Fálkinn - 28.03.1947, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Vígsla Leifsstyttunnar: Ásgeir Ás-
geirsson flytur ræðu.
íslendingar hafa til skamms
tíma ekki haft tök á að halda
því fram, sem skyldi, að fyrsti
hvíti maðurinn, sem til Ameríku
kom var Leifur heppni en ekki
Columbus, og að Leifur heppni
var íslenskur maður en ekki
norskur. — Kaþólskir menn i
Bandaríkjunum hafa lagt kapp
á að halda nafni Columbusar á
lofti og gera sem minnst úr
landafundi Leifs, en hafa nú
orðið að láta í litla pokann og
Leifur hefir náð viðurkenningu
þeirri, sem honum bar. En það
hafa verið Norðmenn en ekki
íslendingar, sein aðallega hafa
lialdið verðleikum Leifs á lofti
vestra, og um leið hafa þeir reynt
að gera hann norskan mann
en ekki íslenskan. Þeir halda
„Leifsdaginn“ hátíðlegan vestra,
sem norskan tyllidag og telja
sig eiga Leif með húð og hári.
Á síðasta mannsaldri hefir þó
sitthvað verið gert, sem stefnir
að þvi að segja Ameríkumönn-
um sannleikann í málinu. Það
var t. d. sigur fyrir réttan mál-
stað að Einari Jónssyni var falið
að gera myndina af Þorfinni
karlsefni, sem stendur i Fair-
mont Park í Philadelphia. ís-
lendingar vestan hafs og íslensku
blöðin þar hafa og haldið þvi
sanna fram og orðið talsvert á-
gengt. En segja má að íslenski
málstaðurinn hafi þá fyrst fengið
opinbera viðurkenningu er þing
Bandaríkjanna samþykkti að
LEIFUR HEPPNI
OG ÍSLENDINGABYGGÐ
gefa íslandi mynd þá af Leifi
heppna, sem nú stendur á Skóla-
vörðuhæð. Geta má þess til
verðugs lofs, að það voru norsk-
ir Bandarikjamenn, Burtness
þingmaður og Norbeck senator,
sem báru málið fram, hvor í
sinni þingdeild. En vitanlega veit
ekki nema lítið brot af Banda-
ríkjaþjóðunum um þessa viður-
kenningu.
Sýningin i New York hefir
vafalaust meira en nokkuð ann-
að opnað augu almennings fyrir
því að Leifur heppni var íslensk-
ur, enda var unnið markvisst að
því að nota sýningu íslendinga
þar til þess að láta þetta sjást.
Hinsvegar var það vanrækt að
nota það góða tækifæri sem gafst
þau árin, sem amerískur her
var hér í landinu, til þess að
láta gestina vita, að þeir voru
staddir í landinu, sem finnandi
þeirra eigin álfu fæddist í. —
Hér verður sagt nokkuð frá
starfi norskra manna fyrir því
að fá Leif heppna viðurkennd-
an, sem finnanda Vesturheims.
Fyrir liundrað árum datt fáum
vestan hafs í liug að nefna nafn
hans við hlið Columbusai’, hvað
þá framar. Það er að vísu svo,
að ameriski sagnfræðingurinn
H. W. Prescott segir frá vestur-
förum norrænna manna i „Hi-
story of North and South Am-
erica“ sem út kom fyrir nær
liundrað árum. Fyrstu útflytj-
endur frá Norðurlöndum, sem
komu vestur, höfðu í öðru að
snúast en að halda uppi nafni
og verðleikum Leifs. En svo
komu tveir menn til sögunnar,
sem beita sér fyrir því að halda
fram málstað Leifs heppna. Það
eru þeir:
Ole Bull og Rasmus B. Anderson.
Það var fiðlusnillingurinn Ole
Bull, sem fyrstur stakk upp á
því að koma upp minnismerki
um Leif heppna véstra. Hinn
17. mai 1872 liélt liann hljóm-
leika í Madison, Wisconsin, til
ágóða fyrir stofnun norræns
bókasafns við ríkisliáskólann
þar. í veislu að loknum liljóin-
leikunum hélt Rasmus B. And-
erson prófessor ræðu og kvaðst
vona, að úr því að Ole Bull
hefði hjálpað Norðmönnum með
að reisa Haraldsvarðann í Hauga-
sundi, mundi hann líka lijálpa
Norðmönnum vestra með að
reisa Leifs heppna minnisvarða.
Vorið eftir var fundur haldinn
um þetta í Madison og kosin
nefnd í málið, og varð Ole Bull
formaður hennar, en Rasmus B.
Anderson ritari. Ole Bull var þá
á förum til Noregs, en lofaði að
lialda nokkra liljómleika áður,
til ágóða fyrir varðann. Það var
áformað að liann yrði reistur
í Madison og kostaði um 10.000
dollara og skyldi afhjúpaður
1876 í sambandi við liátíðar-
höldin, sem fram áttu að fara
í tilefni af 100 ára sjálfstæði
Bandaríkjanna. Rasmus B. And-
erson fór með Bull til Noregs,
í AMERÍKU
og bráðlega bárust þau boð það-
an vestur, að Björnstjerne Björn-
son liefði lofað að halda aðal-
ræðuna við aflijúpun varðans,
og að Grieg ætlaði að semja há-
tiðarljóðin. v
Þetta varð til þess að nafn
Leifs færðist úr þagnargildi. M.
a. var farið að gefa út ritlinga
um fund Ameríku. Rasmus B.
Anderson reið á vaðið og gaf
út ritið „'America Not Discover-
ed by Columbus“ (1874). E. F.
Slafter gaf út „Voyage of the
Norsemen to Ameríca“, 1877 og
hinn frábæri sagnfræðingur og
heimspekingur John Fiske lýsti
itarlega Vínlandsferðunum i bók,
sem lieitir „Discovery of North
America“, En fjársöfnunin til
minnisvarðans gekk illa. lAnd-
erson segir frá þvi í „endurminn-
ingum“ sínum, að eftir að áskor-
un var birt í norsku blöðunum
vestra um samskot til varðans
hafi ekki komið inn eitt einasta
oent. Og eftir tvö ár voru að-
eins tvö þúsund dollarar komnir
í sjóðinn. Ole Bull ákvað þá að
reyna fyi'ir sér í austurfylkjunum
því að þar átti hann marga dá-
endur. Eftir hljómleika í Boston
8. des. 1876 var honum lialdið
Mynd Nínu Sæmundsson af Leifi
heppna.
Frá vigslu Leifsstyttunnar í Reykjavík.