Fálkinn - 09.01.1959, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
JAUTIlvr undir norðurskauts-ísnum
Eitt merkasta afrek, sem unniö var í tœknilegu tilliti á nýliönu
ári, var för kafbátanna „Nautilus“ og „Skate“ undir íshellu
Noröurpólsins: Hér skal sagt frá ferð fyrrnefnda kafbátsins, sem
er fyrsti kfarnorkuknúöi kafbáturinn í heimi og var hleypt af
stokkunum 21. jan. 195ý. Hann kostaði J/5 milljón dollara, er 120
^etra langur, og „eldsneytiÖ“ þyngir liann ekki niöur, því aö til
150 þús. kílómetra siglingar notar liann úranköggul á stærð
við tennisbolta. Áhöfnin er 116 manns.
William Anderson foringi „Nautilus",
stígur í land í Portland í Englandi,
eftir förina undir norðurísana.
Hinn 23. júlí í fyrrasuniar lagði
atómkafbátiirinn „Nautilus“ upp frá
Pearl Harbor og var látið í veðri vaka
að hann ætti að halda til Panama.
En foringinn, Anderson, hafði fengið
aðra skipun, sem umheimurinn vissi
ekkert um fyrr en það vitnaðist 4.
ágúst að kafbáturinn væri staddur fyr-
ir vestmi ísland og hefði baft sam-
band við Keflavík og væri að koma
beina leið frá norðurpólnum! „Nautil-
us“ kom ekki til Panama. Hins vegar
skaút honum upp í Beringssundi 31.
júlí. Og svo kom hann við í Point
Barrow á Alaska. Þar voru öll mæli-
tæki athuguð, ekki sist ratsjárnar, þvi
að í ferðínni sem fyrir höndum var
voru jtað mælitækin, sem allt var
komið undir.
Skammt fyrir norðan Point Barrow
tók ishellan við og báturinn fór i kaf.
Og nú hófst 9(5 tími sigling undir is-
breiðunni, merkilegasta ferðalagið,
sem nokkurn tíma hefir verið farið.
Þegar „Nautilus" kom upp aftur,
alllangt undan austurströnd Græn-
lands gat foringinn sent stutt dul-
málsskeyti til flotamálastjórnarinnar
í Washington um að „Operation
North-Pole“ hefði tekist vel.
Gamall draumur hafði ræst. Árið
1931 hafði breskur maður, Hubertus
Wilkins unnið að undirbúningi kaf-
siglingar undir norðurísana með
norska prófessornum H. U. Sverdrup.
Sú ferð mistókst — vitanlega — því
að farkosturinn, sem líka hét
„Nautilus" eftir hugsmíðarskipi Jules
Vernes, var of ófullkominn í slíkt
ferðalag. Svo liðti 27 ár, þá var kjarn-
orkan komin til sögunnar og farkost-
urinn fenginn. Og förin tókst.
Því miður er það fyrst og fremst
liérnaðarleg þýðing, sem þessi ferð
hefir. Það er sannað að hægt er að
senda vopnaða kafbáta á slóðir, sem
áður voru lokaðar, og skjóta aftóm-
sprengjum úr íshafinu. Flugið varð
til þess að auka hernaðarltýðingu
norðuríshafsins, cn kafbátsförin gerir
hana enn meiri.
Og vitanlega opnast með þessu leið
fyrir friðsantlegar samgöngur líka,
bæði meðfram allri Siberíuströnd og
norðurströnd Kanada, fyrir kaupför,
sem geta siglt í kafi. Fyrir venjuleg
kaupför hafa þessar leiðir verið lok-
aðar; aðeins vel útbúnir vísindaleið-
angrar hafa komist „norðausturleið-
ina“ og „norðvesturieiðina“ áður.
Enn sem komið er geta atómknúin
kaupför ekki keppt við ofansjávar-
skip. En sérfræðingar eru svo bjart-
sýnir að lialda því fram, að eftir tiu
ár niuni atómkaupskipin verða orðin
40% ódýrari í rekstri en kaupför nú-
tímans.
Atómknúði kafbáturinn „Skate“ er
ekki eins frægur og „Nautilus", en
hefir það þó framyfir hann, að hann
hefir ferið tvær ferðir undir isinn á
norðurpólnum. Svo að nú fer nýja-
brumið að fara af þessum fcrðum, sem
þóttu ótrúlegustu bugarórar þegar
Jules Verne var að lýsa þeim i einni
sögunni sinni. En raunveran liefir
lika farið fram úr spásögu Vernes í
fleiri greinum. Nú fara menn kring-
um hnöttinn á minna en 8 dögum, en
Verne þótti taka munninn fulian er
liann talaði um 80 daga.
Vísindaþekkingum, nýjum tækjum
og nákvæmum undirbúningi má þakka
það, að ])essi fyrsta ferð undir hafis-
breiðunni tókst slysalaust. Annars er
það venjan að slíkar rannsóknarferð-
ir um ókunnar slóðir kosta mannslíf
áður en þær takast. En úrsiitin sýna
í þessu tilféili, að „Nautilus“ hiýtur
að vera fulikomið skip, og áhöfnin
liefir verið vel undir ferðina búin.
Enslci blaðamaðurinn Bill Wharton
liefir sagt frá reynsluferðinni, sem
„Nautilus“ fór hálfum öðrum mánuði
áður en farið var alla leið. Frásögn
hans ber með sér, að sú ferð hefir
ekki verið neinn leikur. í ársbyrjun
1958 var byrjað að undirbúa ferðina,
og i júní var lagt upp. Nú segir
Wharton frá:
— Það var 9. júní í vor að „Nautil-
us“ var kominn undir isinn, á leið
til norðurpólsins. Hraðinn var 14
milur.
Nýlokið var kvikmyndasýningu (í
bátnum er kvikmyndasalur fyrir 54
manns) og mestur hluti áhafnarinn-
ar var háttaður. Foringi kafbátsins,
William Anderson stóð í stýrishúsinu
nokkrar minútur. William Lalor
lautinant hafði vörð.
Kafbáturinn var á 90 metra dýpi.
Isinn yfir honum var 3—4 metra
þykkur, og 30 metrar til botns.
„Nautilus" hafði beina stefnu á norð-
urpólinn.
Anderson leit á mælatöfluna og
kveikti í vindlingi: — Ég sé ekki bet-
ur en allt sé i lagi, Bill, sagði liann
stutt. Haltu stefnunni en láttu mig
strax vita ef einhverjar verulegar
breytingar verða á ísnum. Góða nótt!
„Nautilus“ skreið gegnum sjóinn
eins og þegjandi, grár skuggi. Ekkert
heyrðist nema suðið í atómreaktorn-
um.
Lalor var þreyttur. Allir um borð
höfðu haft mikið strit. Þeir voru í
veröld, sem enginn hafði komið í áð-
ur. Þeir sáu ekkert nema myndir af
ísnum á fjarsýnirúðunni. Síðan þeir
fóru í kaf voru mælitækin það eina
sem þeir gátu reitt sig á. En þeir
vissu ekki bve nákvæm þessi tæki
voru á þessuLu slóðum því að þau
höfðu aldrei verið reynd þar.
Allt í einu heyrði Lalor urghljóð.
Kafbáturinn hafði snert eitthvað.
Ósjálfrátt leit Lalor á mælatíifluna.
Eitthvað hlaut að vera að. Bæði dýpt-
„Nautilus“ og áhöfn hans var ákaflega fagnað í Portland, sem var fyrsta
höfnin, sem skipið kom í eftir 96 tíma siglingu undir ís.