Fálkinn - 01.06.1956, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
NORÐUR-ÖRÆFI KANADA
Um tveir fimmtu hlutar Kanada eru fyrir norðan 60. breiddarstig, og nefnast
Yukon og Norðvestur-umdæmið. Þegar litið er á veðráttu þessa lands sést
best hve mikið íslendingar eiga Golfstraumnum að þakka. An hans hefðu
engir íslendingar orðið til. Því að þó að mikill hluti Norður-Kanada sé sunnar
en Island, er landið gersamlega óhæft til landbúnaðar sökum vetrarríkis.
Málmar, loðdýr og hervarnir valda því að nokkur manneskja sest þar að. Og
landið er strjálbýlast allra byggðra landa í heimi — aðcins 6 íbúar á 1000 ferkm.
ALL.T fram á síðasta ár hefir Norður-
Kanda aðeins verið getið í sambandi
við dýraveiðar. Þær eru orðnar
margar, ungingabækurnar, sem skrif-
aðar hafa verið um ævintýr og harð-
rétti veiðimannanna, sem lögðust út
á öræfin, dvöidu þar vetrariangt og
veiddu refi og snæhéra í gildrur og
seldu skinnin sín einokunarverslunum
Hudsonsflóa-félagsins, sem sáu veiði-
mönnum fyrir mat. Mackenziedalur-
inn, sem nær alla leið sunnan frá
Þræiavatni, norðanvert við Alberta-
fylki og norður að íshafi, var sá liluti
Norður-Kanada, sem einna fyrst var
kannaður, enda voru gróðurskilyrði
einna vænlegust þar, og fljótið —
sem er mesta áin í Kanada — var góð
samgönguleið. Og í Mackenziedaln-
um er einna mest byggð í Norður-
Kanada, og Indíánar höfðust þar við
áður en hvítir menn komu til sög-
unnar.
Nafn Henry Hudsons er nátengt
landnámi Kanada. Ilann sigldi fyrstur
manna inn í Hudsonsflóa árið 1610
og sextíu árum siðar gaf Charles II.
Hudsonsflóafélaginu í rauninni full
yfirráð yfir öllu Norður- og Vestur-
Kanada, þar með talin liin núverandi
fylki Saskatschevan, Alberta og
mikill hluti Manitoba. Það voru ekki
nema Atlantsliafsfylkin og Quebec og
Ontario, sem töldust „Kanada“ í þá
daga, liitt var bresk nýlenda, sem
konungur hafði gefið Hudsonsflóafé-
laginu afsal fyrir. Félagið gerði ekk-
ert til að styðja að landnámi í þessu
víðlenda „ríki“ sínu, en kaus að láta
frumbyggjana — Indíána og Eskimóa
— og aðra veiðimenn eina um hituna.
Það var skinnaverslunin, sem félaginu
var fyrir öllu. Það var ekki fyrr en
1870, sem Hudsonsflóafélagið lét yfir-
ráðin af hendi aftur, gegn Wi milljón
dollara gjaldi og eignarrétti á all-
miklu landi. Og nú fyrst fékk Kanada
yfirráðin yfir landinu. Síðan hafa
verið stofnuð þrjú myndarleg fylki
úr þessari fyrrverandi ábúðarjörð
Hudsonsflóafélagsins — Manitoba,
Saskatschevan og Alberta, — með
sams konar heimastjórn og hin fylkin,
en meginhlutinn, Yukon og Norðvest-
ur-umdæmið lúta sambandsstjórninni
í Ottawa.
Það er kuldi og úrkomuleysi, sem
veldur þvi hve skilyrði til búskapar
eru erfið í Norður-Kanada. í Chester-
fieldbyggð vestanvert við Hudsons-
flóa, sem er á líku breiddarstigi og
Reykjavík, eru aðeins 67 frostlausir
dagar á ári, að meðaltali, en norður
á Baffinslandi, álíka norðarlega og
Narvik í Noregi, eru þeir ekki nema
6—8. í vesturhluta Norður-Kanada —
vestan Mackenziefljóts — er sumar-
'hitinn meiri en þegar austar dregur,
og þar eru skógar, en þeir sjást ekki
að austanverðu.
Úrkoman er víða aðeins tæpir 300
mm. á ári, eða 2—4 sinnum minni en
í Suður-Kanada, og heftir þessi þyrrk-
ingur gróðurinn, ekki síður en kuld-
arnir. En ástæðan til þessarar óhag-
stæðu veðráttu er aðallega sú, að
ekkert sjávarloft kemst á þessar
slóðir, og eiga Klettafjöllin og fjall-
garðarnir norður af þeim sökina á
þvi. Þau sveigja hina hýju og röku
loftstrauma frá Kyrrahafinu svo hátt
upp á við, að rakinn í jjeim þéttist
og verður að rigningu, sem lendir
vestan í fjöllunum. Og loftið kólnar.
Þvi norðar sem dregur því hærri eru
fjöllin og áhrifin þeim mun verri.
Fjöllin í Britsh Columbia eru miklu
lægri en fjöllin i Alaska og Yukon —
þar er hæsta fjall Kanada, Mount
Logan. Þess vegna er úrkoman meiri
i þeim hluta Alberta og Saskatsch-
ewan, sem byggðir eru, en norður
i Yukon og Mackenziedal. Og auk þess
er jarðvegurinn víðast hvar ófrjór.
Það hafa verið gerðar tilraunir með
gras- og kornrækt í Norður-Kanada,
en þær liafa gefið svo lélegan árang-
ur, að líklegt er talið að landbúnaður
með liku fyrirkomulagi og i Suður-
Kanada, eigi enga framtið. Hins vegar
hefir tekist að rækta kartöflur og
grænmeti víða í Norður-Kanada. Þó
að sumarið sé stutt eru dagarnir
langir, svo að vöxturinn heldur
áfram svo til allan sólarliringinn. En
vitanlega eru það bráðþroska tegundir,
sem ræktaðar eru, og aðeins til heim-
ilisþarfa fólksins, sem býr á staðnum.
Þannig er ekki um neinn landbún-
að að ræða í Norður-Kanada.
Fyrir norðan 60. breiddarstig eru
aðeins fjögur bændabýli, og svo til-
raunabú, sem ríkisstjórnin rekur. Og
])ó að hægt væri að reka búskap
þarna, þá strandar afurðasalan á sam-
gönguleysinu. I Yukon eru að vísu
nokkrir vegir, en í Norðvestur-um-
dæminu nær engir. Fjarlægðirnar eru
svo feiknamiklar að vegalagning væri
ókleif, og flutningarnir yrðu dýrir,
þó að vegir væru til. Frá syðsta bletti
Ivanada, Miðey í Erievatni, eru um
4.500 km. norður að Cape Aklrich
nyrst á Ellesmerelandi og af þeirri leið
eru 3400 km. norðan 60. breiddarstigs.
Það er víðátta og vegleysur, sem
valda því, að þetta mikla landsvæði
er litið kannað. Um þriðjung landsins
hefir ekkert mannlegt auga séð, nema
úr flugvél, og Iíanadamenn segja, að
það muni enn liða nokkrir manns-
aldrar þangað til landið verði sæmi-
lega kannað. Það eru helst dalirnar
i Yukon og Mackenziedalurinn sem
hvítir menn hafa kannað. Fyrsti hvíti
maðurinn sem þangað kom var Alex-
ander Mackenzie, sem árið 1789 tókst
að komast frá Athabaskavatni, nyrst
í Alberta, norður Þræla-á, yfir Þræla-
vatn og norður eftir Mackenziefljóti
að ósum ])ess við íshafið. Þetta fijót
hefir síðan verið mesta samgönguæð
Norður-Kanada og kemur víða við
sögu lnadkönnuða, m. a. Vilhjálms
Stefánssonar. Síðan 1886 hafa vélhát-
ar verið i förum sunnan frá Þrælá
og norður að íshafi, þ. e. þann stutta
tírna sem fljótið er autt.
LOÐDÝR OG MÁLMAR.
Lengst af síðustu öld voru dýra-
veiðar eini atvinnuvegurinn í þessu
mikla landi. Indíánar og Eskimóar
hafa til skemmsta verið á vciðiþjóða-
stiginu, og Hudsonsflóafélagið ýtti
undir þá, því að það seldi þeim skot-
vopn og annan veiðiúlbúnað og keypti
skinnin. í tómstundum sínum stunda
Indíánar og Eskimóar heimilisiðnað,
sem þykir útgengilegur sem minja-
gripir, m. a. skera Eskimóar í tálgu-
stein og bein. Eskimóar eru og farnir
að stunda hreindýrarækt en eigi er
enn séð hvort það verður til fram-
búðar. Indíánar hafa tekið bólfestu
nálægt byggðum hvítra manna og
vinna hjá þeim dag og dag í einu, en
ekki vilja þeir ráða sig í fasta vinnu,
því að flökkulöngunin er enn I blóð-
inu lijá þeim, sem lifa þarna á öræf-
unum.
í Norður-Kanada lifa rúmlega 5.000
Indíánar og tæp 7 þúsund Eskimóar.
Þeir eru tæplega liálfdrættingar,
samtals, við hvítu mennina, sem nú
eru rúm 13 þúsund.
Það voru málmfundirnir, sem cink-
um ýttu undir hvíta menn að fara
norður í óbyggðirnar. Árið 1896
fannst gull í Bonzana Creek í
Flugsveitir Kanada fluttu á næstsíðasta ári 350 smálestir af mat og öðrum nauð-
synjum til ýmissa stöðva á eyjunum fyrir norðan meginland N.-Ameríku. Hér
er verið að ferma flugvél með vistum sem eiga að fara til Cornwallis Island,
sem er á 75. br.stigi.
Myndin er frá Cambridge Bay, syðst á Victoria Island, 440 km. fyrir norðan
heimskautsbaug. Þangað eru hermenn sendir til æfinga. Þeir kasta sér úr
flugvélunum í fallhlífum ásamt nesti, og eiga að læra að bjarga sér á hjarn-
breiðunum. Fyrsta verkið er að byggja sér snjóhús.