Fálkinn - 13.04.1956, Side 5
FÁLKINN
5
/xHið Árlego þrifabíið
— og gamlar baðvenjur
ÍKLEGA 'hefir sundkunnátta veriö
margfalt almennari á gullöldinni
en hún var fyrir rúmuni 50 árum hér
á landi. Svo víða geta sögurnar úm
sundafrek — bæSi karla og kvenna
— aö líklegt er að mjög margt fólk
hafi kunnað aö sýnda þá. Endurlífgun
íþróttarinnar komst einkum á skriö
með Páli Erlingssyni, og nú er sund
hvergi meira iðlcað i álfunni en á Is-
landi.
Líklega er sundkunnáttan jafngöm-
ul mannkyninu, og ýmsar frumþjóðir
eru syndar sem selur. Biblían segir
ýms dæmi 'þegar að fólk hafi laugað
sig, þó að ekki hafi það kannske ver-
ið synt. Dóttir Faraós var að lauga
sig i Níl þegar hún fann Móses og al-
kunn er sagan um Súsönnu í lauginni.
í Noröur-Rússlandi hefir frá ómuna-
líð verið siður að hafa „skírnarhátíð“
í janúar, hún er í þvi fólgin að fólk
er kaffært í vök, og hlýtur það að
vera köld skemmtun. Og heit böð
niunu fyrst hafa verið notuð i Rúss-
landi. Skýþar, sem bjuggu norðan
Svartahafs, tjölduðu skinntjöldum yf-
ir steinhrúgu, sem bál liafði vcrið
kynt undir, og stökktu vatni á stein-
ana. Á þann hátt fengu þeir gufubað,
áþekkt því sem Finnar nota.
Rómverjar urðu frægir fyrir bað-
menningu sína. Á 4. öld f. Kr. voru
592 baðstaðir í Róm, eða kringum einn
á hverja 1000 íbúa. Sum þeSsara baða
voru mjög íburðarmikil, svo sem liita-
böð Caracallas, sem enn eru til. Um
Diocletian er sagt að hann hafi látið
40.000 krislna þræla byggja dýrindis
baðstað með marmaraveggjum og
tíglamyndagólfi. Grunnflötur þess var
320.000 ferm. og 3000 manns gátu
laugast þar samtimis. En þessir dýru
baðstaðir voru einkum notaðir af
höfðingjunum, sem lágu þar stundum
meiri hluta dagsins og nutu lífsins.
Á miðöldum voru baðstaðir víða
notaðir sem samkomustaðir félaga,
og kom fólk saman þar og ræddi
landsins gagn og nauðsynjar og milli
þess sem það fékk sér svitabað og
þambaði maítöl. ítalinn Poggio Bracc-
hioiini hefir lýst baðstað í Baden á
15. öld. Þar voru svalir fyrir áhorf-
endur og klæðaklefar. Lauginni var
skipt í tvennt með lágum rimum og
skyldu karlar vera annars vegar og
konur í hinum endanum, en oft buðu
konur körlunum í sinn enda og var
borðað við fljótandi borð. Karlmenn-
irnir voru i stuttum buxum og kven-
fólkið i náttkjól og „geðið var kátt
og saklaust", segir Bracchiolini. Þarna
var leikið á hörpu og sungið, fólkinu
lil skemmtunar.
Fjóðra æðsta orða Englendinga
b.eitir „orða baðsins“ (Order of tlie
Bath) og sýnir það, að Englendingar
hafa iiaft baðið i hávegum. Þegar ein-
iiver skyldi fá þessa orðu, varð hann
að mæta hjá konungi með tvo „skirn-
arvotta". Að kvöldi kom rakarinn og
bjó gestinum laug, „klædda líni að
utan og innan og ullarvoðir yfir,
„vegna kuldans á kvöldin". Þegar
maðurinn hafði verið rakaður var
honum fylgt inn í laugina með dansi
og pípublæstri og nú kom konungur-
inn. „Skírnarvottarnir“ stungu mann-
inum svo niður i iskalda laugina, og
þar varð hann að dúsa, meðan orðu-
reglurnar voru lesnar yfir honum.
Síðan var hann klæddur, og nú varð
hann að vaka í kapeilunni alla nótt-
ina til að búa sig undir að verða sleg-
inn til riddara daginn eftir.
Volgu lindirnar í Bath hafa vafa-
iaust verið kunnar í 3000 ár, en ekki
var farið að nota þær fyrr en um 1660.
Brennisteinn var í vatninu og það var
talið mjög heilnæmt, bæði til útvortis
og invortis notkunar, en bragðvont
var það. Á einni lauginni — Cross
Bath — var sá átrúnaður, að ófrjóar
konur yrðu frjóvar við að lauga sig
þar.
I París voru til opinberir kaldir
baðstaðir frá því kringum 1620, en
æðri stéttirnar þar voru engin fyrir-
mynd um þrifnað. Sólkonungurinn
Lúðvík XIV. hafði skrautlegan bað-
stað en notaði hann sjaldan. Hann
vildi heldur fara í vatn i ám. í Þýska-
landi var það venjan um þær mundir,
að stúlkur liættu að baða sig undir
eins og þær höfðu náð sér í mann.
f Ameríku var það álitið óviðeig-
andi fram á árið 1840 að hafa bað-
klefa í heimahúsuihi Og i Hvíta hús-
inu kom ekki baðker fyrr en árið
1851 — eftir miklar deilur á þingi! *
DVERGARHIR
— t œvmíýri og veruleika
Um 2000 dvergar eru til í heiminum
og flestir þeirra í Ameríku. Og flest-
ir þeirra starfa á fjölleikahúsum.
„LITLI Pétur mikli“ er minnsti
dvergur, sem sögur fara af. Hann vóg
þrjú kíló og þegar hann lá á linjánum
var hægt að fela hann undir pípu-
hatti. Minnsti kvendvergurinn í ver-
öldinni var Lucia Zarate frá Mexico.
Hún vóg aðeins 2Vi kíló.
Þumalingur er dvergur, sem gengur
aftur í ævintýra flestra þjóða. Fólk
trúði forðum að hann væri til, og
meira að segja heilt dvergaþjóðfélag,
sem ætti heima í liólum og klettum.
Það kom fyrir að fólk var brennt
á báli, fyrir að liafa haft mök við
dverga. Og dvergar þessir voru betri
smiðir en mennskir menn.
Þjóðhöfðingjar sótlust löngum eftir
dvergum, sem þeir höfðu við hirðir
sínar og voru hreyknir af. Ágústsus
keisari átti dverg, sem var tvö fet á
hæð, og Tiberius annan, sem var ráð-
gjafi hans í vandamálum. Pétur mikli
safnaði eilt sinn að sér 72 dvergum
til að skemmta í brúðkaupi eins gæð-
ings síns. Mary drottning hafði dverga
sem hirðsveina.
Um 2000 dvergar munu vera til í
heiminum, flestir í Ameriku. Dvergar
hafa flestir minnimáttarkennd. Þeir
vilja helst nota jafnstór húsgögn og
annað fólk, en ekki smá húsgögn,
sem mundu hæfa þeim betur. Frönsku
dverghjónin Casiiet og Mab Weis hafa
allt i dvergastíl í nokkrum hluta liúss
sins, og taka þar á móti gestum, en
í' herbergjunum sem þau búa i, er
allt eins og það væri gert handa full-
stóru fólki.
Börn dverga ná eðlilegri stærð og
fjórði hver dvergur giftist. Dvergur-
inn frú Blosser, sem dó 1932, 77 ára,
lét eftir sig 15 börn, 80 barnabörn
og 19 barnabarnabörn. í eftirmælum
hennar i „New York Times“ stóð:
Þegar liún fæddist komst hún fyrir
í kaffibolla og höfuðið var ekki stærra
en 50 centa peningur. Flestir dverg-
ar verða langlifir og hafa góða heilsu.
Ríkur kínverskur dvergur, Che Mah,
varð 88 ára. Hann var einkennilegur
fyrir það að á honum var iöng rófa.
Frægasti dvergur heimsins var
Þumall Barnums sirkusstjóra. Hann
hét Oharles Sherwood Stratton og
fæddist 4. jan. 1837 i Bridgeport,
Connectitut. Foreldrar hans voru
fullarar stærðar og drengurinn eins og
önnur börn þegar hann fæddist, og
fyrstu sex mánuðina óx hann eðlilega.
En svo hætti hann alveg að stækka.
Hann var 2 fet og vóg 7% kíló, þang-
að til hann varð 15 ára. Siðar óx hann
hægt og liægt og varð loks 3 fet og
fjórir þumlungar og vóg 35 ldló. Hann
átti erfitt í æsku, faðir hans var heit-
trúarmaður og taldi þetta refsidóm
drottins eða kannske verk djöfulsins,
að barnið stækkaði ekki. Hann skamm-
aðist sín fyrir Þumal, og ekki var
honum lofað að koma út, og systkini
hans áreittu hann eftir mætti. Móðir
Iians var sú eina, sem iét liann i friði.
Barnum frétti af drengnum þegar
hann var fimmtán ára og náði í hann.
Varð hann hissa á að Charlie var
miklu betur vaxinn en gerist um
dverga, og afréð að fá liann til að
sýna hann á leikhúsinu sínu. Og
Þumall varð frægur, fólk stóð í kös
til að komast inn til Barnum til að
sjá dverginn. Og eftir að hafa sýnt
hann í flestum borgum Ameriku, fór
Barnum með dverginn til Evrópu. í
London leigði hann Egyptian Hall í
Piccadilly, og þangað komu meira en
300.000 áhorfendur á fáeinum vikiim.
Eitt kvöldið var lokað, en þessi aug-
lýsing á dyrunum: „Lokað í kvöld,
því að Þumall hershöfðingi er í
Buckingham Palace, samkvæmt ósk
drottningar."
Þegar Þumall varð tvítugur langaði
liann að setjast i lielgan stein, keypti
sér jörð og fór að ala upp reiðhesta
og lifði í dýrðlegum fagnaði. Hann
keypti sér skemmtisnekkju, klæddist
einkennisbúningi og lék skipherra um
borð. — En Barnum varð gjaldþrota
1856 og þá fór Þumall til hans aftur
til að hjálpa honum og var með hon-
um eitt ár. Stórgræddu þeir báðir,
sem fyrr.
Árið 1862 sýndi Barnum tvo dverga:
mr. Nutt og Laviniu Warren, sem var
21 árs, 2 feta og vóg 15 kíló. Þumall
leit hornauga til þessara keppinauta,
cnþegar hann sá Laviniu varð hann
bálskotinn. Þau giftust og Barnum
hélt brúðkaupið -— vitanlega í sirkus,
og seldi innganginn.
Ung stúlka í Hlésey i Danmörku
fór í skóverslun til að kaupa sér brúð-
arskó. Hún valdi sér skó, sem kostuðu
ekki nema 18 krónur 75 (því að skórn-
ir eru miklu ódýrari í Hlésey en í
Reykjavík) og tók svo upp blikk-
öskju og hellti úr henni á borðið. í
hrúgunni reyndust vera 2466 einseyr-
ingar. Stúlkan hafði farið að safna
sér í brúðarskóna daginn eftir að
hún var fermd. Það þarf varla að efast
um, að þetta verður ráðdeildarsöm
húsmóðir!
MODEL-FLUG. — Það er meira en
leikur einn að smíða flugvélalíkön,
sem geta svifið í loftinu. Það þarf
umhugsun til að reikna út þyngdar-
hlutföllin í þessum vélum, og margir
hafa fengið áhuga á fluglist með
því að sýsla með slíkt.
MJÓLK í SORPRENNUNA. — Þegar
mjólkin var hækkuð í vcrði í Ruhr í
haust svöruðu húsmæðurnar með því
að hætta að kaupa mjólk eða draga
úr mjólkurkaupunum. — Þessi mjólk-
ursali í Miihlheim hefir ekki getað
selt mjólkina sína, og lætur hart mæta
hörðu og hellir henni í sorprennuna.
LEIKFIMIN ER HOLL. — Miggel
litla fæddist í þennan heim í dýra-
garðinum í Ziirich fyrir þremur mán-
uðum og þótti það tíðindum sæta, því
að það var í fyrsta skipti sem
sjimpansi hafði fæðst í Sviss og haldið
lífi. Miggel vex að visku og þroska
með hverjum deginum, enda á hún
umhyggjusama móður, sem lætur hana
iðka leikfimi á hverjum degi.