Fálkinn - 09.11.1956, Síða 3

F Á L KI N N
3
Þegir Ijdrhldðinn barst til blands
Síðctn fjárkláðinn mikli barst til Islands eru liðin 200 ár. Þessi skœði
sjúkdómur liáði mjög landbúnaðinum og varð mikil plága. I „Árbók
lslands“ eftir Svein lögmann Sölvason, sem nýlega er komin út í
Annálasafni Bókmenntafélagsins-, segir svo frá upptökum fjárkláðans:
Marlon Brando trúlofaðist í fyrra
fiskimannsdóttur frá Bretagne, sent
lieitir Josiane Marianne Berenger. En
í vor slitnaði upp úr öllu saman og
Marlon fór til Japan til að gera undir-
búning aS kvikmynd, sem heitir „Litla
tehúsið". Og Josiane er farin aS lrera
Itúrik Haraldsson (Pisby höfuðsmaíjur) og Lárus Pálsson (Sakini) við jeppa, sem er hlaðinn innfæddum kon- sálarfræSi og þykist hafa reynslu í
um og börnum ásamt geit og ýmsu hafurtaski. slíku.
„... var liingað sendur einn svensk-
ur maSur aS nafni Fridrich Wilhelm
Hastfer og barón aS ætt, hafSi meS
sér 10 engalska hrúta og átti að inn-
kaupa hér innlendar ær upp á kongl.
reikning til aS forplanta meS þá fínu
fjárart í landinu. Hann útvaldi sér aS
sctjast niSur á Yatni fyrir sunnan
(ElliSavatni), og var þar gert sauSa-
bú, sem kallaSist schæfferie. ByggSu
menn þar stofu meS sæmilegum lier-
bergjum fyrir þennan góða rnann, en
hann sat í millitíS á BessastöSum
(hvör garSur þá var nær í eyði). Svo
var hyggt eitt stórt fjárhús, sem mikiS
kostaði og meira en flestar kirkjur,
jiiljaS i hvolf og gólf. Þessi barón var
mikiS stórmenni aS vexti, so hér finn-
ast færri slikir. So var og meint hans
kraftar færu þar eftir, en í fasi og
framgöngu yar hann rétt hægur og
einfaldlegur. LærSur var hann og
hafði viða reist, verið í stríSstogum
og öSrum hættusömum ferSum. Hánn
hafSi út IiingaS konu sina, sem sögð
var ein svensk dame af aSli og var
2 vetur ihér í landi viS litla heilsu
og kunni litt við sig, fór síðan út aftur
og lifSi ei lengi, en barón Hastfer
var hér að vísu i 4 ár, gjörði síSan
utan lands eitt mátulegt :skrift um
þan'n íslenska fjárafla og talar mjög
skikkanlega landsfólkinu til þar inni,
en hvörsu vel sem atH þetta var he-
Leikstjórn annast Einar Pálsson.
Iir þaS í fyrsta sinn, sem hann setur
leikrit á sviS í ÞjöSleikhúsinu og hefir
tekist það mjög vel. Búningar eru
góSir, svo og leiktjöld. ÞaS er engum
vafa bundiS, aS aðsókn að þessu lcik-
riti verSur mjög góð, enda er ])að vcl
tit þess falliS aS verSa mönnuin bæSi
til skennntunar,, meSan á sýningu
stendur, og dálítilla hugleiSinga, þeg-
ar heim kenuir.
stillt, þá fytgdi þar meS engin lukka
í þaS sinn, því aS þeir síðustu fram-
andi hrútar, sem eftir hans forlagi
voru liingað innsendir, voru forspilltir
af kláða og meinast aS liafi i sér fært
þá skaSIegu fjárpest, sem síðan hefir
gengiS yfir þrjá fjórSunga landsins
og er liin stærsta landplága, sem hér
hefir nokkurn tíma uppáfallið."
Sjö árum síðar er fjárkláðinn orð-
inn útbreiddur um Suðurland og týsir
annálsritarinn honum svo, árið 1703:
„Fjárpestin færðist nú og enn víð-
ara út um Suðurlandið og að því leyti
öllum sóttarferlum verri, að þegar
ein sauðkind sýndist frísk og heil
orðin, varð hún jafnskjótt aftur yfir-
fallin, tvisvar eður þrisvar á sama
vetri og vori, en á sumrin varð þar
heldur nokkurt hlé á. Þó strax aftur
með haustinu eður vetrinum kom hún
aftur, og so gekk bað ár eftir annað.
Á sumum bæjum varð eitt ár í milli,
so peningur varði ei skaplega veikur,
en hitt árið kom hún aftur þess þyngri.
Ymislega aðferð hafði veiki þessi á
fénu. Á stnnu kom hún út með þurr-
um kláSavosum og skurfum. Þurfti
þá að klippa ullina af. Á öðrum kom
bleytusuddi út um herðakambinn, so
hrygg og síður, í gegnum ullina, þang-
að til ullarkápan losnaði við hörund-
ið í einu, og var eftir vot kvikan.
Þessi var miklu verri og hættulegri
en hin fyrri. Á sumum skepnum kom
mest í fæturnar með bjúg og bólgu,
so klaufir leystust af. Var þessi verst
viðureignar og varla ómaks vert aS
draga þær við tífið, en so voru komn-
ar, þó fóður tekið gætu. Aðrar fengi
bólgu í höfuðiS, gróf út augun, og
féllu horn af, bólgnuðu varir og
tunga. Slíkar voru sjálfdæmdar til
dauða.
Þetta er ei skrifaS vegna þeirra,
sem nú lifa og sjálfir hafa séð og
fengist við fjárpestina, heldur tiinna,
sem síðar koma upp, þegar máske
guð gefur, að þessi pest verði elt úr
landinu, so þeir viti nokkurt skyn á,
hvílík bágindi og skort á idl og öðru
bjargræði menn hafa liðið.“
Árið 1705 er pestin komin í Dali
og Húnaþing. Um þessar mundir gekk
bólusótt um landið. 1755 gaus Katla,
og Hekta 1766, og vorið 1756 varð
hrossa og fjárfellir á norðausturlandi,
„en meiri mannfellis fyrir vestan. Þar
á ofan kom liafís meS einmánuSi, og
fyltti fyrir öllu Norðurtandi, so eng-
in björg fékkst af sjónum fyrr en í
Augusti-mánuSi, þá hann losnaði að
liðnum hundadögum," segir Sveinn
Sölvason.
,Svona var ástatt hér á landi í þá
„góðu og gömlu daga“. Yilt nokkur
'hafa skipti á 1956 og 1756?
Lárus Pálsson sem Sakini.
Margrét Guðmundsdóttir sem „Lótus-
btómið“.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Um þessar mundir er sýnt leikritið
„Tehús Ágústmánans" í Þjóðleikhús-
inu við gífurlega aðsókn og góða dóma
atra, sem það liafa séð. Höfundur
þessa leikrits er Bandaríkjamaðurinn
Jo'hn Patrick, sem varð frægur fyrir
leikritið „SegSu steininum" (The
Hasty Heart), sem Leikfélag Beykja-
víkur sýndi fyrir nokkrum árum.
Leikritið Teliús Ágústmánans (The
Teahouse of the August Moon) er gert
eftir samnefndri skáldsögu Vern
Sneiders. Það var frumsýnt á Broad-
way 1953 og hefir síðan farið sigur-
för um heiminn. ÞaS hlaut bæði
Pulitzer verðlaunin og verðlaun gagn-
rýnenda sem besti bandaríski sjón-
leikurinn 1953—1954.
Tehús Ágústmánans gerist á eynni
Okinawa, sem var hernumin af Bandá-
ríkjamönnum undir lok síðustu heirtis-
styrjaldar, og fjallar á gamansaman
og góðlátlegan hátt um vandamálin í
samskiptum hernámstiðsins við liina
innfæddu. Þýðing tehússins fyrir fé-
lagslegt menningarlíf þjóðarinnar er
gerð að uppistöðu leikritsins, og
brugðið er ujjp annarri mynd af htut-
verki japönsku geishunnar en venja
hefir verið í hinum vestræna lieimi.
Eitt aðalhlutverkiS er Sakini, inn-
fæddur túlkur, gæddur næmum skiln-
ingi á lífinu og fyrirbrigðum þess.
Hann öðlast þegar i upphafi samúS
á'horfenda vegna þess, hve mannlegur
og gamansamur hann er, hvernig sem
allt gengur. Lárus Pálsson fer af-
bragðsvel með jjetta lilutverk. Búrik
Haraldsson fer með hitt meginhlut-
verkið, Fisby höfuðsmann, sem fær
hið vandasama tilutverk að byggja
upp Tobiki-þorp. Fer hann einnig
ágætiega með htutverkið. Vatur Gisla-
son fer með þriðja meginhlutverkið,
Wainvvraight Purdy III, ofursta.
Valur nær góðum tökum á því hlut-
verki. Margrét Guðmundsdóttir fer
cinnig vel með hlutverk gcishunnar.
Önnur helstu lilutverk eru leikin af
Bessa Bjarnasyni (Gregovich undir-
foringi), og Gesti Pálssyni (McLean
höfuðsmaður). Auk þess eru mörg
smærri htutverk — íbúar Tobiki-
þorps.
Tehns Ágústmánans