Fálkinn - 20.08.1943, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Vindrafstöðvar
- og þýðing þeirra fyrir íslendinga
Eftir Guðmund Marteinsson verkfræðing
Eftirfarandi erindi flutti Guðmundur Marteinsson verk-
fræðingur í útvarpinu í fyrrakvöld. Greinir hann þar frá
máli, sem er orðið svo mikilsvert, að allir, utan þeirra
svæða, sem hafa sameiginlegar rafveitur, munu lssa
þetta erindi með mikilli eftirtekt — og líklega hinir,
sem eiga eftir að gera sjer þá hugnaðarbót að framleiða
Ijós úr „vindinum, sem blæs“.
Vindrafstöðvar hafa á síð-
ustu 5 árum, og þó sjerstaklega
á síðustu tveim til þrem árum
náð mikilli útbreiðslu lijer á
iandi, bæði á sveitabæjum víðs-
vegar um landið og einnig víða
í sjávarplássum.
Islenskum bændum er stund-
um borið á brýn, að þeir sjeu
seinir til að taka upp ýmsar
þarflegar nýjungar. Jeg skal
ekki um það segja, hvort þetta
er rjettmætt yfirleitt. En um
þessar mundir er raflýsing sveit-
anna eitt af þeim framfaramál-
um, sem efst eru á baugi með
þjóðinni og mikið hefir verið
rætt um undanfarið, á Alþingi,
á ýmsum hjeraðsmótum og í
blöðum, og á meðan þessu hef-
ir farið fram, hafa bændur svo
hundruðum skiftir gripið feg-
ins liendi hina einu næstum
almennu lausn á viðfangsefn-
inu „Raflýsing í dreifbýlinu“,
og komið upp lijá sjer vind-
rafstöð.
Tilgangurinn með því stutta
erindi, sem hjer verður flutt,
er að leitast við að gefa nokkr-
ar almennar leiðbeiningar, er
kynnu að geta orðið að liði
hæði þeim, sem ennþá hafa
ekki fengið sjer vindrafstöð,
en hafa hug á að gera það, og
þeim er þegar raflýsa hjá sjer
með vindrafstöð, og mun stuðst
við reynslu þá sem fengist hef-
ir þessi fáu ár síðan vindraf-
stöðvar tóku að breiðast út fyr-
ir alvöru.
,Það er jafnan viðurkent, að
jafn og sígandi vöxtur sje yfir-
leitt hallari og affarasælli en
mjög ör vöxtur, og það er því
mjög rjettmæt spurning, hvort
það sje með öllu holt fyrir-
hrigði, að vindrafstöðvar þjóti
upp eins og gorkúlur um alt
land nú á stríðsárunum.
Jeg muij hvorki svara þeirri
spurningu játandi nje neitandi,
en mun i þess stað leitast við
að rekja lítillega orsakirnar til
þessarar miklu og öru út-
breiðslu.
Hversvegna sækjast bændur
svo mjög eftir að fá vindrafstöð
á heimilið? Þvi er fljótsvarað:
Vegna hinna miklu þæginda,
hagræðis og aukinna vinnuaf-
kasta, sem eru því samfara, að
hafa góða birtu í öllum liíbýl-
um manna og málleysingja og
jafnvel utanliúss líka.
Þetta má segja að sje aðal-
atriðið, en til frekari skýringar
ber að geta þess, að vindraf-
stöðvar eru tiltölulega ný upp-
finning, svo að tiltölulega stutt
er síðan völ varð á þessari
raforkulind, að vindrafstöðvar,
sem fluttar eru inn frá Banda-
ríkjunum eru tiltölulega ódýr-
ari samanborið við margar aðr-
ar vörur, að viðskiftaviðliorfið
ga,gnvart öðrum þjóðum hefir
á síðustu tveimur árum hreyst
þannig, að nú er kleyft að
kaupa þessa vöru frá Banda-
ríkjunum, en var áður miklum
erfiðleikum bundið, og, fyrir
stríð að kalla mátti ókleyft
sökum gjaldeyriserfiðleika, og
loks, að hagur bænda er þessi
siðustu ár þeim mun rýmri en
verið hefir, að þeir sjá sjer fært
að veita sjer sumt það, sem þeir
ekki voru færir um að veita
sjer áður.
Reynslutími vindrafstöðva
hjer á landi er ennþá svo stutt-
ur, að það er að líkindum of
fljótt að kveða upp úrskurð um
það, hvort þær eigi rjett á sjer
eða ekki, en það. hvort þær eiga
rjett á sjer, er undir því kom-
ið hvort kostnaðurinn og fyr-
irhöfnin, sem það hefir J för
með sjer að eignast og eiga
vindrafstöð samrimist nokkurn-
veginn hagræðinu og þægind-
unum sem því eru samfara.
Það er að vísu alls ekki ó-
algerfgt, að hitta vindrafstöðva-
eigendur sem segja, að rafljós-
in sín vildu þeir ekki missa
fyrir nokkurn mun, og mundu
með öðrum orðum láta sjer
lynda, að greiða liáan viðhalds-
kostnað af vindrafstöð sinni.
Þetta ber að vísu vott um að
vindrafstöðvar inna af hendi
brýnt hlutverk, en það er þó
ekki hægt að leggja það sem
mælikvarða við rjettmæti þeirra.
Það er vitað, að rafgeymar
endast aðeins takmarka& ára-
bil, en þó mjög misjafnt, eða
frá tveimur og alt upp í 10 ár;
fer það bæði eftir gæðum geym-
anna og notkun eða misnotkun
á þeim.
Það er útlit fyrir, að viðhald
á vindrafal og turni sje ekki
mjög tilfinnanlegt, ef engin ó-
höpp eða bilanir koma fyrir,
en ef spaði brotnar, eða snúður
brennur, eða öxull brotnar, eða
turninn fýkur um koll með öllu
saman, eða annað slikt, þá
veldur það auðvitað stóraukn-
um viðhaldskostnaði.
Það er því mikils um vert,
hvort slík óhöpp eru algeng,
og eins livort hægt er að draga
úr þeim eða koma í veg fyrir
þau, og ef svo er, þá með hvaða
ráðum.
Um þetta ætla jeg nú að fara
nokkrum orðum.
Stórvægilegar bilanir á vind-
rafstöðvum eru ekki mjög al-
gengar, en þó um of, því að
það þarf að verða að undan-
tekningum, að þær bili stórlega
um aldur fram.
Það er aðalléga þrent sem
hefir áhrif á endingu vindraf-
stöðva:
1. Frágangur stöðvarinnar af
hálfu verksmiðjunnar.
2. Frágangur við uppselningu
á stöðinni, og
3. viðhald, gæsla og hirða á
stöðinni.
Um fyrsta atriðið ráða kaup-
endur engu beinlínis, en þó er
ekki vert að ganga alveg fram
hjá því.
Vindrafstöðvar þær sem fluttar
hafa verið inn hafa verið keypt-
ar Sjrá ýmsum verksmiðjum.
Að líkindum eru þær ekki allar
jafn góðar, en jafnframt senni-
legt að þær hafi kosti og galla
á víxl. Liklega er það þó sam-
eiginlegt með þeim öllum, að
þær eru eklci ætlaðar fyrir
jafnliörð veður og hjer koma
oft á vetrum. Or því ætti að
mega bæta, og það með tiltölu-
lega litlum breytingum og lítt
auknu verði, en þvi er að vísu
erf'iðara að fá til leiðar komið
nú en á venjulegum tímum,
því að verksmiðjur eru lítt fá-
anlegar eða ófáanlegar til þess
nú, að sinna tillögum um breyt-
ingar á framleiðslu sinni eða
litlum liluta hennar.
Að því er snertir uppsetn-
ingu á vindrafstöðvum, þá er
mest um vert, að þær sjeu svo
vel festar niður, að þær geti
ekki fokið, hverju sem viðrar,
og einnig, að undirstaða undir
stöðvarturni sje svo stöðug, að
stöðin titri ekki neitt að ráði.
Annað mikilsvert atriði við-
víkjandi uppsetningu á stöð-
inni er val á stað fyrir hana.
Hún þarf að standa svo hátt,
að spaðaöxullinn sje- a. m. k.
þrem til fjórum metrum hærra
en nálægar húsaburstir.
Oft er heppilegt að koma
vindrafstöð fyrir á hlöðu-
eða fjósgafli. Margir festa þær
á hlöðu- eða fjósþak, eða jafn-
vel uppi á íbúðarhúsi.
Það mun þó fara fremur illa
með hús, sökum titringsins sem
það veldur.
Að liafa vindrafstöð uppi á
íbúðarhúsi hefir þann kost, að
auðvelt er að fylgjast með gangi
hennar, og hægt að stöðva hana
hvenær sem er sólarhringsins,
án þess að fara út, ef hvessa
þykir um of.
Hinsvegar mun mörgum
þykja vindra'fstöðvar fremur til
ópi-ýði á íbúðarhúsi, jafnvel þótt
hún þyki fara fullvel á hlöðu-
burst.
Víða hagar svo til, að hóll
eða hæð er nálægt bænum eða
kippkorn frá honum.
Getur þá oft verið um þrent
að velja:
1. að setja stöðina upp á hús-
gafl eða þak,
2. að reisa háan stöpul undir
stöðina heima við bæinn, eða
3. að reisa lágan stöpul undir
stöðina uppi á hæðinni.
Það er ekki hægt að ósjeðu,
að gefa ákveðnar reglur um
val á stöðvarstæði, en þremur
skilyrðum er' æskilegt að sje
f ii Ilnægt:
1. að vindskilyrði sjeu góð, m.
ö. o., að stöðin sje ekki í
skjóli i neinni átt.
2 að stöðin sje nálægt hænum
eða íbúðarhúsinu.
3. að undirstaða stöðvarinnar
sje góð og örugg.
Staðhættir eru víða þannig,
að erfitt er að samríma 1. og 2.
skilyrðið. Sje stöðin of langl
frá húsinu eða húsunum sem á
að lýsa upp, verður spennufall