömu leið — frú
Coquelet til Rue de la Lune og Bur-
din á brautarstöðina Vincennes. Þau
gengu breiðstrætin miklu og nú
lcvaðst Burdin vera hálfærður af
hávaðanum og sjónlaus af ofbirt-
unni. Og þar sem þau þurftu að
fara yfir þvera götu varð frú Coq-
uelet að hjálpa honum.
„En sá bær!“ muldraði hann. „En
sá bær! Aldrei augnabliks kyrð eða
friður. Og hávaðinn! Það er hrein-
asta list að komast fram hjá bifreið-
unum. Það er verið að tala um
nautaöt, en bifreiðarnar eru áreið-
anlega hættulegri gangandi fólki, en
nautið nautabananum. Og öll þessi
ljós til einskis gagns!“
„Svona er nú, þessi blessuð borg,
hr. Burdin. Það er einmitt öll þessi
fólksmergð, sem gerir borgina svo
aðlaðandi .... París er miðdepill
heimsins og hjer er aldrei of mikið
af ljósum og hávaða.“
„Jú, víst er of mikið af livoru-
tveggju,“ stundi Burdin og skaust
ór vegi fyrir bifreið.
„Sönnuin Parísarbúa finst aldrei
of mikið af því — okkur þykir bein-
línis vænt um það. Ef bifreiðarnar
ósa úr hófi fram, þá eru ráð til að
draga úr því. Og öll þessi birta gef-
ur líf! .... Og svo er gaman af bún-
ingum kvenfólksins og leikhúsunum.*
,jJeg viðurkenni að leikhúsin eru
mjög aðlaðandi,“ sagði Burdin, „og
það er lika ánægjulegt að taka eftir
klæðaburði kvenfólksins .... ekki
síst yðar, frú!“
„Og allir fallegu skemtigarðarnir,
sem við eigum. Og öll vinnugleðin í
þessari borg .... í Paris er starf-
að af kappi.“
„Mjer mundi þykja gaman að eiga
heima lijerna í nokkra mánuði —
en það er ósk, sem aldrei rætist . .
Jeg hefði máske efni á því, en haldið
Jijer að Jiað væri nokkur leið að fá
íbúð hjerna?“
„Það er að heita má ómögulegt!
Það er þá með yður eins og mig
— jeg hefði gaman að vera í sveit-
inni um tima á sumrin, en eftirlaun-
in mín leyfa það ekki, þau gera ekki
belur en endast fyrir bústað á ein-
um stað. Jeg get ekki leyft mjer það
óhóf að fara upp í sveit á sumrin.
Jæja, í þessu húsi á jeg heima ..
liakka yður nú kærlega fyrir fylgd-
ina.“
„Það er jeg, sem á að þakka, frú
.... Jeg vildi óska að við hittumst
aftur. Komið Jijer nokkurntima til
fólksins, sem við vorum hjá í dag?“
I
Hver samdi leikinn,
og hvert er efni hans?
CALDERON.
Fæddur í Madrid árið 1600 Dáinn,
líklega í Madríd, árið 1681.
PEDRO CALDERON de la BARCA,
sem venjulega er aðeins nefnd-
ur Calderon, telst besti leikritahöf-
undur Spánverja, Jiegar frá er skil-
inn Lope de Vega. Hann var af
gömlum og efnuðum ættum kominn
og faðir hahs, var starfsmaður hins
opinbera. Ólst Calderon upp í Jesú-
ítaklaustri í Madríd og lagði síðan
stund á lögfræði, en ekki er Jiess
getið, að hann hafi gefið sig að lög-
fræðistörfum síðar. Þegar hann var
Jirettán ára fann hann hjá sjer hvöt
til þess að skrifa leikrit, sem varð
fyrst í röð Jieirra mörgu, er á eftir
komu. Ekki er þess getið hvers efnis
Jiessi leikur var eða hvort liann var
nokkurntíma gefinn út.
Calderon var ungur að aldrf þegar
Filippus IV. konungur fól honum
að skrifa nokkur leikrit handa kon-
unglega leikhúsinu í Buen Retiro.
Árið 1637 gerði konungur liann að
riddara Santijago-orðunnar, senni-
lega í viðurkenningarskyni fyrir
leikritagerð lians. Siðar varð Cald-
efon að fara í herþjónustu og lagði
skáldskapinn á hilluna á meðan.
Hann tók þátt i baráttunni gegn
Kataloníumönnum, er Jieir gerðu
uppreisn, og vann mörg hreystiverk.
Vegna vanlieilsu hans varð liann að
hætta liermennsku, en fjekk her-
mannaeftirlaun upp frá því.
Hinir fyrstu leikir Calderons eru
veraldlegs efnis. En eftir að hann
hafði mist konu sína, árið 1648,
snerist hugur hans að andlegum
efnum og tók hann þá ýmsar vígsl-
ur og varð loks prestur, alveg eins
og Lope de Vega. Er því elcki nema
eðlilegt þó liin síðari leikrit hans
sjeu i ríkum mæli trúarlegs efnis og
meðferð þeirra í trúarlegum anda.
Enda er það svo, að ýmsir þeir, sem
skrifað hafa um Calderon eru þeirr-
ar skoðunar, að hann hafi komist
lengst sem trúarleikákáld, og svipar
þessum leikjum hans mjög til ensku
,,mysteríanna“ frá miðöldum. Um
80 af þessum trúarleikjum eru enn
til, og um 120 venjuleg leikrit að
auk.
Með Calderon laulc gullöld Spán-
verja i leilcritaskáldskap. Hann var
ekki jafn alliliða í skáldskapnum
og þeir Shakespeare og Moliére. En
hinsvegar *ar hann mjög staðbund-
inn. Persónur hans eru ekki að
„Nei, hjerumbil aldréi! . . . En
jeg held vinum mínum samkvæmi
2—3 sinnum á ári, og ef Jjjsr viljið
koma, þá gefið mjer heimili.sfang
yðar.“
„Það þætti mjer mjög vænt um.“
sveitaverunnar á víxl.
Ári síðar giftust þau frú Coquelet
og Burdin.
Þannig fengu þau bæði íbúð í
París og hús úti í sveit og nú njóta
þau glaums borgarlífsins og kyrðar
sama skapi einstaklingar og þeir eru
persónugervingar ákveðinna, frum-
lægra ástríðna. Uppistaðan í prjedik-
un hans er eiginlega ekki fólgin í
nema þrennu: liollustu við konung-
inn, virðingu fyrir kirkjunni og
vernd eða vörn eigin æru, með J>ví
að hefna árása, sem gerðar eru á
hana.
Calderon var sískrifandi fram á
efstu ár, og virtist ekkert förlast þó
að hár aldur færðist yfir liann. Og
ekki virtist liað draga úr starfsþrótti
hans að hann átti lengst af við
lieilsuleysi að stríða. Núlifandi kyn-
slóð mun líklega kannast best við
leikinn, Lifið er clraumur, af öllum
eftirlátnum leikritum hans.
Lífið er draumur.
Leikurinn kom út árið 1636 eða
’37. Á 17. öld voru flest leikrit
skrifuð eftir pöntun, og því er
það sennilegt, að hann hafði ver-
ið leikinn í Madrid áður en
hann var prentöður.
Stjörnuspáin fyrir barninu, Sig-
ismundi prins, sannfærir Basilius
Pólverjakonung um» að Jjað eigi fyr-
ir Sigismundi að liggja að verða Pól-
landi til vansæmdar og verða föð-
ur sínum, Basiliusi að falli. Hann
lætur Jjví Jjað boð út ganga, að Sig-
ismundur hafi dúið í fæðingunni,
ásamt mó'öur sinni. En hann hefir
verið lokaður inni í kastalafangelsi
við landamærin og þar elst liann
upp, fjötraður hlekkjum við hring
í gólfinu, undir eftir liti trúnaðar-
manns Basiliusar konungs, Clotaldo
hershöfðingja.
Þegar leikurinn liefst rekast tveir
ferðamenn, sem hestarnir liafa fælst
undir, á kastalafangelsið, sem Sigis-
mundur er í. Annar gesturinn játar,
að hann komi frá Moskovíu i hefnd-
arerindum, en Jjað er eftirtektarvert
að rödd þessa gests er kvenrödd, Ijó
að persónan sje öll liin karlmann-
legasta. Sigismundur er laus Jjessa
stundina og játar gestunum, að hann
hugsi oft til hefnda. Nú kemur Clot-
aldo hershöfðingi á vettvang og
munar minstu að hann láti drepa
báða gestina, en þá þykist hanu
kannast við sverðið, sem annar gest-
urinn ber við hlið. Hann liafði átt
Jjað sjálfur, en gefið það fyrir mörg-
um árum manni í Moskovíu, sem
liann stóð i þakklætisskuld við. —
Kemur þá upp úr kafinu, að Jjessi
gestur er Rossaura, dóttir hins gamla
velgjörðarmanns Clotaldos, og nú er
henni boðin örugg fylgd til Var-
sjava.
Nú lætur konungurinn flytja Sig-
ismund til hirðarinnar, en byrlar
honum svefnmeðöl áður, svo að hann
sefur alla leiðina og vaknar ekki
fyr en i öllum ljómanum í hirðsöl-
unum. Þar er honum sögð liin rauna-
lega æfisaga hans og liar liittir liann
frændfólk sitt, Astolfo og Estrellu,
og verður óðar ástfanginn af Estr-
ellu. En þegar konungurinn, faðir
hans, kemur inn i salinn, Jjá rís
hefndarhugurinn svo í honum, að
hann mundi liafa drepið konunginn,
ef varðmennirnir liefði ekki gengið
á milli. Fyrir Jjetta tiltæki er hann
sendur í fangelsið aftir, svæfður
eins og fyr, en konungurinn afræð-
ur að gifta Estrellu frænku sína
Astolfo hertoga af Moskovíu, og arf-
leiða liann að riki sínu.
Þegar Sigismundur kemur aftur
í fangelsið reynir Clotaldo hershöfð-
ingi að tclja honum trú um, að þetta
ferðalag til konungsins liafi ekki ver-
Framhald á bls. 11,