Fálkinn - 05.11.1943, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
ið, sem stendur liátt uppi i
Tatra-fjöllum, var stærsta hæli
sinnar tegundar í Evrópu.
Matg-jafir barna.
Sjerstakar ráðstafanir voru
gerðar til þess að auka heil-
brigði barna, svo sem mjólkur-
gjafir i skólum og ókeypis suin-
arliæli fyrir börn. Þessi sumar-
liæli voru ekki reist eða rekin
fyrir samskotafje lieldur rckin
af ríkinu, eins og skólarnir. —
Sumarið 1937 voru 48.000 börn
á þessum sumarheimilum.
Atvinnuskilyrðin fóru síbaln-
andi. Átta stunda vinnudaginn
og 48 stunda vinnuvika var á-
kveðið með lögum, og viða var
vinnuvikan stytt ofan í 40—42
stundir með samkomulagi
beggja aðila. Alt verkafólk fekk
sumarfrí sitt iaeð fullum laun-
um. Næturvin .ía var því aðeins
leyfð að hagsi iunir þjóðarheild-
Landráðamaðurinn Iíascha.
arinnar krefðust þess, og ekki
var undir neinum kringumstæð-
um leyft að konur og börn
stunduðu næturvinnu; einnig
var bannað að ráða unglinga
undir 18 ára í hættulega vinnu
eða þá vinnu, sem heilsu þeirra
og eðlilegum þroska gæti staf-
að nokkur liætta af. Öll vinna í
verksmiðjum eða utan heimil-
is var hönnuð börnum yngri
en 14 ára.
Skipun verkamála var í mjög
föstum skorðum i Tjekkoslóva-
kiu, og venjulega samdi hver at-
vinnugrein i heild við vinnuveit-
endurna. Þar voru sjerstakir
gerðadómar í atvinnudeilum,
sem gerðu út um misklíðarefni
þau, sem upp komu.
Ef verksmiðja neyddist til að
færa saman kvíarnar og segja
upp tíunda hverjum starfs-
manni sínum eða fleirum, varð
hún að gera gæslumanni verk-
smiðja í umdæminu aðvart um
])etta tveimur vikum á undan.
Ilann gat skipað verksmiðju-
stjórninni að lialda sumum
verkamönnunum eða öllum, ef
liún að hans áliti var fær um
það. Allir verkamenn, sem þann
ig var sagt upp, átlu kröfu á
tveggja vikna kaupi, og ef verk-
smiðjan lokaði þá fengu þeir
þriggja vikna kaup.
Útrýming öreigahverfanna.
Meðan Hahsborgarættin rjeð
yfir Tjekkoslóvakiu var fult af
öreigahverfum (slums) i iðnað-
arborgunum, sem síðar urðu
tjekkoslóvakiskar. — Stjórn
Tjekka hafði orðið vel ágengt
í því að útrýma hverfum þeSs-
um, þegar' nazistar komu tii
sögunnar og stöðvuðu slíkt ,dek-
ur‘ við þjóðina. Stjórnin ljet
hyggja sambýlishús og einkahú-
staði, og lánaði einstaklingum
einnig fje með góðum kjörum
til þess að kmna sjer upp hús-
um. Milli 1919 og 1936 voru
bygðar nýjar íbúðir yfir 131.602
fjölskyldur. Ilámark var sett á
húsaleigu og í rauninni var há-
mark á mörgu öðru verðlagi.
Ennfremur voru setl ákvæði um
lágmarlc gæða ýmiskonar vöru-
tegunda.
Alls yfirvann tjekkneska
stjórnin mörg nytsemdarverk
og þjóðin lifði i farsæld. Alt
þangað til nazistar komu til sög-
unnar og spiltu öllu þá álti liið
unga og endurreista lýðveldi
við vaxandi velmegun að búa.
.7. Mitchell Morse.
Ef nokkur forustumaður þeirr"
ríkja, sem risu upp í lok síðuslu
s yrjaldar getur lieitað skapari þjóð-
ar sinnar þá er það Tliomas Garri-
gue Masaryk, hinn fyrsti forseti
tjekkneska lýðveldisins. Hánn flýði
land til þess að berjast fyrir end-
urreisn þjóðarinnar, vann að þessu
máli öllum árum og tókst að vinna
bandamennina þáverandi á mál sitt.
Lengstum dvaldi liann í Frakidandi
og Englandi, og þegar líða tók á
styrjöldina hafði honum tekist að
fá ákveðin loforð um, að Tjekko-
slóvakia skyldi viðurkend sem sjálf-
stætt riki. Sú viðurkenning fjekst
28. október 1918, en formlega kom
hún þó ekki fram fyr en með samn-
ingunum i St. Germain 10. september
1919.
Landið, sem áður hafði verið inn-
liinað i Austurríki og Ungverjaland
er meðal frjósömustu svæðanna í
Mið-Evrópu. En þessir voru aðal-
Iilutar hins nýja rikis: Böhmen eða
Bæheimur, Moravia, Sljesia, Slovak-
ia og hjeraðið Bútenia i Karpgta-
fjöllum. Bæheimsbúar voru fjölmenn
asta þjóðin í hinu nýja ríki, og nefn-
ast þeir á eigin máli sinu Cesks eða
Tjekkar, en í.æslstærstir voru Slóv-
akar. í Súdetafjöllum, sem liggja
norðan að Bæheimssljettunni bjó
á þriðju miljón þýskumælandi
manna. Auk þess voru Rútenarnir
í Karpatafjöllum talsvert blandaðir
Ungverjum. Hjer voru því mörg
þjóðerni samankomin, og hefir það
meðfram orðið sjálfstæði Tjekko-
slóvaka að falli.
Helstu borgir þessa frjósama rík-
is voru Praha, liöfuðhorgin, Brno
eða Brúnn, Ostrava, Bratislava
(Pressburg), Plzen (Pilsen) og Kos-
ice. Landsbúar töldust nær 15 milj-
ónir og landið hvorttveggja í senn
ágætt landbúnaðarland og iðnaðar-
land. Bændurnir ræktuðu hveiti,
liafra, bygg, rúg, sykurrófur, humal
og allskonar ávexti, en úr jörðu voru
unnir margskonar málmar, svo sem
járn, radíumgrýti, gull, silfur, grafíit
auk steinsalts og kola. Þá er land-
ið og mikið skógland. Og tjekknesk-
ui- iðsnaður þótti standa mjög fram-
arlega. Þar var mikill dúkavefn-
aður og allskonar tóvöruiðnaður,
járn- og stáliðnaður (Skoda-vopna-
verksmiðjurnar voru þær þriðju
stærstu i Vestur-Evrópu), kemiskur
iðnaður, frægasti kristallsiðnaður
Evrópu, leirbrensla, leðurvörugerð
(Bata-skóverksmiðjurnar voru stærst-
ar í sinni grein í Evrópu fyrir stríð)
húsgagnagerð og eldspýtnagerð. Öl-
bruggun Tjekkoslóvaka varð fyrir-
myndin að þeirri iðn lijá Þjóðverj-
•um og helsta öltegund Norðurlanda
er kend við Pilsen.
En landið var hafnlaust — lá
hvergi að sjó. Leiðir erlendu versl-
unarinnar lágu eftir járnbrautuin
og fljótaleiðum, norður á bóginn
einkanlega til Iiainborgar og Stettin,
en suðauslur eftir Dóná, sem renn-
ur um Tjekkoslóvakiu. Þar var ekki
einu sinni um neinn „pólskan korri-
dor“ að ræða.
Meðan Tjekkoslóvakar voru að
skipa málum sínum eftir striðið
gegndi Masaryk ríkisstjórastörfum
samkvæmt bráðabirgðasamþyktum,
en forseti var hann kosinn (til sjö
ára) árið 1920 og endurkosinn 1927.
Þegar liann var kosinn forseti í
fyrra sinnið stóð liann á áttræðu,
en árið 1934 var liann svo farinn að
heilsu að liann treyslist ekki til að
taka við endurkosningu, og var
Eduard Benes, núverandi forseti
hinar útlægu stjórnar í London,
kosinn í hans stað. Hafði liann um
langt skeið verið forsætis- og utan-
ríkismálaráðherra og meðal annars
lengi verið formaður Alþjóðasam-
bandsráðsins.
Þing það, sem Tjekkoslóvakár
settu sjer, var í tveimur deildum:
Neðri deild, skipuð 300 meðlimum
kosnum til sex ára, og efri deild
skipuð 150 mönnum, sem kosnir
voru til átta ára.
Löngum bryddi á talsverðri óá-
nægju milli aðalþjóðanna i ríkinu:
Tjekka og Slóvaka. Þó varð þetta
ekki að alvörumáli fyrr en áróðurs
tók að gæta í landinu af hálfu naz-
ista. Þegar Hitler fór að gera kröfu
Frh. á bls. Í4.
Mólmœlaganga í Prag, gegn skiftingu Tjekkóslóvakíu. Ríkisforsetahöllin í baksýn.