Fálkinn - 06.08.1943, Blaðsíða 4

4
fálkihn
Basilica San Lorenzo fnori ie mnra.
Eftir Guðbrand Jónsson prófessor
Rómaborg er um margt
merkileg borg. Jeg á hjer ekki
beinlínis við hið mikla og al-
kunna fornfræðigildi hennar,
jjví þó margar sjeu merkilegar
borgir í þeim efnum í álfunni,
þá er enginn vafi á því, að þar
ber hún af öllum. Árið 1931
voru íbúar borgarinar tæp 1
miljón, og liún er því í stærstu
borga röð, en ef maður til dæm-
is er staddur uppi á bvelfingu
Pjeturskirkjunnar og lítur yfir
borgina, furðar mann á því bvað
hún er lítil um sig, og lætur sjer
jafnvel delta í hug að þetta sje
blekking ein. En ef menn fara
þvert og endilangt um borgina
í strætisvögnum eða gangandi,
er ekki lengi verið að komast
að raun um, að svo er ekki,
því hvert sem farið er, eru leið-
ir allar skammar, móts við það,
sem er i öðrum jafn stórum
borgum. Rómaborg er líka í
rauninni þjettbygðasta borg álf-
unnar, og er maður reikar um
göturnar, er fljótgert að átta
sig á því, því það eru aðeins
aðalgöturnar, sem eru breiðar
eins og aðrar stórborgargötur,
en ef komið er út fyrir þær, eru
göturnar örmjóar, og sumar í
rauninni ekki nema sund,
stundum svo þröng, að ef mað-
ur stendur í þeim miðjum og
rjettir frá sjer liendurnar, ligg-
ur við að sje liægt að snerta
húsveggina beggja vegna.
Borgin má um margt muna
tímana tvo og jafnvel enn fleiri,
og einnig um íbúatal. Á fyrstu
öldum eftir Krists burð hafði
hún um eina miljón íhúa eins
og nú, en á miðöldum komst í-
búatalan niður í 50.000 manns,
og um miðja öldina sem leið,
var hún ekki orðin hærri en um
180.000. Borgin spenti á fyrstu
kristnu öldunum yfir 12,3 kíló-
metra svæði, var óvíða meira
en 8 kílómetrar á veg og lá
innan horgarmúra, gem Aure-
iíanus keisari bygði í lok 3. ald-
ar. Þeir voru 16 kíiómetra iang-
ir, 17 metra háir, 4 metra breið-
ir og með 13 portum, og innan
þeirra liggur borgin í öllu veru-
legu enn, þó að nokkrum stöð-
um hafi á síðari tímum mynd-
ast nýhverfi utan múranna.
Mikið af því, sem í þá daga var
utan borgarmúra, er utan þeirra
enn.
Víðast hvar um alla Mið-
Ítalíu, og reyndar víða þar í
landi, má segja, að nútiðin bók-
staflega standi á eða búi í for-
tíðinni, beint eða óbeinl. Á þetta
ekki livað minst um við Róma-
horg. Það sem nýtt er hefur
oftast verið hygt upp á rústum
hins forna, og það liggur undir
því í jörðinni, þrungið af gildi
menningarsögu og listar. Öll
hin rómverska jörð er einn
lielgidómur minninganna. Það
þarf naumast annað en að sópa
moldinni til hliðar ineð hönd-
unum, og þá er komið ofan á
einhverjar minjar hins liðna.
Hvað lítið sem það kann að vera
berst þó hin rómverska anda-
gift til manns upp úr brotun-
vm:
Mas'c skal lina, litur steinn skal
eyðast,
listarneistinn í þeim skal ei
deyðast.
Það er varla tekinn svo
grunnur í Rómaborg eða lögð
leiðsla í götur þar, að ekki komi
upp einhverjar merkar forn-
minjar. Þó ekkert væri, nema
sljett óbygð jörð í Róm, mundi
hún hvarvetna i djúpi sínu
geyma dýrmæti og yrði þess
vegna að vera friðuð fyrir að-
kasti, þvi hin rómverska menn-
ing hefur ekki aðeins gildi fyr-
ir ítölsku þjóðina, heldur fyrir
allan heim.
En Róm er ekki aðeins fræg
af minjum keisaratímanna,
heldur ekki síður af kristileg-
um minjum miðaldanna, end-
urlífgunartímabilsins og síðari
alda. Enda þótt landið helga sje
átthagar kristninnar, er Róm þó
vagga evrópskrar kristni og hef-
ur mótað hana, í hverri mynd,
sem hún birtist nú á dögum.
Margt þeirra minja stendur enn
ofanjarðar í fullri dýrð og ber
hinum svokölluðu svörtu mið-
öldum vitni um það, að þrátt
fyrir hið svonefnda myrkur
þeirra, þá voru þær þrungnar
af anda listar og hagleiks. En
margt af þessu er einnig horfið
ofan í skaul jarðar, og geymist
þar. Sumar binar frægustu og
elstu kirkjur borgarinnar
standa á rústum tveggja og
jafnvel þriggja kirkna, þeim
e’dri. Ein ágætasta kirkja borg-
arinnar, San Clemente, stendur
ofan á tveimur fyrirrennurum
Kirkjan San Lorenzo fuori le mura
sínum. Fyrsta kirkjan var gerð
úr íbúðarhúsi hins heilaga Cle-
mens páfa fyrsta. er var þriðji
maður á Pjetursstóli eftir Pjet-
ur postula, og beið píslarvætt-
isdauða á dögum Díckletíans.
Á fjórðu öld eftir Krist var þar
bygð ný kirkja á hinni fyrstu,
sem mokað var ofan í, en nýju
kirkjuna skemdu Normannar
1084, og var þá enn mokað of-
an i þá rúst og á 12. öld bygð
þar sú kirkja, er stendur enn í
dag. Var hún bygð nákvæmlega
eftir hinni anari kirkju, og er
eins og liún var að utan og inn-
an; í henni er geymdur helgur
dómur Clements páfa. En til
marks um það, hvé jarðvegur í
Róm hefur hækkað, síðan síð^
asta kirkjap var bygð er það,
að hún stóð i öndverðu á jafn-
sljettu, en nú er gengið um all-
mörg þrep niður að henni. —
Þessar fornu kirkjur eru að því
leyti merkilegar, að þær eru
vitni bæði keisaratímans og
hinnar lcristnu aldar, og það í
fleiri en einum skilningi. Sum-
part eru þær beinlínis sjálfar
frá síðustu dögum keisaranna,
sumpart eru þær forn musteri,
sem hafa verið gerð að kirkj-
um, eins og t. d. hið fræga
Pantheon, eða þær eru að meira
eða minna leyti bygðar upp úr
efni, sem tekið er úr fornum
húsum. Enda þótt íbúatölu
borgarinnar hraðhrakaði fyrri
part miðalda, stóðu hinar fornu
byggingar svo til óhaggaðar
fram á 8. öld, og sumar mildu
lengur; síst er því fyrir að synja
að einhverjir foi'feðra vorra,
sem voru Rúmferlar, hafi sjeð
sum þau hús þar, er nú eru
undir lok liðin. Hin fornu liús
voru því tilvalin grjótnáma
fyrir borgarana, og skemdirn-
ar á hinu fræga fornleikhúsi
Cólosseum. stafa t. d. allar af
þeim orsökum. Þá er það enn,
að þegar kirkjur hafa verið
reistar, þá hafa oft verið sótt-
ar súlur og annað skraut í hin
mannauðu hrörnandi musteri
og notað til að prýða með hin
nýju guðshús. Langflestar eru
slíkar kirkjur svo' fornar eða
með svo fornlegum brag, að
þetta fer alt ágætlega, en stund-
um vill kirkjustillinn stangast
nokkuð við súlurnar. Jeg nefni
sem dæmi einu kirkjuna í Róm,
sem er í gotneskum stíl, Maríu-
kirkju á Mínervuhofi — Maria
sopra Minarva —, en í hana
liafa verið settar kórinthiskar
súlur úr fornu musteri, og kem-
ur kirkjunni og þeim lieldur
illa saman, og þó betur, en bú-
ast hefði mátt við.
Um Róm er það sannast að
segja, að það er bókstaflega
naumast bleltur þar, sem ekki
hefur að geyma minjagrip í
jörðu eða á. Jeg efast ekki um,
að þeir sem loftárásina gerðu
á Róm um daginn, hafi verið
allir af vilja gerðir til að forð-
ast að skemma minjarnar, en
hinsvegar furðar mig á því, að
þeir skuli liafa verið svo fá-
kunnandi um borgina, að þeir
viti ekki, að það er livergi hægt
að kasta sprengjum á hana, að
nokkrar líkur sjeu á því, að
komist verði hjá því að skemma
einhverjar þær minjar, sem
enginn vildi án vera. Það er
búið að þrautbenda á þetta, en
einn helsti leiðtogi bandamanna,
Churchill forsætisráðherra, hef-
ur fyrir skemstu lýst því yfir,
að árásunum verði lialdið á-
fram. Hvað sem málstað aðilja
Iíður, þá er það, fyrir hvern
þeirra sem er, varhugavert að
hafast slíkt að, ófriður vinn-
ur fyrir líðandi slund og kemur
fljótt aftur, en listin er fyrir
eilifðina. Það virðist og lík-
legt, að því marki, sem loftá-
rásunum er ætlað að ná, verði
eins vel náð með öðru móti en
árásum á borgina, enda er þar