Fálkinn - 17.12.1943, Blaðsíða 43

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1943
Allir lslendingar kannast við enska skúldið H. G. Wells.
Þjóðin hefir gleypt i sig sögur þær, sem þýddar hafa
verið eftir hann á íslensku, og enskulesandi Islending-
ar hafa auk skáldsagna hans lesið hinar alþýðlegu
fræðibækur hans, ekki síst „Outline of Historg“, sem
einnig hefir komið út í íslenskri þýðingu, eftir dr. Guð-
mund Finnbogason. Mun mega segja með sanni, að hann
sje vinsælastur á íslandi allra erlendra nútímahöfunda.
Hjer segir David Thurlow ýmislegt af Wells, sem les-
endunum mun þykja gaman að kynnast.
"pINN af þeim höfundum Bret-
A-'lands, sem mest er talað um,
varð 77 ára í september. Hann er
enn sískrifandi og er enn talað um
hann í sífellu. Hann liefir verið sí-
skrifandi í síðustu fimmtíu ár, og
það eru ekki margir rithöfundar,
sem eftir 50 ára rithöfundastárf
éiga jafn mjkið af nýmælum eða
róta við hugum manna eins og hann
gerir enn.
Hann er 77 ára, en hugur hans er
jafn kvikur og hugsjónir hans jafn
ögrandi eins og þær voru i byrjun
aldarinnar, þegar bækur hans fóru
fyrst að vekja athygli fyrir hið ein-
arða og frjálshuga efni, sem þær
fluttu,
Hann er töfrandi maður, og vekur
jöfnum höndum undrun og aðdáun
með því sem hann segir og með
þeim liætti, sem hann segir það.
Ilann er mikill maður til líkama
og sálar, og þó talar liann með
gjallandi og titrandi rödd eins og
skóiastrákur. Hún hljóðar eins og
hann liefði aldrei komist í mútur,
og röddin því aldrei náð dýpt þeirri
eða festu, sem einkennir málróm
fuilvaxinna manna.
í sumu tilliti er þessi rödd ein-
kennandi fyrir manninn. Því að það
er svo margt af verkum Wells’ sem
ber einkenni unglingsins. Hún er
algerlega laus við allan ótta. Hún
er kátinuleg og yndislega glettin.
Og þessum sömu áhrifum verður
lesandinn fyrir, er hann talar við
Wells með því að lesa bækur hans
eða greinar — hann kærir sig koll-
óttan um, livað lesandinn heldur
um höfundinn eða verk hans. en
sjálfur er liann fullviss um, að það
sem liann liugsar sje rjett, svo að
einu gildi um livað allir aðrir halda.
Maður lilýtur að dáðst að sannfær-
ingu mannsins, og maður getur
ekki að því gert, að þessi sannfær-
ing rótar við manni sjálfum.
Það er ómaksins vert að festa sjer
i minni það sem Bernhard Shaw
sagði um H. G. Wells, því að það
eru þessir tveir menn, sem líldega
verða að skifta á milli sín þeim
heiðri, að vera tveir víðkunnustu
rithöfundar Breta nú á timum. Þeir
eru vissulega frjósamastir allra
manna hvað snertir sköpun óbund-
ins máls, hvort heldur er til skemt-
unar eða ádeilu. „Wells,“ segir
Bernhard Sliaw, „er 19. aldar dreng-
ur úr úthverfi i London en hugsar
samt, skrifar samt, og gerir altaf
hvorttveggja óvenjulega vel.“
Til þess að kunna að meta þessi
meðmæli, þá verður maður vitan-
lega að minnast þess, hve Sliaw
hefir gaman af að draga dár að
keppinautum sinum. En jafnframt
hefir Wells safnað glóðum elds að
höfði sjer fyrir það að bera fram
ýmsar liinar hamslausu hugmyndir
sínar, í ýmsum skáldsögum, sem
fjalla um ókomna tíma. Það er
nokkur mælikvarði á þor þessa
höfundar, að hann skirrist ekki við
að rökræða á opinberum vettvangi
jafnvel þær skoðanir sínar, sem
hann VQÍt að verða óvinsælar af
öllum þorra manna. Hann situr
heinlínis um færi til að gera þetta.
Það geta verið margir, sem hafa
jafnvel óvinsælar skoðanir og sann-
færingamál, en hafa ekki áræði til
að halda þeim til streitu.
Það hefir verið sagt um Wells að
hann „liati hluti, sem níu tíundu af
landsmönnum hans meti mikils.“
Svarið við þessu getum við fundið
í sögukenslubókum okkar! Þar er
krökt af frásögnum af afreksverk-
um mikilla manna, sem aldrei hafa
setið á sátts höfði við samtíðarmenn
sína.
Nú skulum við lita á frásagnir
Wells’ og dóma hans um, að hve
mildu gagni afrek þessarar manna
hafi orðið samtíð okkar og okkur
sjálfum. Þú, lesandi góður, liefir
líklega lesið eitthvað af bókum lians,
svo að þú ert þegar kunnugur því,
hvernig hugur þessa manns starfar.
Herbert George Wells, var sonur
manns, sem stundaði cricketleik
sem atvinnu, og fæddist á jaðri eins
af úthverfum Lundúna í Bromley,
Kent, 21. september 1866. Barna-
skólamentun sina fjekk hann á
einkaskóla í Bromley, en að henni
lokinni gekk hann i latínuskóla, og
:ðar á kgl. visindaskólann. Hann
var ekki nema 29 ára gamall, þegar
liann gerði alla lesendur forviða
með því að gefa út hvorki meira
nje minna en fjórar bækur á einu
einasta ári. Á þessu ári hafði hann
samið: „Urval af samtölum við
frænda sinn“, „Tímavjelin“, „Stolna
sóttkveikjan og aðrar sögur“ og
„Undursamleg lieimsókn“.
Það var „Tímavjelin“ ásamt ýms-
•um furðusögum vísindalegs efnis, er
frá honum komu i þá daga, sem
vakti athygli lesenda á Wells, sem
rithöfundi, og þeim óvenjulegu hug-
myndum og innsæi, sem hann hafði;
en þetta gagntók ímyndunargáfu
lesendanna. Hinar ósennilegu skáld-
sögur og smásögur liöfundarins, frá
fyrstu árum hans eru einkum eftir-
tektarverðar fyir liinn glaðlega og
glæra blæ, sein yfir þeim livílir.
Þar lýsir sjer viðkvæm, en um leið
afarnákvæm glöggskygni. Og þar
kémur fram list frásagnargáfu, sem
gerir lestur bókanna liressandi fyr-
ir almenning.
Ef til vill er það „Saga mr. Polly“
sem skarar fram úr, sem sú allra
ágætasta af fyrri ritum þessa undra-
verða vinnusama manns. Einn mik-
ill aðdáandi lians kvað svo að orði
einu sinni, að þessi bók ein væri
jafnvirði allra rita Arnolds Bennett,
Jolin Galsworthy og Hugh Walpole
samanlagt.
Og svo kom „Blindraríkið“, svo
kom „Ósýnilegi maðurinn“, „Kipps“,
og svo hin ógleymanlega saga „Tono
Bungay“. Og svo kom saga, sem til
undantekningar má teljast, skrifuð
þegar Wells var 34 ára, en þar er
sagt, að ýmislegt sje fram fært, af
æskuminningum lians. Hún lieitir
„Love and mr. Lewisham“.
Það stappar nærri þvi ótrúlega
live H. G. Wells er fjölhæfur og
mikill afkastamaður og frjóhuga.
Hann varð siðar frægur sem sagn-
fræðingur og uppeldisfræðingur. En
á yngri árum samdi hann lika einna
fegursta ástarsögurnar, sem til eru
á enska tungu.
Mikilsverðust liefir sú hlið verið
á ritstörfum H. G. Wells, sem veit
að sagnfræði og stjórnmálum. Það
var eftir styrjöldina 1914—’l8, sem
liann einbeitti sjer að þessum mál-
efnum, ásamt uppeldismálum og
heimspeki.
Hið stórmerka ritverk lians, „The
Outline of llistory“ kom úr árið
1920. Sjálfur hefir Wells lýst þvi,
sem „tilraun til þess að endurbæta
kenslu i mannkynssögu, með þvi
að láta þröngsýna þjóðernissögu
þoka fyrir almennu yfirliti um af-
rek mannkynsins.“
Enginn maður, sem ekki liafði
liið fylsta traust til sjálfs sín, á-
samt djúpsærri þekkingu og skiln-
ingi, hefði þorað að ráðast í jafn
gífurlegt viðfangsefni. En Wells
rjeðst í lilutverkið og hafði þó margt
annað á prjónunum um sama leyti,
svo sem „Rússland í sluigganum“,
„Bjargráð siðmenningarinnar“,
„Leynihólf hjartans“, „Ágrip al'
veraldarsögu“, „Starf, auður og
gæfa mannkynsins", „Það sem
koma skal“, Brynhildur" — auk
fjölda annara rita.
Hugþróttur lians virðist óþrjótandi,
og jafnvel síðan liann varð sjötugur
liafa hlaðagreinar hans verið greidd-
ar hærra verði en flestra annara,
sem í bresk blöð rita. En þó lýsir
liann sjálfum sjer sem „afkastamikl-
um púlshesti, sem hefir nasasjón af
því, sem koma skal.“
Enn i dag er H. G. Wells ungur í
anda. Wells, með allar sínar kenn;
ingar og alla sína alfræðilegu visku,
er kát og viðfeldin mann'vera. Hann
túlkar lög trúarlífs og stjórnmála,
kynferðis og fjelagsmála, hagfræði
og uppeldismála með svo mikilli
einbeitni og sannfæringarkrafti, að
það vekur atliygli enn í dag.
Það er enginn stórmenskubragur
á Wells. Margur ungur blaðamaður,
sem var sendur á fund hans og
skalf og nötraði þegar hann nálg-
aðist hann — af umliugsuninni
þeirri, að liann væri að ganga fyrir
eitthvert ofurmenni — hefir farið
af fundi hans, að loknu viðtali, með
bókagjöf auk viðurkenningar i
lijarta sínu fyrir alúð og vinsemd
hins ágæta rithöfundar.
Herbert George Wells, með rjóðu
kinnarnar og litla brosandi hár-
lagðinn er skemtilegur og fyndinn
maður. Bros lians er eins og það
kæmi af vörum kerúbs. Og það er
aldrei leiðinlegt að heyra hann
tala eins og maður við mann — það
mega allir vera vissir um.