Fálkinn - 01.10.1943, Blaðsíða 8

8
F A L K I N N
Kolur: Vegna stríðsins
Sagan hefst nokkrum dögum eftir
að Hitler hóf að tala máli stálsins
við Pólverja. Nánar tiltekið daginn
áður en fjelagi Stalin slíðraði hníf-
inn i baki blæðandi nábúa sinna í
Póllandi, — i fullkomnu hlutleysi.
Álirifa frá stríðinu var þegar farið
að gæta hjer heima í Þaravik. —
Vörubirgðir kaupmanna og kaup-
fjelaga voru á þrotum, því allir kei)t-
ust um að verða á undap hinni
lofsælu fimmburastjórn með að á-
kveða sjer vöruskamt sinn á næstu
mánuðum.
Greindir menn og getspakir, úr
öllum flokkum, voru alveg sammála
um, að fáheyrður vöruskortur og
dýrtið væri framundan. Þvi var
jafnvel spáð, og færð að því s.terk
rök, að svo langt kynni að reka
að hvorki tóbak nje brennivin yrði
fáanlegt á íslandi. Sló þá, sem von-
legt var, óhug á margan mann við
þær uggvænu spár. Jeg sem er hvort
tveggja í senn aðal þolandi og hetja
sögunnar, hefi tuggið munntóbak
frá því á fermingaraldri, og mátti
ekki huga að því renna að vera án
sælukendar þeirrar er safarík skro-
tugga veitir. Jeg reyndi að líta aug-
um hins bjártsýna manns á hlutina,
og vona hið besta. Og jeg ákvað i
huga mínum að láta éinskis ófreistað
til að tryggja mjer samvistir og un-
að tóbaksrullunnar, svo lengi sem
hendur stæðu jafnlangt fram úr erm-
um.
Mennirnir þenkja og álykta, en
Guð ræður, segir einhversstaðar í
gömlum fræðum. Þessi spaklega
setning sannaðist á mjer, ef ekki
beint þá óbeint, að kvöldi hins um-
getna dags, þegar jeg kom heim
til Jónasínu minnar. Raunar var
það ekki nein ný saga að jeg ákvarð-
áði en Jónasína rjeði, þannig hefir
hlutverkum altaf verið skift, síðan
við urðum eitt i heilagri giftingu
fyrir, ja, fyrir mörgum árum. En
þetta kvöld tók ráðsmenska Jónas-
ínu alveg nýja stefnu.
Jú, hún Jónasina hafði heyrt það
eins og jeg, að svo langt kynni að
reka í okkar landi, að hvorki yrði
fáanlegt tóbak nje brennivín þó að
skömtunarseðlar og gull væri í boði.
Allir tóbaksmenn og brennivínsneyt-
endur yrðu því að una lífinu án
i eirra gæða. Og þá ályktaði Jón-
asína svo, að af þvi svo hlaut að
fara innan skamms, að jeg fengi
ekki að jeta tóbak, væri alveg eins
gott fyrir mig að hætta strax að
neyta þess. Með því sparaði jeg
nokkrar krónur, og þess væri sann-
arlega þörf eins og nú horfði. Þessi
ákvörðun örlagavalds míns, kom
svo óvænt og þvert ofan í mínar
nýteknu ákvarðanir, að mjer svelgd-
ist á tóbaksleginum og jeg fjekk
vonda hóstakviðú.
„Já, þjer er sannarlega mál að
hætta að jeta þetta fjandans tóbak,
með þessa heilsu. Guð má vita hvort
þú ert ekki búinn að fá óðatæringu
af því að bryðja það.“
Svo var málið útrætt. Jeg var kom-
inn i tóbaksbindindi. Og nú hófst
hið strangasta stríð, sem jeg hefi
nokkru sinni háð. Strið, sem jeg
veit eklci enn þá, hvort jeg slapp
frá sein sigurvegari eða hinn sigraði.
En áfram með söguna, svo þeir sem
hana lesa geti sjálfir skorið úr því
vafamáli af eigin liyggjuviti.
Jónasína gerðí þegar um kvöldið
ýtarlega rannsókn á tóbaksbirgðum
mínum, en þær reyndust að vera
1 hönk, einn tuttugasti úr kiló-
grammi af „sinal Augustinus“. Auk
þess átti jeg hálfa fingurhæð af
sömu tegund, sem vafinn var innan
í sóknargjaklareikninginn minn (ó-
goldinn) og grafin var dýpst niður
í buxnavasa minn. Þeim forða tókst
mjer að skjóta undan. Tóbaksliönk-
in var samstundis gerð upptæk og
læst inni skáp Jónasínu, og þar með
var undirbúningi að þessari lifs-
venjubreytingu minni lokið.
Fyrsta nóttin í bindindinu leið
án stórkvala. Enda blótaði jeg á
laun og jórtraði á stúfnum, sem
mjer hafði tekist að koma undan,
þegar minn hetri helmingur svaf
og sá ekki til mín.
Þegar leið fram yfir hádegið næsta
dag og síðasti safinn var soginn úr
síðustu skroliryðjunni, varð mjer
fyrst nokkurnveginn Ijóst hvar jeg
var staddur, .og hvílíkum heljarklóm
örlaganna jeg var nístur. Tungan
þornaði í munninum og loddi við
góminn. Magnleysi og sljóleiki færð-
ist yfir mig. Jeg ráfaði út í þorpið
til að hressa mig á því að rabba við
kunningjána. Umræðuefnið var alls-
staðar hið sama, stríðið og stríðs-
ráðstafanir. Allir höfðu eittlivað
mikilvægt til þeirra mála að leggja.
Var jafnan efst á baugi að nú yrði
til róttækra spranaðarráðstafana að
grípa. í því efni sat jeg með stórt
tromp á hendinni, sem jeg sló nú út:
Alsherjartóbaksbindindi. Jeg væri til
dæmis þegar genginn í bindindi
sjálfur. Augun i Óla bláa urðu eins
og í glaseygðri hryssu, þegar hann
heyrði þessi tíðindi.
— Fyr má nú rota en dauðrota —,
sagði hann. — Þann fjanda skyldi
enginn frjáls maður gera meðan
nokkurt tóbakslauf fæst í þessu
landi. •
Til áherslu orðum sínum spýtti
hann heilu flóði af kolbrúnum tó-
bakslegi út á miðja götuna. Jeg
maldaði í móinn og lijelt uppi vörn
fyrir minn málstað — eða Jónasínu.
En liefði Óli vitað hve lijartanlega
jeg var honum sammála undir niðri
liefði lionum vissulega verið vel
skemt.
Þegar kvöldskuggarnir af vestur-
fjöllunum voru farnir að teygjast
fram á fjörðinn, hjelt jeg lieim —
heim til Jónasínu.
Þegar jeg nálgaðist húsið okkar
greip jeg af gömlum vana, ofan í
buxnavasann til að fá mjer tóbaks-
mola. Það var orðin föst öryggis-
ráðstöfun, að leggja ætíð nýja tuggu
undir jaxlinn áður en jeg kæmi inn
til Jónasínu á kvöldin. Mjer óx bæði
kjarkur og stilling við það, en þess
þurfti jeg alt af með, ef eitthvað
hafði sjerdeilis gengið á á heimilinu
um daginn. Það var svo þægilegt
að veita svölun og útrás skapsmun-
um sínum með þvi að leggja orku
í að merja tóbakið undir jaxlinum.
Nú greip jeg auðvitað ofan í tóm-
an vasann og skuggar vanmáttar-
kendar þeirrar, er jeg jafnan ól i
brjósti, þegar jeg stóð augliti til
auglitis við Jónasínu urðu liálfu
lengri og dekkri nú en endranær.
Slíkt var þó ástæðulaúst í þetta
sinn. Þegar jeg kom inn í eldhúsið
stóð Jónasína við að ausa heitum
hafrgraut á diska. Hún hjelt ausunni
hreyfingarlausri á lofti og djúp
hrukka milli augnabrúna hennar
sýndi að hún glimdi við að leysa
mjög torráðna gátu.
— Það var gott að þú komst
Þorlákur, sagði liún um leið og hún
sá mig.
— Hvað kostar ein hönk af munn-
tóbaki, eins og sú, sem jeg geymi i
skápnum?
Jeg kipptist við. Þetta var eins og
að rífa í opið sár. Mjer varð orð-
fall isvip.
— Heyrir þú ekki Þorlákur?
Það var óþol í röddinni.
— Eina krónu áttatíu og tvo,
stamaði jeg, þegar jeg hafði nokkurn
veginn náð jafnvægi aftur.
— Hvað hefir þú jetið margar
hankir á ári?
Hjer var ekki um neitt að villast.
Jónasína var alráðin i því að yfir-
heyra mig, og af nokkurra ára
reynslu vissi jeg að þá var vænleg-
ast að þrjóskast ekki.
— Venjulega fjörutíu. Nema i fyrra
þá urðu þær fimmtíu og ein. En
þá um vorið fór jeg líka í hákarla-
legu i verstu kuldunum, bætti jeg
við eins og til afsökunar.
— Meðal eyðsla er þá 40 hankir
á ári. Fjörutíu hankir á eina áttatíu
og tvo, sagði Jónasína. Og það verð-
ur. Ja, hvað verða það margar krón-
ur?
Jónasina hætti á ný að ausa
graulnum og hrukkan á enninu dýpk
aði.
— Verða það ekki einar fimmtíu
krónur, sagði Jónasina. Þorlákur
fáðu þjer blað og reiknaðu þetta
snöggvast fyrir mig.
Jeg þurfti hvorki blað nje blý-
ant til að reilcna eyðslu mína í
tóbakið. Svarið hafði jeg á reiðum
höndum. Alt of oft hafði jeg nagað
mig i handarbökin fyrir þá eyðslu,
og óskað þess fyrr á árum að eiga
þrek til að venja mig af tóbaks-
nautninni, til þess að vita ekki ná-
kvæmlega hvaða skattur hún var
mjer áhverjum tíma. En niðurstaðan
af þeim óskum varð æ hin sama.
Jeg hjelt áfram að naga tóbakið.
— Tóbakið kostar með núverandi
verði 72 krónur og 80 aura, sagði
jeg.
— Ha! Hvað sagðir þú Þorlákur?
Sjötíu og tvær krónur og áttatíu
aura!
— Já. Sjötíu og tvær krónur og
áttatíu aura.
— Sjötíu og tvær og áttatiu, tók
Jónasína enn þá upp eftir mjer, og
mjer var óskiljanlegur feginslireim-
ur í röddinni.
Jónasína lauk við að ausa upp
grautnum og við hjónin settumst að
snæðingi við eldhúsborðið.
— Þorlákur. Sko. Nú þegar þú
ert hættur við að jeta tóbakið spar-
ar þú sjötíu og tvær krónur og 80
aura á ári, og kanske mikið meira, v
ef tóbakið stígur rosalega. Fyiir
þá peninga getum við keypt fallega
divanteppið, sem er í glugganum á
Gíslabúð. Það kostar ekki nema sjö-
tíu krónur. Er það ekki rjett?
Jeg varð að viðurkenna að svo
væri. Fyrir sjötíu og tvær krónur
og áttatiu aura hlaut að vera hægt
að kaupa hlut sem kostaði 70 krón-
ur, ef peningarnir væru raunveru-
lega til.
— Mig hefir altaf langað svo skelf-
ing mikið til að eignast þelta teppi,
siðan jeg sá það í glugganum. Og
þú manst hvernig gamla divantepp-
ið er orðið, bara útslitin tuska.
Blindur maður getur talið stjöru-
urnar i gegnum það. Jeg get bara
ekki varið þessuin peningum betur.
Finst þjer það Þorlákur?
— Nei, svaraði jeg stuttaralega.
En mjer fanst alt annað. í fyrslr.
lagi leyndist i liuga mínum grunur,
eða jafnvel von um, að atvikin
kynnu að liaga þvi svo að jjessir
peningar yrðu aldrei sparaðir. Og
i öðru lagi flökraði i liuga minn,
að pf einliverjir peningar spöruðusl
við þessar nýbyrjuðu pyntingar mín-
ar, lægi margt nær að kaupa fyrir
þær en "þetta agalega sæta dívan-
teppi.
Jónasína var nú komin i sólskirs-
skap við tilhugsunina um að eign-
ast teppið góða. Það var þvi hið
mesta óráð að malda nokkuð í mó-
inn með tóma buxnavasana. Já, Jón-
asína var komin í svo gott skap,
að hún gaf mjer sykur út á grautinn
þvert ofan í allar sparnaðarráðstaf-
anir.
í andvöku næstu nætur snerist
hugurinn sífelt um þetta dæmalausa
teppi. Jónasína liafði ákveðið að
eignast það, og þóttist hafa fundið
óskaráð til þess. Þetta voru stað-
reyndir, sem ekki varð fram hjá
hlaupið, og í reynsluskóla hjóna-
bandsins hafði jeg numið þau fræði
til fullrar lilýtar, að í þessu máli
var aðeins ein lausn hugsanleg, og
það var að láta hana fá vilja sinum
framgengt.
Jeg hlaut að viðurkenna það, að
stofan okkar og dívangarmurinn
hefðu fullkomna þörf að eitthvað
væri þeim til fegurðar og vegsauka
gert. Og undir niðri þótti mjer vænt
um kerlinguna og vildi gjarnan gera
henni lífið ánægjulegt, svo sem i
mínu valdi stóð. Hafði jeg jafnan
verið drjúgan spöl á undan gjald-
getu minni. Með aðdrætti til heim-
ilisins og í þvi að búa híbýli okkar
húsgögnum. Útreikningar Jónasínu
ljetu þvi á vissan hátt all lokkandi
i eyrum mínum. Jeð leitaðist að
telja mjer trú um að jeg legði þess-
ar píslir á naig til þess að veita hús-
freyju minni ánægju.
Næsta dag gekk jeg ofan að Gisla-
búð og skoðaði teppið. Ekki duld-
ist það mjer að fagurt var það álit-
um og mundi það gera veg gamla
dívansins okkar stórum meiri en
hann var nú. En jafnframt læddist
sú fullviss'a i liuga minn, að ekki
mundi mjer hent að ætla að hvila
mín lúin bein á jafn glæstu klæði,
ef það kæmist i eign Jónasínu. En
nú staðrjeði jeg það að teppið
skyldi verða hennar eign. Jeg greip
þá ákvörðun eins og druknandi mað-
ur liálmstrá, og hjelt henni þvi fast-
ar sem kvalir mínar af tóbaksleys-
inu ukust meir.
Þegar jeg hafði staðið nokkra
.stund við gluggann i Gfslabúð og